تۆڕی زاراوەپارێزیی وشەدان



ئازاری سی
[[ ئازار + سی ]]
«نتـ.»، «سنـ.» تمـ: / ئازاری سیل [ئازار + ١- ئی + سیل = عا.: سل]، «کو. عا.»، «نتـ.»، «مکـ.» ناخۆشییەکە زیاتر لە سیپەلاک دەدا و پیاو زوبوون دەکا و تا دێ باریکتر و بێ هێز تر دەبێ و ئوگەر چارەی نەکا دەیکوژێ. * ئازاری سی، تەبەرکوڵۆز «فرەنسی»، دەردەباریکە، سیل، سیل و دیق. تێبــ. ــ ئەم نەخۆشیە بە هۆی «باسیل» ێکەوە پەیدادەبێ کە لە ئالکۆل و ئاسیدا خۆ رادەگرێ، دەتوانێ لە هەموو ئەندامەکانی لەشا سەر هەڵبدا. بەڵام زیاتر لە ناو «سی» پەیدا دەبێ. باسیلی ئەم نەخۆشییە چونکوو «کۆخ» ی ئەڵمانی دۆزیوێتەوە مەشهوورە بە «باسیلی کۆخ» لە بەڵغەم و تفی نەخۆش و ئەو ئەندامەی کە تووشی هاتووە دەبیندرێ. میکرۆبی سیلی پاتاڵ ــ گا، مانگاــ لە ئینسانیش کار دەکا و خواردنەوەی شیری مانگای سیلاوی پیاو تووشی ئەم نەخۆشییە دەکا. جاران سیل دەردی بێ دەرمان بوو زیاتر بە ڕۆنی ماسی دەرمان دەکرا، بەڵام ئێستا باش چارەی دەکرێ.
بەرد ه سی
«حمس.»، «سن.» تم: بەردەستی.
ئاسیا
«نا.» یەکێکە لە پێنج ئیشکانییە گەورەکانی دنیا، بە تەواوی لە بەشی «نیوەی باکووری» کورەی زەویدا هەڵکەوتووە، لە هەموو ئیشکانییەکانی تر گەورە ترە و ٤٤ میلیۆن کیلۆمەتری چوار گۆشە پانە و لە هەمووانیش خەڵکی زۆر تر تێدایە. «١٩٠٠ میلیۆن کەس، لە ساڵی ١٩٦٩ ــ تمـ: لاڕووس ــ ١٠٤٢».
ئاسیاو
[[ پهـ: ئاسیاپ]، [ئاس «لە ئاسانە: ستـ = بەرد» + ١- ئی + ئاو] ]
«نتـ.» تمـ: ئاش.
ئاسیاوان
[[ ئاسیاو + وان ]]
«ستـ.» تمـ: ئاشەوان.
ئاسید
«فرەنسی»، «کئێر.»، «نا.» تمـ: ئەسید.
ئاسیدە
[ = عا.: عسیدە ]
«نا.»، «مکـ.» خواردەمەنییەکی شیرنە لە ئارد و ڕۆن و دۆشاو دروست ئەکرێ. تێبــ. ــ ١- ئاردەکە لە ڕۆنا سوورئەکەنەوە و دۆشاوی دەکەن بە سەرا، لە سەر ئاگر دەمێنێتەوە تا باش تێکەڵاو دەبێ و پەیت دەبێتەوە. ٢- ئەم وشەیە لە موکوریان زیاتر لە ناو مەنگوڕان باوە.
ئاسیو
«نا.»، «سنـ.» ئازار بەڵا، زیان.
ئاماسیان
«مسـ. لا.»، «جفـ.» تمـ: ئاوسان.
ئاماسیاگ
«نمفـ. لە: ئاماسیان» تمـ: ئاوساو.
ئاوسیان
«مسـ. لا.» تمـ: ئاوسان.
ئاوسیاگ
«نمفـ.: ئاووسیان» تمـ: ئاوساو.
ئوقیانووسیە
«نا.»، «کئێر.» یەکێکە لە پێنج بەشەکانی دنیا لە قاڕەی «ئوستوڕالیا» و لە چەند کۆمەڵە دوورگەیەک پێکهاتووە، کە لە ئوقیانووسی ئارامدا پەرش و بڵاون. هەشت میلیۆن و ۹۷۰هەزار کیلۆمەتری چوارگۆشەیە و ۱۹ میلیۆن نفووسی هەیە «۱۹٦۹»، تمـ: «لاڕووس_۱۴۴۴».
