تۆڕی زاراوەپارێزیی وشەدان
سەرجەم فەرهەنگەکان
فەرهەنگەکانی کوردی - کوردی
برادۆست (ئینگلیزی-کوردی)
برادۆست (کوردی - ئینگلیزی)
برادۆست (کوردی - عەرەبی)
برادۆست (کوردی - کوردی)
زاراوەکانی کۆڕ (کوردی - ئینگلیزی)
زاراوەکانی کۆڕ (کوردی - عارەبی)
سەلاحەدین
فەرهەنگۆکی کتێبی ئابووری سامولسن و نوردهاوس
فەرهەنگی خاڵ
فەرهەنگی زانستی سیاسی (ئینگلیزی- کوردی)
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - ئینگلیزی)
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - فارسی)
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - کوردی)
فەرهەنگی کوردستان
قاموس کردي الحدیث
قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی
مەردۆخ کوردی - عارەبی
مەردۆخ کوردی - فارسی
مەردۆخ کوردی - کوردی
نالی
هەنبانە بۆرینە (کوردی - فارسی)
هەنبانە بۆرینە (کوردی - کوردی)
گۆڤەند و زنار
X
وشە
پوخت
پێشگر
ناوگر
پاشگر
سەروا
دەرئەنجام: 3
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - کوردی)
فەرمانڕەوایی/سەروەریی
فەرمانڕەوایی
لە
تیۆری
سیاسی
کلاسیکدا
بە
مانای باڵاترین دەسەڵاتی دەوڵەتە
کە
ڕەنگە
لە
کەسێکدا (
وەک
پادشایەکی
ڕەها
)
یان
کۆمەڵێکی خەڵکیی (
وەک
پەرلەمان
) کۆببێتەوە.
ئەم
فەرمانڕەواییە
بە
واتای یاسادانەر و بەرێوەبەرە و دەسەڵاتێکی باڵاتر
لەوە
نییە
. فەرمانڕەوایی بریتییە
لە
: 1)
ئازادی
یاسادانان و
کلک
و
گوێ
قرتاندنی یاساکان بەپێی سیستەمی
یاسایی
وەڵات
(چاکسازی). 2) دەسەڵاتی
سیاسی
و ئەخلاقی
دەوڵەت
،
لەم
ڕووەوە
کە
لە
قەڵەمڕەوی خۆیدا
وەک
«دەسەڵاتی
یاسایی
»
لە
ئەژمار
دێت
. 3)
سەربەخۆیی
سیاسی
و دادپەروەرانەی کۆمەڵگەیەک.
لە
کۆمارییەکان، فەرمانڕەوایی
بە
شتێکی
خەڵکی
ناوبردە
دەکرێ
. سەروەریی وەڵاتێک
لە
ناو
سنوورەکانی خۆیدا
جێبەجێ
دەکرێت. فەرمانڕەوایی، هێماێیکە
بۆ
بڕیاردانی سەربەخۆی نەتەوەکان.
کەواتە
فەرمانڕەوایی
لەگەڵ
شێوازی
چەقبەستووی ڕێکخراوەیەکی حوکومی جیهانیدا جیاوازە.
فەرمانڕەوایی
بە
دوو
جۆر
لە
ئارادایە: ناوخۆیی و
دەرەکی
. فەرمانڕەوایی ناوخۆیی بریتییە
لەو
دەسەڵاتەی
کە
هەر
دەوڵەتێک بەسەر هاووەڵاتییەکانی
خۆی
یان
خەڵکی
بێگانە
کە
لەو
وەڵاتە
بژین
و
ناو
پاپۆڕەکانی
لە
دەریای
ئازاد
پیادەی
دەکات.
ئەم
جۆرە فەرمانڕەواییە
خۆی
دوو
لقی لێدەبێتەوە:
سیاسی
و
دادپەروەری
. فەرمانڕەوایی
سیاسی
، باڵاترین
هێز
و دەسەڵاتێکە
کە
لە
کۆمەڵگەدا
باڵادەستە
. فەرمانڕەوایی
دادپەروەرانە
، هێزێکی چالاکە
بۆ
چاودێریی
کردن
بە
سەر
دادگەکاندا.
فەرمانڕەوایی
دەرەکی
، بریتییە
لە
مافی
پێوەندی
گرتن
لەگەڵ
دەوڵەتانی
دیکە
یان
مۆرکردنی ڕێککەوتنامە و ڕاگەیاندنی
شەڕ
.
ئێستاکە
فەرمانڕەوایی
هیچ
دەوڵەتێک
بە
تەشکێکی
ڕەها
لە
ئارادا
نییە
.
چونکە
هەندێ
یاسا
و مافی نێونەتەوەیی،
بۆ
وێنە
مافەکانی
مرۆڤ
پەسند
کراون
کە
فەرمانڕەوایی دەوڵەتەکان
بەربەست
دەکات
بەڵام
بەپێی نەریتی نێونەتەوەیی،
دوو
بنەڕەتی فەرمانڕەوایی نەتەوەیی و
دەست
نەبردنە
ناو
خاکی
ئەویدی
لە
قەڵەمڕەوی یەکدی،
وەک
پرەنسیپێکی ئەخلاقی و
سیاسی
پەسند
کراوە
. فەرمانڕەوایی نەتەوەیی
بە
مانای مافی گرووپێکی نەتەوەیی
یا
نەتەوەیەک
بۆ
بەدەسهێنانی خودموختاری و هەڵبژاردنی سەربەستانەی
دەوڵەت
بۆ
خۆیانە.
