تۆڕی زاراوەپارێزیی وشەدان



ئاشتیخواز
«نفا.»، «تتـ..» ١- ئەو کەسەی حەز لە شەڕ ناکا. لایەنگیری ئاشتی ٢- ئەندامی «ڕێکخراوی ئاشتی جیهانی» کە لە پاش شەڕی دووهەم دامەزراوە و دژی شەڕ خەبات دەکا.
ئاشخانە
[[ ٢- ئاش + خانە ]]
«نتـ.»، «کعر.» دووکان یا هەر شوێنێکی دی کە چێشتی بۆ فڕۆتن لێ حازر دەکەن * چێشتخانە، ڕەستۆڕان، لۆقەنتە، مەتعەم «عا.».
ئاشرمە
«نا.»، «سنـ.» تەکەڵتووی زین، نەرمەزین. تێبــ. ــ مردۆخ ئەم وشەیەی بەم جۆرە نووسیوە «تمـ: جـ ١، ل - ١٤» و دوکتۆر معینیش لە «فەرهەنگ: جـ ١، ل - ٦٠» وەک وشەیێکی فارسی هێناوێتی و ئاوای ساغ کردۆتەوە: ئازرەم = ئادرەمە = ئاترەمە = ئاشورمە و گەلێ مەعناشی لێداوەتەوە. جا نازانم «مەردۆخ» خۆی ئاسایی، بۆ نیزیک کردنەوە کوردی لە فارسی ئەم وشەشی لە فارسیڕا هێناوە یاخۆ خەڵکی لادێ لە مەڵبەندی «سنە» بە کاری دێنن. بە لای منەوە ئەم وشەیە زیاتر لە توورکی دەچێت تا کوردی و فارسی.
ئاشفتە
«نمفـ.» «سنـ.» ١- پەرێشان، پەشۆکاو. ٢- شێواو، ئاڵۆز، تێکەڵ و پێکەڵ. □ «بەڵێ دز بازاڕ ئاشفتەی ئەوێ» «تایەر هاشمی». هس.: ئاشووب
ئاشق
[[ = عا.: عاشق] ]
«نفا.» ١- پیاو یا ژنێ کە حەز لە ژن یا پیاوێک بکا. * دڵدار. □ «گەوهەرێ هەی گەوهەرێ!،گەوهەر مەڕۆ لە دواتم. گەوهەر وە قوڕئان قەسەم ئاشقی باڵاتم». ٢- «مکـ.» گۆرانی بێژی ئازربایەجانی، کە بە خۆی و «ڕوبابە» کەیەوە بە چاخانە و دێهاتدا دەسووڕێتەوە و گۆرانی دەڵێ. * شایەر.
ئاشقەوماشقە
[[ = عا.: عاشق و معشوق] ]
«نتـ.» ١- دوو کەس کە حەز لە یەکتر بکەن. ٢- «مجـ.» دوو کەس کە دۆستایەتییان زۆر گەرم بێ و هەمیشە پێکەوە ببیندرێن: ئەوە چییە! ئەم دووانە هەر دەڵەی ئاشقە و ماشقەن. ٣- نێرە و مێیەی «مار» لە حاڵی لێک هاڵانا: ئەم کونە ئاشقە و ماشقەیێکی تێدایە چەند جار دیتوویانن.
ئاشنا
[ [ستـ: ئاخشنا. پهـ: ئاشناک ]]
«س.» ١- ناسیاو، کەسێکی پیاو ناسیاوی دەگەڵی هەبێ، بەڵام نەگەییشتبێتە ڕادەی دۆستایەتی. ٢- «مکـ.» دوکاندار یا کاسبێکی کە پیاو هەمیشە کەل و پەلی پێویستی خۆی لەوی بکڕێ، یا پێچەوانەی ئەمە. ٣- «مجـ.» ١» پێوەند، مەیل.: دەگەڵ نان و پەنیر ئاشنانیم. ب»، «هو.» نیزیکی و ناسیاوی دەگەڵ جێگا و شوێنێک. □ «چەم وە گەرد ڕای کێ ڕۆشنا بۆ» «لەب وە یاگەی پای کێ ئاشنا بۆ» «مەولەوی: مکبـ ــ ٤٢٧». * بێگانە، غەوارە.
