«نت.» دە نگێ که بڵقدانی ئاو یا هەر شتێکی تر د بیسترێ.

«نت،» 1-د ەنگێ که له ئەنجامی چوونەخواری ئاو به خۆر، به لوولەیەکی تە نگدا و هەوا لێ دەرخستنی پەیدا د بێ. 2- دەنگێ که کاتی پڕکردن یا بەتاڵ کردنی گۆزەیەکی زارتەنگ دەبیسترێ. 3-دەنگێ کە کاتێ ئینسانێک خەریکه له ئاوا دەخنکێ «ئاو دەچێتە د روونیەوه و هەوای لێ وەدەردە نێ» دەگاته گوێ.

«نت.» جووره مارمێلکەیەکە. تێبــ.- خواڵێخۆش بوو مامۆستا گیو به گیاندارێکی ژەهرداری دەزانێ «تم: مەهاباد، ل- 98.»

«ند.»، «نت.» قسەی له خۆوه که ئەوانەی گوێیان لێیه تێی نەگەن، لەبە ر ئەوەی که دەنگە کان به چاکی له «خانی دەنگ» نایەنەدەر.

«س.»، «سن.» تم: بڵند تێبــ.- دەنگی «ن» لەم وشەیه و لقوپۆپەکانی دا تۆزێ د ەگیرێن.

«حمس.»، «سن.» تم: بڵندایی.

«س.» 1- حاڵی شتێکی که لە شوێنی خۆیەوه قیت بووبێتەوه و هێندێک له «فضا» ی بە ر ەژووری خۆی داگیر کردبێ.:: ئەم خانووبەرەیه پازده گەز بڵنده، شاخی «تەرەغه» * له کوردستانی ئێرانه و زۆر بڵنده.* «بک.» بلند. «جن.» بولنگ. «مک.»، بڵیند. «کعر.، بک.» ب ەرز. 2-حاڵی شتێکی که له زەوی ڕا بەرەو ئاسمان چووبێ و تا ئەندازەیەک لەزەوی دوور کەوتبێتەوه.:: ئەم فڕۆکەیه هێندە بڵنده بەقەد لەگەگێل دیاره. 3- حاڵی «مانگ» و «ڕۆژ» که له ئاسۆی ڕۆژهەڵات دوورکەونەوه.:: مانگی یەک شەوه وا نابێ. تا ڕۆژ بەقە د ملەوشترێک بڵند ئەبێ، نابێ بوێژی جەژن بکرێ.

«مست.، لا» 1- دوور کەوتنەوەی «ڕۆژ» و «مانگ» له ئاسۆی خۆرهەڵاتەوه.:: مانگ زۆر بڵنده. 2- ڕاست بوونەوەی کەسێکی دانیشتوو لە جێی خۆی بۆ ڕێز گرتنی کەسێ یا هەر مەبەستێکی دیکه.:: هەر هاتە ژوورێ خەڵکەکه یەک پێ لەبەری بڵند بوون.* لەبەهەستان، لەبەر هەڵسان.

«مست. مت.» 1- هەڵگرتنی شتێک و له شوێنی خۆی بە رەو حەوا بردن یا جووڵاندنی.::کەمێک سەری ئەو داره بڵندکەن. دەستێکی دەگەڵ بدەنێ و تێڕەکەی بۆ بڵندکەن.- هەڵچنینی دیوار و خانوو بەرە و...:: خانو وەکەی و ەها بڵند کردووه ماڵی مەی خنکاندووە. ئەو دیوارەتان بۆچی وا بڵند کردووە. 3- هەڵبڕینی دەست و قاچ و سەر و...:: تۆزێ قاچت بڵند کە. کوڕە دەستت بڵند کە. 4- «کئێر.» دزینی شتێک، سووکەدزی:: کیفی کابرایان بڵند کرد (جزدانەکەیان دزی). ب) ساز کردن و هەڵگرتنی ئافرەت بۆ کەیف و ڕابواردن. تێبــ.- بەم دوو مەعنایە، ئەم دوایانە لە (فارسی)ڕا پەڕیوەتەوە ناو زمانی کوردی.

