وشەدان

«ـ ئار

«پبـ.» پاشبەندێکە ئەم مەبەستانە پێکدێنێ: ١- دەگەڵ ڕیشەی هەندێ مەسدەران تەرکیب دەبێ و دەیانکا بە ئیسمی مەسدەر: پرسیار، دیدار، کردار، کوشتار. ٢- بە دوای ڕیشەی مەسدەرەوە دەنووسێ و دەیکا بە فاعیل «ناو یا سفەت» : فڕوشیار، کڕیار. ٣- بە دوای ڕیشەی مەسدەرەوە دەلکێ و دەیکا بە ناو: بڕیار، زانیار، مردار. ٤- لە ڕیشەی هەندێ مەسدەر سفەتی مەفعولی ساز دەکا.: گرفتار. ٥- دەگەڵ ناو تەرکیب دەبێ و ناوێکی تازەی لێ پێکدێنێ: بنار، ژەنگار. تێبــ. ـ لە هەموو ئەو حاڵەتانەدا کە بەشێکی وشە تازەکە ڕیشەی مەسدەر بێ یەکەم پیتی نیشانەی مەسدەر رەگەڵ وشە تازەکە دەخرێ: کڕین: کڕ «ڕیشە» + ی «یەکەم پیتی نیشانەی مەسدەر + ئار «پبـ.» = کریار. کوش «ڕیشە» + ت «یەکەم پیتی نیشانەی مەسدەر» + ئار «پبـ.» = کوشتار.

سەرچاوە: قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی

ئارا

«نا.»، «مکـ.» ١- پەیوەندی دۆستایەتی و ناسیاوی دوو کەس داگەڵ یەکتر: حەسەن و شیڕکۆ ئارایان پێکەوە نییە. ٢- «مجـ.» حەز کردن لە خواردەمەنی یا هەر شتێکی تر: نەوزاد دەگەڵ پەنیر ئارای نیە «حەزی لێ ناکا و نایخوا»، کاک جەمال دەگەڵ مریشک ئارای باشە «حەزی لێ دەکا». ٣- نێوان، مابەین، دووری دوو شت لە یەکتر. تێبــ. ـ ئەم وشەیە لە ئەسڵا بە مەعنای سێیەم «دووری دوو شتی مادی لە یەکتر» بووە، بەڵام بەرەبەرە جێگەی بۆ ئەوانی تر چۆڵ کردووە. لە زمانی لاتیندا AREA بە جێ خەرمان کوتراوە و هەر ئەم وشەیە لە زمانی ئینگلیسیدا هەیە و بە «مەساحەت، مەڵبەند، داڵانی تەنگی درێژ کە لە ناو ماڵەوە بچێ بۆ ژێرخان و ژێر زەمینان» دەکوترێ، لە تورکی ئازەربایەجانیدا هەر بە مەعنای سێیەم وەرگیراوە * پەیوەندی، نێوان. هس.: ئاران.

سەرچاوە: قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی

ئارام

[[ ئا+ ره‌م. ]]

1- «ند.» ئۆقره، ئیسراحەت، تابشت، توانا، حەجمین: ژانە سەر ئارامی لێ هەڵگرتبوو، لە تاو ئێشی برینەکەی هیچ ئارام ناگرێ. 2- «سـ.» هێمن، لەسەرخۆ. // تۆرە و تۆسن: مام نادر پیاوێکی ئارامە. 3- کش و مات، بێ هەست و خوست، بێ تەقە و ڕەقه، بێ شەڕ و شۆڕ، بێ قڕە و بڕە: چەند ڕۆژێکە زۆر ئارامه، ماڵ وەک ماڵی کاک برایمی ئارام هەر نەبووه، منداڵدکە ئارام بن دەنا دێم لێتان دەدەم، ئارام دانیشە 4- «بنـ.» بە ئاسپایی، لە سەرەخۆ، بە یەواشی: ئارام ئارام لێی چوومە پێش. تێبــ. - بە قسەی دوکتۆر معین «فەرهەنگ: جـ 1، ل - 40» و پوورداوود «یگد، جـ 2، ل - 54» ئەم وشەیە لە مەسدەری ئاوێستایی «رەم» بە مەعنای حەسانەوە و پێشبەندی تەئکیید «تا» پێکهاتووە و سانسکرێتییە کەی «رامەیەتی» یە «تمـ: معین، بورهان، جـ 1، ل- 30».

