تۆڕی زاراوەپارێزیی وشەدان



بڕ
«نا.» پارچەیەک له شتێکی گەوره. کەمێ لە شتێکی زۆر.:: مامه گیان بڕێکم مێوژ بەش بده، بڕێ چەڵتووک بەرن کڕە ی کەن، بڕێکی تر لەم قوماشه بکڕه، بڕێ دار بخه ئەم زۆپایه.*2- تۆز، تۆزاڵ تۆسقاڵ «تۆزکاڵ»، نەخت، کەم، هێند هەند، «سن.» چک. تێبــ.- ١) بەلای منەوه ئەم وشەیه لە ئەسڵا «بڕدراو» سیغەی مەفعوولی مەسدەری مورەککەبی «بڕدان» بووه و کورت بۆتەوه. ب» ئەو هاوتایانەی بۆ ئەم وشە یه دیار کراون، ئەگەرچی دەقاو دەق مانایان یەکە بەڵام شوێنی دەکارکردنیان یەک نییه، ناتوانین بڵەین: تۆسقاڵێ دار بخە ره ئەم زۆپایه.
بڕ کردن
«مست. لا.» بڕینی ڕێگا، لە شوێنێکەوه گەیشتنه جێگایەکی تر.:: ئەم کابرایه نەخۆشە بڕناکا بە پێیان بچێته کەرکووک، ئەم بارگینه لەکەنتەیه چۆن بڕدەکا بۆ پێنجوین.
1- بڕه
[[ بڕ «بڕین+5-ئه‌/1]]
«نت.» کەڵبەی بەراز. * «مک.» شفره. تێبــ.- وادەزانم ئەسڵی ئەم وشەیه [ بڕا = بڕ +6-ئا.] و سیفەتی فاعیلی مەسدەری «بڕین» بووه و بەره بەره «6- ئا» کورت بۆتەوهو بۆته «5- ئه/1» .
باغ بڕغن
(مست. مت.) - هە ڵ پەرتاوتنی لق و پۆپی زیادە و زۆڵەکی دار و درثختان پێش ئەوەی بکث ونە گوڵەوە و بپشکوێن. بەبێ ئەم کارە دارەکان یا بەر ناگرن و میوە نادەن یا بەریان خراپ و کەم دەبێ.
بڕاده
«نا.»، «کئێر.» ورده و خاکەیێکی که به کوتانەوە و سوونەوه و تاشین و بڕبەندکاری له مەعدەن «فلز» ێک د ەکەوێتەوه:: بڕادەی ئاسن، بڕادەی مس، بڕادەی زێڕ.
بڕاندنەوه
«مست. مت.» تم: بڕینەوه/5: پێویست ئەم شەڕه ببڕێتەوه. هەر بە دوو قسه بڕاندیانەوه.
بڕانەوه
[[بڕان+2-ئه‌وه/2]]
«مست. لا..» کۆتایی هاتنی شتێک:: ئیتر ئەم باسه بڕایەوه، قسە له شتێکی دی بکەین، کوڕه دەبەسه! نەبڕایەوه، بۆ هێندی لێ دەڵەی. ماڵی جووکلی به جارێک بڕانەوه کەسیان لێ دەرنەچوو «باسی زولفی درێژ و چاوی بەخەو + نەبڕاوه ! بووه بوه ترێ خەسرەو «حاجی قادر»
بڕاو
«نمف.: بڕان» 1- برین لێکراو به تیخو چەقۆ 2- لەت کراو. جودابۆوه.
بڕدان
[[ بڕ+دان «فد» ]]
«مست.، مت.» جووداکردنەوه: شەوێ دی گورگ له ڕانەکەی دا و چەند سەرێکی بڕداوە.
بڕست
[[بڕ «بڕین» +ئست]]
«نمس.» 1- توانایی هەڵگرتنی «تحمل» ناخۆشی و قورسایی ئەوشاری مە عنەوی. 2- «مج.» هێز، تاقە ت.: کوڕە دە نەختێک بکشێوه بڕستت بڕیم.