«نت.»، « «سیم.» 1- ئەندازەی بەرزی شتێک به باری قیتی دا، لە زەوی ڕا تا دوایی شتەکه. «عا.» ارتفاع.: چیای هەڵگورد ڕەنگه بڵیندایی سێ ەزار متر ببێ. 2- جێگا و شوێنی بەرز.:: له بڵندایی ٥ میترکەوته خوارەوه و هیچیشی لێ نەهات. تێبــ.- مانای ئەم وشەیه مەحدووده و نیسبی، بەڵام ئی «بڵند» موتڵەق و نامەحدوود.* «کعر.» بڵندی، بڵیند «بڵ + ئیند» بڵ = بەرز = له پاش پ ەیدا بوونی دە نگی «لام» لە زمانی کوردیدا «ئاوێستایی» + ئیند؟، بەرزایی. «سن.» بڵنایی. «مک.» بڵیندایی، بڵیندی، «بک.» بڵندایی. «جن.» بولەنی.

«مست.، لا» هەڵبەزینەوەی شتێ پاش ئەوەوی وە عەرزی دەکەوێ.* هەڵستانەوه.

«نت.» «حمس.» تم: بڵندایی.

«مست. لا.» وەکوڵ هاتنی ئاو یا هەر تراو و چێشتێکی شل به جۆرێ له هەموو لایەکەوه «بڵق» ی لەسەر پەیدا ببێ.:: کچێ خێراکه ئەو مەنجەڵه داگره، هەروا بڵقان دە دا.

«نا.»، «سیم.» تم: 1- بسته/1.

«نا.»، «کئێر» پارچە کاغەزێکە بە چاپ شتی لێ دەنووسن و بۆ جوونه ناو سینەما و تەماشاخانه «تیاترۆ» و سواربوونی «پاس» شەمەننەفەر و... دەیفرۆشن «کعر.» بلیت، بیتاقه. تیکت. تێبــ.- فارسەکان ئەم ئەم وشەیان لە فڕەنسی وەرگرتووه و لە ڕێگای زمانی فارسی ڕا هاتۆته ناو زمانی کوردی لە کوردستانی ئێران.

«نت. «، «مک.» کێم وجەڕاحەتێکه بەهۆی هەندێ نەخۆشی مەعده و ڕیخۆڵه، له ئەندەروونی ئادەمیزادا دروست دەبێ و به شکڵی گرمووله گرموولەی تۆزێ سەخت و ڕەق کۆ دەبێته وه و به ڕێگای پاشەوەدا دێتەدەر.

«س.»، «مک.» تم: بڵند.

«نت.»، «مک.» تم: بڵندایی.

«نت.» 1- گەرمایی ئاگر که له دەوروبەری ئاگردان و... هەست به بزووتنەوه و زیاد و کەم بوونی دەکرێ. تێبــ.- سووتەمەنی «دار، نەوت ڕەژی....» له کاتی سووتانپاندا هەندێ «غاز» دروست دەکەن. که وێڕای سووتەمەنی ئەوانیش هەر دەسووتێن و گەرمایەکی «متمرک» له دەوری خۆیان پە یدا د ەکەن که هەندێ جار کەم و هەندێ جاریش زۆر دەبێ - به پێی ئەندازەی ئەو «گاز» انەی له سووتانی سووتەمەنی و تەرکیب بووبن دەگەڵ هەوای دەوروبەر - ئەوەیه که ئەو کەسانەی له نزیک ئاگردان، سۆبه و.... دادەنیشن، وا هەست دەکەن که تینی گەرما هێرشیان بۆ دێنێ. 2- «مج.» تەووژمی گەرمای زۆری هاوین که «با» دەیجووڵێنێ. * «جن.» بلیز. «مک.» پێت.

«مست. مت.»، «کن.» تووڕە بوون ل ە کەسێ و له شوێنی دانیشتنی خۆ کەوتنه جموجۆڵ و هەڕەشه و قسە به تووند کردن. *لێ دەر پەڕین، لێ دەر هەڵبوون، لێ ڕاست بوونەوه.