سەرچاوە: قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی

ئارام بوون

«مستـ. لا.» 1- بێ دەنگ بوون، لە جووڵە کەوتن. 2- بڕانەوەی شەڕ و هەوا و ئاژاوە. 3- نێشتنەوەی ڕق و تووڕەیی. 4- بەس کردن لە گریان و هەرا و هوریا و قیژەقیژ. 5- شکانی ژانی برین و کەم بوون یا دامرکانی ئێش و ئازاری نەخۆشی.

سەرچاوە: قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی

ئارام لێ بڕان

«مستـ. لا.» ناڕەحەت بوون بە هۆی ژان و ئێش و نەخۆشی یان خەم و پەژارە و خەیاڵاتەوە: چەند ڕۆژە نەوزاد سوورەکوانێکی لێ هاتووە ئارامی لێ بڕاوه، لە تاو پیرۆت ئارامم لێ بڕاوه، ئەوەندی پەرۆش بوو ئارامی لێ بڕابوو* ئارام لێ هەڵگیران.

سەرچاوە: قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی

ئارام لێ بڕین

«مستـ. متـ..» کارێکی، ناڕەحەتی فیکری و جیسمی بەسەر کەسێکی دێنێ: ئەم سوورەکوانە ئارامی لە نەوزاد بڕیوە. * ئارام لێ هەڵگرتن.

سەرچاوە: قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی

ئارام لێ هەڵگرتن

«مستـ. متـ.» تمـ: ئارام لێ بڕین.

سەرچاوە: قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی

ئارام لێ هەڵگیران

«مستـ. متـ.» تمـ: ئارام لێ بڕان.

سەرچاوە: قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی

ئارام گرتن

«مستـ.. لا.» تمـ: ئارام بوون 1 و 3 و 4.

سەرچاوە: قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی

ئارامی

[[ ئارام + 3 - ئی ]]

«ستـ.» حاڵەتی هێمنی، بێدەنگی، بێ هەست و خوستی، بێ شەڕ و شۆڕی.

سەرچاوە: قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی

ئاران

«ستـ..» 1- «مکـ.» زەوی یا مەڵبەندێکی بێ گرد و تەپۆڵکه، کە زۆر گەورە نەبێ. دەشتایێکی بچوک □ «مەڕی ئاران وەکوو مەڕی کوێستانێ نیە.» 2- «سنـ.» نەرمان، تەخت «مخـ.، ج 1 - 6». 3- «نا.» چیمەن، لەوەڕگه «کف: 48» تیبــ - لە زمانی فرەنسیدا «ئارێن» کە لە «ئارێنا +زیخ» ی لاتینی وەرگیراوه، بە مەیدانی زۆرانبازی دەڵێن کە لە دەوری ڕۆمانییەکاندا، لە ناوەندی «ئامفی تیاتر» دا تەخت دەکرا و زیخیان تێدەکرد و «گلادیاتۆر» زۆریان تێدا دەگرت «تمـ: لاڕووس - 56».

سەرچاوە: قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی

ئاراو

[[ ئار؟ + ئاو ]]

«نتـ.»، «مکـ.» کەفاو و سابووناوێ کە پاش جل شوشتن لە سوێنە و تەشتا دەمێنێتەوە تێبــ. ـ ماڵە فەقیری کورد ئەو کەلوپەلەی زۆر دەربەستی خاوێنی نەبن لە «ئاراو» دا دەیشۆن، ماڵە دەوڵەمەندەکانیش جل و شتومەکی خزمەتکار و دەست و پێوەندیان. * «بکـ.» ئاراڤ: ـ بێجگە لەم مەعنایەی کە لە سەرەوە باس کرا، بە ئاو یا سابووناوێکیش دەڵێن کە بۆ جل شوشتن ئامادە کرابێ «تمـ: کفـ ـ ٤٨».

سەرچاوە: قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی

ئارج

«نا.»، «بکـ.» جۆرە قامیشێکی ناوپڕە کە ڕاست هەڵدەستی، ڕەنگی جوان و ئاودارە، شلکە و تا ٢٠ مەتر بەرز ئەبیتەوە. گەڵای وەک دارخورمایە، لە شوێنی گەرم وەکوو هیندستان زۆرە، هەر مەشهوورە بە قامیشی هیندی، ڕمب، دار دەست و گۆچانی لێ دروست دەکرێ، گەڵا و توێکڵەکەشی دەکرێ بە ڕایەخ * حەێزەران.