ئۆکسیجێن
[[ئینگلیزی]]
«نا.»، «کعر.» تمـ: ئۆکسیژێن.
ئۆکسیژێن
[[فرەنسی]]
«نا.»، «کئێر.» یەکێکە لە عونسورە خۆڕسکاوەکان «شێوە فلز=لافلز» حیسابە، لە تەبیعەتدا زۆرە، هەوا، کە کورەی زەوی گرتۆتە ناو خۆی و گیان لەبەرانی سەر زەوی، بێ ئەو، دەخنکێن۲۱٪ی لەم عونسوڕە تێدایە، گازێکە لە سەرمای ۱۱۸ دەرەجە و ئەوشاری «زغت» پەنجا ئاتمۆسفۆڕدا دەبێتە تراو ڕەنگ و بۆن و تامی نییە و لە هەوا قورسترە.
ئیسیئناف کردن
[[عا. کو.]]
(مست. مت.) ١- (کئێر.) داوای تەماشا کردنەوەی کێشەیەک کە لە پێشدا بریاری دادگای لەسەر دەرچووبێ. ٢- (کعر.) داوای تەماشا کردنەوەی بڕیاری دادگای تەمیز لەسەر مەسەلەیەک.
ئیسیوەت
[[؟]]
(نا.)،(مک.) تم: ١- ئاڵەت. هس. (بک.) ئیسۆت (بیبار). تێبــ.- زۆر لەوە دەچێ ئەم وشەیە ئەسڵی تورکی بێ و لە وشەی (ئیستی) ئازربایەجانی بە مانای گەرم و تیژ و ( ئۆت= گیا) پێکهاتبێ کە بەسەریەکەوە دەکاتە (ئیستی ئۆت) یانی (گییای تام تیژ)، ئازربایەجانی خۆشیان وشەی (ئیستۆت) بە مانای ئاڵەت بەکاردێنن.
ئیکسیر
(نا.) ١- داو و دەرمانێ کە پێشوونیان لایان وابوو (عناصر) دەگۆڕێ، وەک (مس بکا بە ئاڵتوون و...) ٢- (مج.) هەر شتێکی کەم دەست کەوێ. ((ئیکسیرە خاک و خۆڵی دەرمانی گەورە ماڵان)) ((حاجی). تێبــ.- ئەم وشەیە لە (کسیریۆن)ی یۆنانی ڕا خوازراوەتەوە بۆ زمانی عەرەبی و بۆتە (الاکسیر)، ئەو جار لە عەرەبی ڕا خوازراوەتەوە بۆ زمانانی فرەنسی و ئینگلیسی و کراوە بە (ئێلیکسیر).
ئێخسیر
[[مح. عا.: ئەسیر]]
(نا. س.) ١- سەرباز یە هەر شەڕکەر و چەکدارێکی تر کە لە شەڕا بە زیندوویی دەکەوێتە دەس دوژمن. ٢- (مج.) آ) هەر کەسێکی خرابێتە بەندیخانەوە. ب) ئینسانی فەقیر و بێ دەسەڵات و دەست و پێ سپی. *ئەسیر، دیل، یەخسیر، یێخسیر. ئێخسیرێکی زۆرمان گرت، لە ستالینگڕاد گەلێ سەربازی هیتلەر یەخسیر کران، تەماشای هەر دەڵەی ئێخسیری ڕۆمییە (زۆر فەقیرە).
ئێخسیری
(حمس.) ١- لە شەڕا کەوتنە دەست دوژمن. ٢- ٠مج.) بێ دەسەڵاتی، دەست و پێ سپیلکەیی. ئێخسیری گەلێ لەم حاڵە باشترە، حەوت ساڵان بە ئێخسیری ڕایبوارد. * ئەسیری، یەخسیری، ئێخسیری.
ئەساسییە
[[عا.: اثاث]]
«نا.»، «کئێر.» کەلو پەلی ناوماڵ، هەرچی بۆ ئاوەدان کردنەوەی ماڵ پێویست بێ «ڕایەخ، پێخەف،...،...» ٭ئەسپاب/۳.
ئەسیر
[[=عا.: اسیر]]
«نا. وسـ.» تمـ: ئێخسیر. «ئەگەر بێ یادی زولف و چاوەکەت یەک لەحزە سابیر بم» «ئەسیری بەندی کافر، کوشتەیی بێدادی ساحیر بم» «وەفایی: گمـ- ۴۴»