تۆڕی زاراوەپارێزیی وشەدان



ئیحتییاج بوون
[[عا. کو.]]
ئیخفال بوون
[[عا.: ئیغفال +کو: بوون]]
(مست. لا.) فریو خواردن، هەڵفریوان. *(بک.) هاتنەخاپین
ئیسلاح بوون
[[عا.: ئیسلاح + کو: بوون]]
(مست.) ١- چاک بوونی مەعنەوی. ٢- چاک بوونەوەی شتێکی خراپ بووبێ.
ئیسلام بوون
[[عا. کو.]]
(مست. لا.) قبووڵ کردنی دینی حەزرەتی محەممەد (د.خ. لێبی). مسولمان بوون.
ئیسهال بوون
[[عا. کو.]]
(مست. لا) تم: ئیسهال گرتن.
ئیسپات بوون
[[عا.: ئیسپات + کو: بوون]، [عا. کو.]]
(مست. لا.) ڕوون بوونەوەی ئیددیعایەک بە دەلیل و بەڵگە. بۆمان ئیسپات بوو کە قەرزدارە.
ئیشک بوون
(مست. لا.) ١- بڕان و بڕانەوەی ئاوی ڕووبار و کانیاوان. هەموو ساڵێ لەو مانگەدا کانی (پیرمەلەک) ئیشک دەبێ. ٢- نەمانی نم و شەی تەبیعی لە شتێکدا. بزانە! تووتنەکە ئیشک بووە؟ داری شەخسەکانی سیتەک هەموو ئیشک ببوون کەس نەیدەوێرا دەستیان بۆ بەرێ. ٣- مردنی گییا و گۆڵ و دار و درەخت و کشتوکاڵ لەبەر بێ ئاوی یا هەر هۆیەکی تر. ئەم بێستانە بۆچی ئیشک بووە؟ پەڵە تووتنەکەی کوێخا تۆفیق ئیشک بووە. ٤- (مج.) لە جووڵەکەوتن. کابرا وەها حەپەسا هەر لە جێی خۆی ئیشک بوو.
ئیشک بوونەوە
(مست. لا.) ١- نەمانی شوێنەواری تەڕی لە هەر شتێکا کە خۆی لە ئەسڵا تەڕایی نەبێ و لە کاوە تەڕبووبێ (شۆرابێ، ئاو یا شتێکی دیکەی پێدا ڕژابێ، کەوتبێتە ئاوەوە...) کراسەکەت بەرە هەڵیخە هەر ئێستا ئیشک دەبێتەوە. ٢- پەیدابوونی ئیشکانی لەسەر زەوی. دنیا هەمووی ئیشک بۆتەوە کەچی ئەم دێبەرەی ئێمە هەر وەکوو خۆیەتی.
ئیفلیج بوون
[[عا. کو.]]
(مست. لا.) لەکار کەوتنی لایەک یا هەموو لەش یا بەعزێ ئەندامی کەسێک. * شەپڵە لێدان.
ئیقناع بوون
[[عا.: ئیقناع + کو: بوون]]
(مست. لا.) ١- قبووڵ کردنی بیروڕایەک دەربارەی مەسەلەیەک، پاش ئەوەی لە لایەن کەسێکی ترەوە شی دەکرێتەوە، یان ئینسان خۆی بە بیری خۆیدا دەچێتەوە. ٢- ڕازی بوون بە کردن یا نەکردنی کارێک. ئەوەندەی کردی و کراندی هەر ئیقناع نەبوو. من چۆن بەو قسانە ئیقناع دەبم. بەڵکوو تۆش هەوڵێکی دەگەڵ بدەی بە من ئیقناع نابێ.
ئیڕەق بوون
(مست. لا.) ڕەپ بوونی ئاڵەتی نێرینەیی ئینسان و یەکسم. لێی ئیڕەق ببوو. * یەرق بوون.
ئیکمال بوون
[[عا.: ئیکمال + کو: بوون]]
(مست. لا.)، (کعر.) لە ئیمتحانا لە یەک یا چەند دەرس دەرنەچوون و ناچار بە ئیمتحان دانەوەیان بوون.
ئەستوور بوون
«مستـ. لا.» ۱- ئاوسان و هەڵمسانی لەش یا ئەندامێکی لەشی ئادەمیزاد و هەندێ گیاندارانی تر، لە ئەنجامی نەخۆشی دەروونی و کوان و ئەو جۆرە شتانەدا: جیرانەکەمان زۆر نەخۆش بوو ئەمڕۆ ئەستووریش بووە، ئەو ساڵە نەخۆشیی ماڵات داکەوتبوو هەر مەڕ بوو ئەستوور دەبوو و بە لادا دەهات. تێبــ.ینی: لە کوردەواریدا وا بڵاوە کە ئەگەر لەبەر چاوی یەکێکی چڵێس و نەوسن شتێ بخۆن و بەشی نەدەن ئەستوور دەبێ. ۲- «کنـ.» قەڵەو بوونی ئادەمیزاد: تەماشای! دەتکوت شەمی شایی بایییە، چۆن ئەستوور بووە.
ئەغیار بوونەوە
[[ئەغیار+بوونەوە]]
«مستـ. لا.» وە هۆش هاتنەوەی کەسێکی سەرخۆش.
ئەمەگ بەسەرەوە بوون
ژێرباری کەسێک بۆ کەسێکی تر لەبەر ئەوەی کە پێیەوە ماندوو بووە. ((ڕەفیقینە ئەمە زۆرمان ئەمەگی ئەو پیاوەی لەسەرە...)) (تحفە: ج١-١٩٨).
ئەنگاوتە بوون
(مست. لا.)، (مک.) کتوپڕ نەخۆش کەوتن، تووشی بەڵایەک بوون ( بێ ئەوەی هۆیەکی دیاری هەبێ).
بازگەشت بوونەوە
[[فر. کو.]]
(مست.، لا.)، (مک.) پەشیمان بوونەوە، پاشگەز بوونەوە. خوایە تۆبە لە گوناحی خۆم بازگەشت بوومەوە. تێبــ.-آ) فارسی (بازگەشت) بە مانای گەڕانەوە لە شوێنێک دەکاردەکا. ب) لە نێوان (پاشگەز)ی سلەیمانی و ئەم (بازگەشت)ەدا پێوەندی هەیە و بە لای منەوە (بازگەشت) بۆتە (باشگەزت) و لە پاشان (پاشگەز٩ی لێ کەوتۆتەوە.
باش بوون
[ [باش / 1+ بوون]]
(مصت. لا،) ١-گۆڕانی حاڵی شتێ یا کارێ لە خراپی ڕا بۆ چاکی: ئێستا دنیا زۆر باش بووە جاران کێ د ەیوێرا بەم ڕێگایانەدا بڕوات. ٢-بەرەو چاک بوونەوە یا هەر چاک بوونەوەی کەسێکی نەخۆش: دوور لەگیانت حەمەی کوڕم دوێنێ زۆر نە خۆش بوو بەڵام شوکر ئیمڕۆ باش بووە.
باغر بوون
[[مست. لا.]]
(کعر.) تم: بایی بوون.
باقر بوون
[[تو. كو.]]
(مست، لا)، (مک.) لێ بوونەوەی قەڵایی لە قاپ و قاچاغی مس، دەرکەوتنی ڕە نگی سووری (مس) لە و جۆرە دەفرانەدا.