سەرچاوە: قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی

ئارخەیان

[[ تو. ]]

«سـ.»، «مکـ.» تمـ: ئەرخەیان

سەرچاوە: قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی

ئارد

[[ پهـ.. ئارت] ]

«نا.» ١- ماددەیەکە لە هاڕێنی گەنم پەیدا دەبێ و دەکرێ بە نان. ٢- هاڕاوەی هەموو دانەوێڵەیێکی تر وەکوو: جۆ، برنج، گەنمەشامی، نۆک... ٣- وردە و خاکەی هەندێ شت بێجگە لە دانەوێڵە: ئاردی بەهاروو، ئەم ئاردە نانی باش لێ دێ. * «بکـ.» ئار. ئەرڤان «ژابا- ٦» تێبــ. - ئەم وشەیە بە تەنیایی هەر هاڕاوەی گەنم دەگەیێنێ ئەگەر مەبەست شتێکی تر بێ پێویستە ناوی ماددەکەشی بخریتە سەر: ئاردی جۆ، ئاردەنۆک، ئاردەتوو، ئاردەمشار.

سەرچاوە: قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی

ئارداوی

[[ ئارد+ ئاوی] ]

«ستـ.» حاڵی کەسێکی تۆزی ئاشی لێ نیشتبێ و سپی بچێتەوە. ● «شانی خۆی ئارداوی دەکا» «کنـ.» ئەو کەسەیە کارێکی نە کردبێ، بەڵام وای نیشان بدا کردوویە. ئەو کەسەی لە هیچی نەبوو خۆی تاوانبار پیشان دەدا.

سەرچاوە: قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی

ئارداوێژ

[[ ئارد + هاوێژ «هاویشتن» ] ]

«نتـ.» کاری فڕێ دران و هاتنەدەری ئارد لە نێوان دوو بەرداشی ئاشەوە: ئارداوێژی ئاشی ئاگر چاترە لە ئاشی ئاو «زۆتر دەهاڕێ» * ئاردەشان.

سەرچاوە: قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی

ئاردماڵک

[[ ئارد + ماڵ «ماڵینەوە» + ئک] ]

«نتـ.» ئامرازێکە «تۆپەڵێ پەڕۆ و پاڵ» پاش تەواو بوونی کاری ئاش و ڕاوەستانی، دەوروبەری بەرداشەکەنی پێ دەماڵنەوە و خاوێنی دەکەنەوە.

سەرچاوە: قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی

ئاردوڕۆن

«نتـ.»، «سنـ.، سیمـ.» خواردەمەنییەکە کە لە «ئارد» و «ڕۆن» و کەمێ شەکر یا دۆشاو، دروستی دەکەن و دەیدەن بە ژنی زەییستان تاتینی بێتەوە بەر. * «مکـ.» میوانی.

سەرچاوە: قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی

ئاردکێش

[ [ئارد +کێش «کێشان» ] ]

«نتـ.» ئامرازێکە وەکوو بێڵ و خاکەناز لە ئاشا بۆ کۆ کردنەوەی ئارد و دوورخستنەوەی لە دەوری بەرداشەکان بەکاردێت.

سەرچاوە: قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی

ئاردەبارە

[ [ئارد + ه ـ ئە/١ + بار + ە ـ ئە١/ ]]

«نتـ.»، «سیمـ.» هەندێک ئاردە زیاد لە مزەی ئاش، ئاشێر دەیدا بە ئاشەوان* ئاردەوارە، «مکـ.» قڕەمزە. تێبــ. ـ «بارە» کە لەم وشەیەدا هاتووە دوو ڕێی دەچێتێ، یەکیان کە بە مانای «بەهرە» و ئەویتریان «بار + ە ـ ئە / ١» بێ کە ئەو دەمە مانای وشەکە دەبێتە «هەقی بار کردنی ئارد»، بەلای منەوە ئەمەیان نیزیکترە لە ڕاستی.

تۆڕی زاراوەپارێزیی وشەدان