«بنت.» تم: بەڕاستی.

«بنت.» تم: له واقیعدا، واقعا، حقیقیا:: بەڕاستی دنیایەکی سەیره ! تێبــ. - ئەم وشەیه ئەگەر بە شێوەی پرسیار بگوترێ بۆ ئەوەیه ئەو قسەی بیستراوه جەخت بکرێتەوه:: جا هەر بەڕاستی سەرتان شکاند ؟ * بەڕاست؟

«نا.»، «سنـ.» تمـ: بناغە. □ «ئاساری لەسەر پاداری نەماوە.»، «... ئەگەر مام غەلیفە بزانێ ئاسارمان دەبڕێیە.» «تحفە: جـ ٢ ــ ١١١». تێبــ.: ئەم وشەیە دەگەڵ «آثار» ی عەرەبی کە کەوتۆتە ناو زمانی کوردییەوە جیاوازە. ڕەنگە دەگەڵ ئاسال، بە مانای پایە و بناغە «تمـ: بورهان، عەبباسی ــ ٤١» لە یەک ڕیشە بن. هس.: ئاسەوار.

«نا.» ١- نیشانە و شوێنەوارێکی لە شتێک مابێتەوە □ «وا ئەزانم مووڕزیوی پێستی دەباغجانە بوو» «چونکو ئاساری کەتیرە و جەوت و مازووی پێوە بوو» «ڕەزا ــ٣٥». ٢- پاشماوەی سەنعات و خانوو، ئەشکەوت و نووسینی سەر تاشە بەردان، سکە و کەلوپەلی جۆربەجۆر کە لە ژیانی شارستانێتی کۆنی ئادەمیزاد بە جێ ماوە و لە ژێر خاک دەدۆزرێنەوە و لە عەنتیکەخانە دادەنرێن: بەردەنووسەکەی پەیکوڵی ئاساری «نەرسی» پاتشای ساسانییە. ئەشکەوتی کەرەفتوو لە سەر ڕێگای «سنە» و «سەقز» ە یەکێکە لە ئاسارەکانی کوردستان. تێبــ.: ئەم وشەیە بە شێوەی جەمع لە عەرەبیدا هاتۆتە ناو زمانی کوردی، بەڵام وەکوو «مفرد» دە کار دەکرێت.

(نت) قسە دەربارەی چلۆنایەتی ڕووداوەکانی ناو دەوڵەتان، وڵاتان، زانست وهونەر و چلۆنایەتی کۆمەڵایەتی و... *دەنگ و باس. (عا) خەبەر، ئەخبار.: باس و خواسی لوبنان چییە ؟ ڕۆژنامەکانی ئیمڕۆ باس و خواسێکی ئەوتۆیان تێدا نەبوو.

«نا.» یەکێکە لە ٥٢ پەڕی قومار کە تاقە خاڵێکی لەسەرە و هەر دەستەپەڕێک چواری لەوانە تێدایە * «کئێر.» تەککە، «کعر.» بیللی «تو.». تێبــ. ــ ئەم وشەیە ناوی واحیدی پارە و پێوانە و کێشانەی کۆنی ڕۆۆمانیکان بووە و لە لاتینی وەگیراوە کە مەعنای «فلس، شایی» یە «تمـ: لاڕووس ــ ٦١».

«کنـ.» ڕووت و قووت، نەدار و پەریشان ● «ئاس و پەڵاس ئازا لەوەندەی» : سۆیند بە ئاس و پەڵاس «ڕووت و قووتی» هیچ، «بە ئاس و پەڵاسدا چوو کوتی ئاگام لێ نیە» : سوێندی خوارد «بە ڕووت و ڕەجاڵی خۆی» کە ئاگای لە فڵانە کار یا شت نیە. تێبــ. ــ مەبەست ئەوەیە هێندە ڕووت و نەدارە بەرد «ئاس» سەرین و کوێن «پەڵاس» ڕایەخ و پێخەفێتی.

«نتـ.» دەرپێی ژنانە. تێبــ. ـ ڕەنگە ناوهێنانی دەرپێ «ئەویش ژنانە» بە شوورەیی داندرابێ، بۆیە ئەم ناوەیان لێناوە. * ئاوەڵ کراس، ئاوەڵ دامان، دەرپێ. «بکـ.» هەڤال کراس «تمـ: کف، ل ـ ٣١٥».

«نتـ.»، «سیمـ.» تمـ: ئاواڵ کراس.

(نا.)، (کئێر.) کۆبوونەوەی هەیئەتێکی ڕەسمی یا کۆمەڵایەتی و... بۆ وتووێژ دەربارەی کارێک یا چارەسەرکردنی گیروگرفتێ. ئیجلاسی کۆمیتەی ناوەندی، ئیجلاسی ساڵانەی کۆمەڵی نەتەوە یەکگرتوەکان.

(مست. لا.) هەست کردن بەو کارەساتانە کە لە لاوە روودەدەن و لە دەروونی ئینسانا دەنگ دەدەنەوە و کاری تێدەکەن. قاچی سڕبووە ئیحساسی گەرما و سەرما ناکا، کە لەسەر پشت ڕادەکشێ ئیحساسی ژان دەکا. * هەست پێکردن.

(نا.) ١- دڵپاکی و دڵسۆزی لە دۆستایەتیدا. ٢- ڕاستی و جگەرسۆزی لە کار و کردەوەدا. ئیخلاسمان هەیە بۆتان. ئەم کابرایە هەر ئیشێکی پێی بسپێرن بەوپەڕی ئیخلاسەوە دەیکا.

(نمس.)،( کعر.) نەداری، نابووتی.

