ئاخێزگەی زاراوەی چەپ و ڕاست، شۆڕشی فەڕەنسەیە کە لە کۆمەڵی نەتەوەیی نوێنەرانی شۆڕشگێڕی توندڕەو لە لای چەپ و نوێنەرانی کۆنەپارێزیش لە لای ڕاستەوە دائەنیشتن. لەو سەردەمەدا ئەم دوو زاراوە مانایەکی ئاشکرا و جیاوازیان هەبوو: چەپ بە مانای شۆڕشگێڕیی و حەز بە گۆڕان کردن بووە و ڕاستیش بە واتای نەیاریکردن لەگەڵ هەر چەشنە گۆڕانێک یان گەڕانەوە بۆ ڕابردوو. بەڵام لەوە دوا، واتای زاراوەکان تووشی هەوراز و نشێو بوون و هاوکات لەگەڵ سەرهەڵدانی لاگیریی نوێی سیاسی، دیاریکردنی سنووڕێکی بەرچاو لە بەینی ئەم دوو چەمکەدا ئەستەم بووە.
بەگشتی بزاڤی چەپ بریتییە لە هەموو گرووپێکی ڕیفۆرمخواز* و شۆڕشگێڕی ئەم سەردەمە. واتە لیبراڵ و سۆسیالیست و ئانارشیست و کۆمۆنیستەکان کە لە باری ئایدیۆلۆجییەوە کەوتوونە ژێر ڕکێفەی ئەندێشەی نوێی پاش ڕێنێسانس. ئەندێشەگەڵێکی وەک: ڕاسیۆنالیزم (بڕوا بە ئەقڵ) لە بەرانبەر بڕوای ئایینی، پێشکەوتنخوازی، یەکسانخوازی، دیموکراسی و ئازادی و مرۆڤدۆستی. تایبەتمەندییەکانی چەپ بریتییە لە:
1ــ لایەنگری لە گۆڕانکاری کۆمەڵایەتی و ئابووری بەمەبەستی دابینکردنی یەکسانی و لەناو بردنی جیاوازی چینایەتی و کورتکردنەوەی دەستی دەوڵەت لە کاروباری کۆمەڵایەتی و ئابووری.
2ــ لایەنگری لە ئیمانی سەرزەمینی، واتە بڕوا هێنان بە پێشکەوتنی بێسنووری زانست و مرۆڤ و مێژوو لە بەرانبەر ئیمانی ئایینی و پەسڵانی، ڕووهێنانە ئەقڵ و بەڵگاندن و بڕوای فەلسەفی نائایینی و دژەئایینی.
3ــ لایەنگری لە ئینتەرناسیۆنالیزم لەبەری نیشتمانپەروەری و ناسیۆنالیزم*. بڕواهێنان بە هاوسانیی مرۆڤ و چارەنووسەکەی.
4ــ لایەنگری لە شکاندنی ترادسیۆن و نەریتەکان و حەزکردن بە شۆڕش لەبری ڕیفۆرمخوازی و ئاڕاستەکردنی پلانی نوێی کۆمەڵایەتی بەپێی پێودانگی ئایدیۆلۆجی لەبری کۆنەپارێزی و کۆنەپەرستی، بڕواهێنان بە جەماوەر وەک تاکە سەرچاوەی هەقیقەت و دەسەڵاتی سیاسی.
زاراوەی ڕاست دەربارەی زنجیرە تیۆرییەکی سیاسی دەدوێ کە لە بەرانبەر چەپ ڕادەوەستێ. لە ڕاستیدا باڵی ڕاست بۆ ناوبردەکردنی ئەو کەسانە بەکار هات کە بەرگرییان ئەکرد لە دەستێوەردان و ڕمبازێنی شۆڕشی فەرەنسە بۆ سەر دەزگەکانی پاشا. بەدرێژایی سەدەی نۆزدە زاراوەی ڕاست بە مانای قەبووڵی دەسەڵات و سەرچاوەبوونی دەزگەیەک یان کەسێک (دەوڵەت، کڵێسە، ڕێبەر) پێناسە کراوە. بڕواهێنان بە حکوومەتێکی زۆردار، موڵکداریەتی، کڵێسە و بەهێزبوونی سپا. تایبەتمەندییەکانی باڵی ڕاست لە سەدەی نۆزدە بریتین لە:
1ــ ڕەوابینینی نابەرانبەریی کۆمەڵایەتی و جیاوازیی چینایەتی لە کۆمەڵگەی سەرمایەداری لەبەرانبەر هێرشەکانی سۆشیالیزم.
2ــ پشتیوانی و داکۆکیکردن لە دەزگە مێژینەکانی کۆمەڵگە وەک خێزان، کڵێسە و پاشا لە بەرانبەر هێرشی چەپەکان.
3ــ لایەنگری توند لە ناسیۆنالیزم و بردنەسەرەوەی دەسەڵاتی نەتەوەیی و ڕێزگرتن لە کەلتووری نەتەوەیی و نەژادی لە بەرانبەر لاگیریی ئینتەرناسیۆنالیستی.
4ــ داکۆکیکردن لە ئازادی سیاسی و ئابووری تاکەکەس لە بەرانبەر هەر گوشاڕێکی دەوڵەتدا.
ڕووداوەکانی دوای شەڕی جیهانی دووهەم بە تایبەت دزەکردنی ئایدیۆلۆجی نوێی سیاسی لە ئەورووپاوە بە ئاسیا و ئەفریقا، دەسەڵات و بزاڤگەلێکی سیاسی وای هێناوەتە کایەوە کە جیاکردنەوەی ڕەگەزەکانی ڕاست و چەپ لە یەکتر دژوار دەکات. بۆ وێنە هەندێ لەم بزاڤ و حکوومەتانە لە لایەکەوە، لایەنێکی ناسیۆنالیستی بەهێزیان هەیە و لە لایەکی تریشەوە، زۆربەی دروشمەکانی چەپ دەڵێنەوە و خۆیان وەک شۆڕشگێڕێک لە قەڵەم دەدەن و بانگەشەی پێشکەوتن و گەشەسەندن دەکەن.
لەم ساڵانەی دواییدا زاراوەی ڕاست و چەپ بۆ پۆلێنبەندی ناوخۆیی حیزبەکان بەکار براوە. وەک چۆن لە حیزبی کۆنەپارێزی بەریتانیا، مەبەست لە باڵی چەپ ئەو کۆنەپارێزێنەن کە هەندێ چەمکی چەپی وەک پلان دانانی ئابووری و بەربڵاوکردنی خزمەتگوزاری کۆمەڵایەتی و سەربەستی داگیرکراوەکانە. لە حیزبی کرێکاری ئەم وەڵاتەش، مەبەست لە چەپ گەیشتن بە سۆشیالیزمە و لایەنگری لە ڕاست، بە واتای لیبڕاڵەکانی ئەو حیزبەیە.

