تۆڕی زاراوەپارێزیی وشەدان



بڕوێش کردن
[ ]
«مست. مت.» 1- باس ئیش نەکردنی «ئاش» که لەباتی ئەوەی گەنم بکا به ئارد، هەرەر قەڵت و بڕی کا «تم: بڕوێش/٢» ئاشەکە ئیمڕۆ بڕوێش دەکا باش «ناهاڕێ». 2- قسەی بێ ڕێ و جێ کردن.کوڕه کابرا دەبیبڕ ەوه، ئەو بڕوێش کردنەت لەچییه؟ بۆ چی قسەکانت هیچیان به سەر هیچەوه نیه ؟.
بژار کردن
«مست. مت.» 1- هەڵکێشانی گییای هەرزه و به زیان له باخچه و کشتوکاڵ. 2- خاوێن کردنەوەی هەمووشتێ لەو شتانەی هاوجسنی خۆی نین. «عا.» تطهیر، تنقیح.
بژاردن
«مست. مت.» 1- تۆڵەکردنەوەی زە رەر و زیانێکی له کەسێ کەوتبێ. «عا.» تعویض:؛ ئەسپەکەی شامراد له ژێر کوێخا تۆفیقدا سەکەت بوو. بۆی بژارد. 2- خاوێن کردنەوەی دانەوێڵە لەو شتانەی هاو جسنی خۆی نین: برنجەکه ببژێره. ساوار به بژاردن پا نابێتەوه دەبێ بە ردەشۆر کرێ. هس.: «فر.» بووجاری + له بێژینگدانی د غەڵ و دانەوێڵه. 3- «مج.» ئەژمارتن له هەندێ بن لەهجەی موکریانیدا.* «بک.» بژارتن.
بگاردن
«مست. مت.»، «سن.» تم: بوارن، ڕابواردن، هەڵبواردن* «سن.» بگیرانن.
بگردن
«مست. لا.»، «سن.» تم: بوردن.
بڵاو کردن
«مست. مت» ل، لێک دوورخستنەوە، لێک جیاکردنەوە:: شانی تووکی سەر لێک بڵاو دەکا.
بڵاوه لێکردن
«مست. لا.» تم: بڵاوەکردن.
بڵاوه پێ کردن
[[بڵاوه +پێ «به‌+ی» + کردن ]]
«مست.، مت.» به کۆمەڵێ خەڵک لێکتر یا له شوێنی دوور خستنەوه.:: پۆلیس خۆ پیشاندانەکەی بڵاوه پێکرد. لەشکەرەکەیان بڵاوه پێکرد.
بڵاوه کردن
«مست. لا.» به ولاولادا ڕۆیشتنی کۆمەڵێ خەڵک که له شوێنێکا کۆ بووبنەوه:: کابرا قسەکانی هێنده بێ ڕێ وجێ بوون خەڵکەکه زوو بڵاوەیان کرد.* بڵاوەلێکردن.
بڵند کردن
«مست. مت.» 1- هەڵگرتنی شتێک و له شوێنی خۆی بە رەو حەوا بردن یا جووڵاندنی.::کەمێک سەری ئەو داره بڵندکەن. دەستێکی دەگەڵ بدەنێ و تێڕەکەی بۆ بڵندکەن.- هەڵچنینی دیوار و خانوو بەرە و...:: خانو وەکەی و ەها بڵند کردووه ماڵی مەی خنکاندووە. ئەو دیوارەتان بۆچی وا بڵند کردووە. 3- هەڵبڕینی دەست و قاچ و سەر و...:: تۆزێ قاچت بڵند کە. کوڕە دەستت بڵند کە. 4- «کئێر.» دزینی شتێک، سووکەدزی:: کیفی کابرایان بڵند کرد (جزدانەکەیان دزی). ب) ساز کردن و هەڵگرتنی ئافرەت بۆ کەیف و ڕابواردن. تێبــ.- بەم دوو مەعنایە، ئەم دوایانە لە (فارسی)ڕا پەڕیوەتەوە ناو زمانی کوردی.