بڕێک
[[بڕ+ئێك]]
«بنت.» ئەنداز ەیەکی کەم لەشتی. * بڕێ، تۆزێ، تۆزێک، نەختێک، هێندێک.هەندێک.
بڕەبڕ
[[؟]]
«نت.» هەرا و هوریا، قاو و قیژ «تم: گم، مەهاباد، ل- 90».
پێ بڕان
[[پێ = «به + ی = ز.» + بڕان ]]
«مست. لا.» بەش بەرک وتن. «کاڵەم دڕا و چم پێ نەبڕا» .:: ئەو ساڵ 200 دیناری هەر لە تووتنی پێ بڕاوه.
2- بڕه
«نا.»، «سن.» 1- بەرزایی نێوان دوو هێڵی جووت که له ئەنجامی کێڵانی زەوی بە گاسن، پەیدا دەبێ.* «سن.» ناو گروه. 2- تم: بڕیه /1و 2.
ئارام لێ بڕان
«مستـ. لا.» ناڕەحەت بوون بە هۆی ژان و ئێش و نەخۆشی یان خەم و پەژارە و خەیاڵاتەوە: چەند ڕۆژە نەوزاد سوورەکوانێکی لێ هاتووە ئارامی لێ بڕاوه، لە تاو پیرۆت ئارامم لێ بڕاوه، ئەوەندی پەرۆش بوو ئارامی لێ بڕابوو* ئارام لێ هەڵگیران.
ئارام لێ بڕین
«مستـ. متـ..» کارێکی، ناڕەحەتی فیکری و جیسمی بەسەر کەسێکی دێنێ: ئەم سوورەکوانە ئارامی لە نەوزاد بڕیوە. * ئارام لێ هەڵگرتن.
ئاقڵ بڕین
«مس. لا.»، «عا. کو.»، «مکـ.» تێگەییشتن و قەبووڵ کردنی کارێک یا مەسەلەیێ بەو جۆرەی کە باسی دەکەن، یا بەو چەشنەی کە پیاو خۆی تێیگەییشتووە و بۆ خەڵکی باس دەکا. : ئاقڵ نای بڕێ ئەو پیاوە شتی وابکا. هەرچۆنێکی ئاقڵی بڕی وادەکا. ئا بەم جۆرە ئاقڵ دەبڕێ. ئاقڵی وای بڕیوە لۆمەی مەکەن. هیچ ئاقڵم نەیدەبڕی ئەم کارە وابێ. ئاقڵ گرتن. * چوونە ئەقڵەوە.
ئاگر و دوو بڕان
«مستـ. لا.» ماڵ ویران بوون، ئاسەوار نەمان ● «ئاگر و دووی بڕێ» ماڵی ئاگری تێدا نەکرێتەوە و دووکەڵی هەڵنەستێ «بەو مانایەی کە کەسی تێدا نەمێنێ کە پێویستی بە ئاگر هەبێ.».
ئەگریجە بڕین
(مست. مت.) ١-بڕینی ئەگریجەی ئافرەتێک، وەکوو سزایەک بەرامبەر تاوانێکی کردبێتی. ٢- (کن.) شوورەیی بەسەرهێنان، ڕیسواکردن (هەر بۆ ژنان). هس.: سەرتاشین.
ئەگریجە بڕینەوە
(مست. لا.) جوداکردنەوەی هێندێک لە پرچی ئافرەت و کورت کردنەوەی و بەردانەوەی بە لاجانگدا (کردنی بە ئەگریجە).
باران بڕان
(نت.) ئەو مانگەیە ئیتر باران نابارێ، سێیەم مانگی بەهار *جۆزەردان.
بن بڕکردن
«مست. مت.» 1- ڕێشەدەرهێنانی گیاو گۆڵ و دار و در خت. 2- «مج.» دوایی پێهێنانی کار و مەسەلەیەک، بڕینەو ی کێشه و هەرایەک بەیە کجاری * «سیم.، سن.» بنەبڕکردن.