زاراوەی ڕاست بریتییە لە کۆمەڵێ تیۆری سیاسی کە لە بەرانبەر «چەپ» دا دێتە ئاراوە. بە درێژایی سەدەی نۆزدە، ئەم زاراوە لەگەڵ دەسەڵات و نیشتمانپەروەری، نەریتی کۆن، حکوومەتی بەهێز، موڵکدارێتی، کلێسە و هێزی سەربازی هاوواتا بووە. دوای شەڕی جیهانی یەکەم ڕاستێکی بونیادگەرای نوێ سەری هەڵدا کە لەگەڵ ڕاستی کۆنەپارێزی کۆنباو جیاوازی هەبوو. ئەم جۆرە ڕاستە لەگەڵ بەرژەوەندی چینەکانی باڵای کۆمەڵگە دوژمنایەتی کرد. نازیسم لە ئەڵمانیا توندڕەوترین شێوازی «ڕاست» ڕەو بوو. لە دوای شەڕی جیهانی دووهەم، هەر دوو زاراوەی ڕاست و چەپ بە شێوازی جوراوجۆر بەکار برا. (بڕوانە چەپ و ڕاست) .

دیاردەی ڕاستی نوێ پێکهاتووە لە بنەڕەگ و ڕیشەکانی نیئۆلیبرالیزم و کۆنەپارێزیی نوێ. لە 1980 بەملاوە زۆربەی دەوڵەتانی ڕۆژاوایی بۆ هەڵوێست نیشاندان لە بەرانبەر قەیرانی ئابووری حەفتاکان، بە دەستکێشانەوە لە سیاسەتەکانی کێنزی، بەرەو بەرەی «ڕاست» هەنگاویان نا. ڕاستی نوێ ڕادیکالیزمێکە سەر بە باڵی لیبرالیزم و هێرشێکە کە هێزە بنچینەییەکانی خۆی لەم دوو ڕێبازە وەردەگرێ. ئەم زاراوە بە تایبەتی دەربارەی سیاسەتەکانی حیزبی کۆنەپارێزی بەریتانیا لەسەردەمی تاچێر و حیزبی کۆماریخوازی ئەمریکا لەسەردەمی ڕیگان دا بەکار براوە و بەگشتی لە بواری ئابووری و سیاسی، لیبراڵ لە ئەژمار دێت. واتە لەسەر ئازادی ئابووری و کەمکردنەوەی باج و بازاڕی ئازاد و دەوڵەتی سنووردار جەخت دەکات بەڵام لە باری ئەخلاقی و کەلتووری و کۆمەڵایەتییەوە کۆنەپارێزە. ڕاستی نوێ، حکوومەت لە باری ئابوورییەوە لاواز دەکات بەڵام لە بواری سیاسی واتە دابینکردنی ئاسایش، بەهێز دەبێت.
ڕامیاری: بڕوانە سیاسەت

ئەم ڕاسپاردە لە ژانوییەی 1951 دوو ئەرکی سەرەکی پێ سپێردراوە: یەکەم، ئاسانکاری بۆ پشتیوانی و پاراستنی نێونەتەوەیی پەنابەران. دووهەم، دابینکردنی پێداویستی و کەرەستەی ئابووری و کۆمەڵایەتی و قانوونی بۆ سەقامگیربوونی پەنابەران لەو وەڵاتانەی کە تێیدا دەژین و وەڵاتانی نوێ. بارەگای ئەم ڕاسپاردە لە شاری جنێڤا لە سویسرایە و هەموو کاروباری پەنابەران، بێجگە لەو ئاوارە و پەنابەرانەی کە وەڵاتێکی دیکە بەرپرسیارییەتی بەرعۆدە گرتووە بۆ وێنە ئاوارەکانی فەلەستینی لە ئەستۆ دەگرێ. بوودجەی ئەم ڕێکخراوە لە لایەن دەوڵەتانەوە دابین دەکرێت. ساڵی 1954 خەڵاتی نۆبێلی ئاشتی بەم ڕێکخراوە بەخشرا.