بۆ ئەژماردن
[[4-بۆ/2+ئه‌ژماردن]]
«مست. لا.» حیسابی کردنی پاره یا هەر شتێکی دیکەی که دە ئەژماردن بێت لەبەر چاوی کەسێکی تر، تا پاشان تەسلیمی بکرێ.
بۆ بژاردن
[[4-بۆ/2+بژاردن]]
«مست.، لا.» تۆڵەی شتێکی له دەست کەسێدا زایه بووبێ یا زەرەری پێگەیشتبێ، تۆڵە بۆ خاوەنی شتێک کردنەوه.
بۆقڕاندن
[[4-بۆ/2+فڕاندن]]
«مست. مت.» دەربڕینی نیازێکی خراپ بۆ کەسێ. کردنی قسەیەک دەربارەی کەسێ کە وا لێک بدرێتەوه ئاواتێکی خراپه بۆی دەخوازرێ.:: ئەرێ ئەوه بۆچی هێنده بۆی دەقڕێنی.
بۆمباران کردن
«مست. مت.» بەردانەوەی یەک لەدوا یەکی بۆمبابەسەر شوێنێکدا.
بۆن کردن
«مست. لا.» 1- هەست کردن به بۆن:؛ کەپۆی گیراوه بۆن ناکا. 2- پەیدا بوونی بۆنی ناخۆش که له ئەنجامی تەفاعولی ناوی خۆیان یا تەفاعول دەگەڵ هەوای دەور و بەر، بۆنیان دەگۆڕێ. 3- «مج.» تۆزێ ئاگاداربوون له کارێکی:: ئازادیخوازان گورج بۆنی پیلانەکانی ئیمپڕیالیزم دەکەن. 4- «مست. مت.» وەبەر لووت دانی شتێ بۆ ئەوەی بزاندرێ بۆنی لێدێ یان نا.* بۆن پێوەکردن.
بۆنگ کردن
«مست.. مت.» خوش کردن و ئامادەکردنی پێستەی هەندێ گیانداران «گا، مەڕ، بزن» بۆ مەشکه.
بۆڕاندن
«مست. لا.» 1- دەنگی خۆ دەرخستنی ڕەشە وڵاغ:: گاڕانە که هەر بە ڕووکاری ئاوییدا شۆڕ بۆوه تێکڕا بۆڕاندیان. 2- «مج.» کەسێک «لەبەر هەرچێکی بێ» به دەنگی بەرز دەنگێکی چەشنی دەنگی گا و... لە خۆی دەرخا.:: دارێکیان لێدا وەک گا بۆڕاندی.
بۆڕخواردن
[[1-بۆڕ+خواردن]]
«مست. لا.» تێکشکان، ژێر کەوتن، قسه پێنەمان:: کۆنه پەرست له بەرانبە ر پیاوی ئازادیخوازا زوو بۆڕ دەخوا.
بۆگەن کردن
مست. لا.»، «کعر.» 1- ڕزین و بۆن پەیدا بوونی میوەجات. 2- مانەوەی گۆشت و ئەو جووره شتانه و بۆن گرتنیان. 3- مانەوەی مردووی ئادەمیزاد و کەلاکی گیاندارانی دیکه و بۆن لێ هەستانیان. 4- «مج.»، «کن.» بۆنی مانەوەی هەموو شتێک و هەموو کەسێک لە شوێنێک یا بێ ئەوەی ڕێژیمی پاتشایەتی بۆگەنی کردووه و به کەڵکی ئەم زەمانه نایەت.
بۆڵاندن
مست. لا.» 1- لەبەر خۆوه و بەناڕەزاێتی بە جۆرێکی وا قسەکردن کە خەڵکی نیزیک گوێیان لێبێ بەڵام هەمووی تێنەگەن و قسەکان به تەواوی و ڕێکوپێکی له دەم دەرنەچن.:: هەر دە ڕۆی و دەیبۆڵاند. ٢- دەنگێکی لە دەمی ورچی تووڕه دێته دەر.:: هەر دەڵەی ورچه دەبۆڵێنێ.* «سن.» بۆڵانن بۆڵە کردن، خۆته کردن، بۆڵە بۆڵ کردن.