ئاشنا و ڕوشنا
[ [ئاشنا + و + ڕوشنا «ڕوو + شناس» ]]
کۆمەڵە ناسیاوی کەسێک، هەموو ئەو کەسانەی کە یەکێک ناسیاوی دەگەڵیان هەیە. ئەم هەموو ئاشنا و ڕۆشنایەت لە کوێ بوو؟ خدر ئاشنا و ڕۆشنای زۆرە. تێبــ. ــ ڕۆشنا هەر وەکوو نیشاندراوە، بە لای منەوە لە «ڕۆ + شناس» پێکهاتووە، یەعنی ئەوەی هەر بە ڕوو دەناسرێ و دۆستایەتێکی ئەوتۆی دەگەل نەگیرابێ. «ڕوشنا» بە تەنیا نە کار نەهاتووە.
ئاشنا پەیدا کردن
«مستـ. ـتـ. » تمـ: ئاشناگرتن١ و ٢.
ئاشنا گرتن
«مستـ. متـ.» ١- سەرەتای ناسیاوی و دۆستایەتی دەگەڵ کەسێ داخستن. ٢- دوکاندارێک ڕەچاو کردن بو شت لێکڕین یا یێ فڕۆشتن.: وا دیارە تازە ئەم ئاشنایەت گرتووە ئاشنایەکی باشت گرتووە، لە سەوداخۆش دەچێ.
ئاشنایانە
[[ ئاشنا + ئانە/ ١ ]]
«ستـ.، بنتـ.» وەکوو ناسیاو. بە شێوەی ناسیاوان.: ئەم کارەتان لە ئاشنایانە نەدەچوو. ئاشنایانە قسەیان دەگەڵ بکەن.
ئاشنایەتی
[[ ئاشنا + ئەتی ]]
ئاشوبگێڕ
«نفا.» تمـ: ئاژاوەگێڕ.
ئاشووب
«نا.» ١- ئاژاوە و پشێوی ٢- هەرا و هۆریا و حاڵەتی تێکچوونی ئاساییشت. ٣- کاری بە گژ یەکا چوون و تێک بەربوونی خەڵک. □ «ئەم تاقمە مومتازە کەوا خاسەیی شاهن» «ئاشووبی دلێ مەملەکەت و قەلبی سوپاهن» «نالی: گمـ ــ ٣٤» * ئاژاوە. «سنـ.» ئاشۆ، ئاشێو، پشێو نە، پشێوە، پشێوی. هس.: «بکـ.، ئاشیو = قازانجی ناڕەوا «تمـ: ژابا - ١١»
ئاشووب نانەوە
«مستـ. لا.» تمـ: ئاژاوەنانەوە.
ئاشووبگێڕان
«مستـ. لا.» تمـ: ئاژاوەگێڕان.
ئاشووبگێڕی
«حمسـ.» کارێکی پیاوی ئاشووبگێڕ دەیکا.: پیاوی چا بە واز لەم ئاشووبگێڕییە بێنە.
ئاشپەز
[[ ٢- ئاش + پەز ]]
«نفا.» «کئێر.» ژن یا پیاوێ کە پیشەی چێشت لێنان بێ. * «هەکاری» ئازپێش. «بکـ.» ئازچی «تمـ: ژابا - ٧» «کعر.» ئاشچی، چێشتکەر.
ئاشپەزخانە
«نتـ.» «مکـ.» ئەو ژوورەیە لە ماڵان بۆ چێشت لێنان تەرخان دەکرێ و کەل و پەلی چێشت لێنان و قاپ و قاچاغیشی تێدا دادەنرێ. * «سیمـ.» مووبەق.
ئاشپەزی
[[ ١- ئاش + پەز + ٢- - ئی ]]
«حمسـ.» چێشت لێنان، کارێکی ئاشپەز دەیکا.