(مست. لا.)، (کعر.) ١- نابووت بوونی بازرگان یا کاسبێکی ناو بازاڕ. نەدار بوون. لە مایەکەوتن. ٢- دۆڕاندنی زۆر لە قومارا. ٣- لە دەست دانی باوەڕی خەڵک بە خۆ، لە ئیش و کاری سیاسی و کۆمەڵایەتیدا.

«سفا.» تمـ: ئەستێرە ناس. «جەو دما ئەسحاب «زیج» و «ئوستوڕلاب» » «ئەختەرشناسان ئەڕستوو خیتاب» «خانا_۲۰»

«نا.» پایە، بناغە. «دڵە بۆ شیوەن کانگە و ئەساسی» «بە بێ کۆس کەوتن بازاڕ کەساسی» «سەلام- ۱۸۷»

«سفا.»، «تتـ.» ئەو کەسەیە سەری لە گەڕان و هەڵاتن و ئاوابوونی ئەستێران دەردەچێ ٭ئەختەرشناس، حیسابگەر. منجم.

«نا.»، «مکـ.» پارەی کاغەز. ٭«سنـ.» ئەسکەناس. «کعر.» بانقەنۆت. «نازت بوو، نازت بێ+سەت تمەن ئەسکینناس پایەندازت بێ» «فۆلکلۆر» .: گیرفانی پڕ بوو لە ئەسکینناس، جاران ئەسکینناسی سەد دیناریش هەبوو. تێبــ.ینی: وەکوو دەزانن پارە لە پێشدا مەعدەن «مس، زێڕ، زێو،...» بوو، لە شۆڕشی فەڕەسادا پارەی کاغەز «حەواڵە بۆ سەر خەزێنە ی میللی» داهێنرا کە پێیان دەکوت «ئاسسیگنات» ئەم وشەیە لە ڕێگای زمانی عرووسیڕا «تمـ: معین: فەرهەنگ. جـ۱- ۲۷۱» هاتۆتە ناو زمانی فارسی لەوێش ڕا بۆ کوردی. لەوانەشە بە هۆی بازرگانیی ڕاستەوخۆی نێوان بەشێک لە کوردستانی ئێران و عرووسیات، هەر ڕاستەوخۆ لە ڕووسیڕا هاتبێتە ناو زمانی کوردی.

«نا.»، «سنـ.» تمـ: ئەسکینناس.

«نا.» کەس، کەسان، کەسەکان: ئەو جۆرە ئەشخاسە کەڵکی ئەم کارانەیان پێوە نییە. «پەندی پێشینیان ڕووحی مەولەوی» «تاریخ و ئەشخاس کوردی دڵ قەوی» «سەلام- ١٤٦»

(نا.) ١- بەردێکی سەختی بە ورشە و گرشەی بەقیمەتە، ئەسڵەکەی ڕەژیی (کاربۆن)ە. تێبــ.- لەبەر سەختی و ڕەقی هیچ ماددەیەک کار دە ئەڵماس ناکا و خۆی هەموو ماددەیەک دەڕووشێنێ و شوینی دەکا، بۆیە بۆ کون کردنی هەندێ شت و بڕینەوەی شووشە، لە سەنعەتا کەڵکی لێ وەردەگیرێ. بۆ ڕازاندنەوە و خشڵی ژنان بەکاردەهێنری. ڕەنگی سەوز و سوور و شین و ڕەشی هەیە (مەیلەو ئەو ڕەنگانەیە)، لە هەموان گرانتر و پەسندتری ئەوەیە کە هیچ ڕەنگی نییە وەکوو بلوور. کاتێ لەکان دەریدێنن پارچەکانی ناقۆڵا و کڕێژاوین بۆ لێک و لووس کردن و بریقەدار کردنی بە خاکەی خۆی دەیسوونەوە. کانی لە هیندستان، ئەفریقای جنووبی، ئوسترالیا و جێگای دیکەش دۆزراوەتەوە. لە کوردەواری دەکوترا هەر شوێنیک برووسکی ئاسمانی لێ بدا ئەڵماسی تێدایە. ٢- (مج.) آ) زۆر تیژ: ((پردی سێڕاتێ لە موو باریکتر و لە ئەڵماس تیژترە))، گوێزانەکەی وەها تیژ کردووە دەڵەی ئەڵماسە. ب) هەر شتێکی بریقەدار و ڕوون. ((ئەوا ساماڵی کرد ڕۆژ کەوتە سەر شاخی گڵەزەردە)) ((بەسەر ئەو بەفرەدا تیشکی هەتاو ئەڵماسی خوا کردە)) (پیرەمێرد-١٣٦) ٣- ناوە بۆ ئافرەتان.

(نا) ١- قسە لەسەر شتێک، دەربارەی کەسێک (ناوهێنانی بەچاک یا خراپ، بەدەم یا بە نووسین): ئەم نامەیە هیچ باسی تۆی تێدا نیە. ڕۆژنامەکان پڕن لە باسی شۆڕش «هەباسە لە دیوانان چ باسە؟». ٢-لێکۆڵینەوەی وردی گشت لایەنە، لەسەر مەسەلەیەک، کارێک یا شتێک.: باسێکی دوور و درێژم لەسەر کۆلێڕا خوێندۆتەوە. «باسی زوڵفی درێژ و چاوی بە خەو + نەبڕاوە بووە تڕی خوسرەو». (حاجی، کم - 75).

(مست. لا.) ١-کۆڵێنەوە و دوان لە شتێ یا مەبەستێ، ٢- قسەکردن دەربارەی کەسێ یا هەرچی.

(نت.) زانای ئاساری کۆن (العالم الاثری).