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - کوردی)
پۆپۆلیزم - گەلپەروەری
بە
مانای
ڕێزگرتن
و بەرزکردنەوەی مەفهوومی
گەل
یان
خەڵک
تا
ئاستی چەمکێکی
پیرۆز
و
باوەڕ
بەوەیکە ئامانجە سیاسییەکان ئەبێ بەپێی
خواست
و
ئیرادە
و هێزی
گەل
ــ
بە
جیا
لە
حیزب و ڕێکخراوە سیاسییەکان ــ
دەستەبەر
بکرێن.
پۆپۆلیزم، ئایدیۆلجیای
ئەو
کۆمەڵگە
سیاسیە جڤاتی و داخراوەیە
کە
تێیدا کۆمەڵگەی مەدەنی پەرەی ستاندووە و بوونەتە مەترسییەک
بۆ
دۆخی سەقامگرتووی
سیاسی
. پەرچەکرداری
دەوڵەت
لە
بەرانبەر
ئەم
مەترسییەدا
ئەوەیە
کە
بێئەوەی بتوانێ کۆمەڵگەی مەدەنی
بە
تەواوی
سەرکوت بکات
دەست
دەکا
بە
هێنانە مەیدانی ڕەشەگەل
بۆ
لاوازکردن و گۆشەگیرکردنی
ئەم
کۆمەڵگە
مەدەنییە.
ئەم
جۆرە کۆمەڵگەیە
لە
ڕاستیدا کۆمەڵگەیەکی قەیراناوی
سیاسی
داخراو
و ناجڤاتییە
کە
لە
کۆمەڵناسی سیاسیدا
بە
ئایدیۆلۆژیای پۆپۆلیزم
پێناسە
دەکرێ
.
لەم
جۆرە کۆمەڵگەیانەدا
دەوڵەت
بە
هەموو
کەرەستە
و
هێما
شەرعییەکانیەوە
لە
بەرانبەر
بەهێزبوونی گرووپەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی ڕادەوەستێ،
بەڵام
ئەم
گرووپانە
لەبەر
هۆی
جۆراوجۆر
، بەهێزترن لەوەیکە
دەوڵەت
بتوانێ
بە
ئاسانی
سەرکوتیان بکات.
لە
وەها
کەشێکدا تیابردنی کۆمەڵگەی مەدەنی ئەستەمە،
بۆیە
دەوڵەت
بە
هەرەوەز
، ڕەشەگەل
لە
خۆی
کۆدەکاتەوە.
قەیرانی شەرعیەت و
هاوبەشی
سیاسی
لەم
جۆرە کۆمەڵگەیەدا
بە
تەواوی
خۆی
دەردەخات.
بە
هەرەوەزکردنی
کۆمەڵ
تەنیا
دەتوانێ ڕێگەچارەیەکی
کاتی
بێت
بۆ
ئەم
قەیرانە.
لە
بواری شەرعییەتی سیاسیەوە
ئەگەر
حکوومەت بتوانێ
هەستی
ڕەشەگەل
بەرەو
لای
خۆی
ڕاکێشێ،
ڕەنگە
تاڕادەیەک ناڕەوابوونی
خۆی
قەرەبوو
بکاتەوە. ڕەشبگیری و هەڵخڕاندنی
خەڵکی
ساکار
، نیشانەی لاوازبوونی حکوومەتە
لە
بەرانبەر
کۆمەڵگەی مەدەنیدا. پۆپۆلیزم، ئایدیۆلجیایەکی دیاریکراو و گونجاوی
نییە
و
لە
هەر
وەڵاتێکدا
بە
شێوازێک
خۆی
دەردەخات.
ئەم
ڕێبازە هەڵگری
ئەم
تایبەتمەندیانەن:
چەواشەکاری، پیرۆزکردنی
کەسایەتی
ڕێبەر
(کاریزما)، دەمارگرژی، پشبەستن
بە
ڕەشەگەلی لەخۆبێگانە،
نەبوونی
ئایدیۆلۆجیایەکی دیاریکراو، ڕیفۆرمخوازی،
ناسیۆنالیزم
و
ئازادی
سەندیکا و بزربوونی دیموکراسییەت. پۆپۆلیزم
ڕەنگە
چەپڕەو بێت
یان
ڕاستڕەو
یا
هیچکام
بەڵام
هەرچی
بێت، خەسڵەتی کۆنەپەرستانە و
گەڕانەوە
بۆ
بەهاکانی ڕابردووی
هەیە
.
ئەندێشەی پۆپۆلیستی،
یەکەم
جار
لە
1860 بەملاوە لەنێوان ڕوناکبیرانی
توندڕەوی
سۆڤیەت
بە
سەرهەڵدانی ناردۆنیەکان (گەلپەرستان)
هاتە
ئاراوە.
ئەمانە
پێیان وابوو
کە
سۆڤیەت دەتوانێ بێئەوەیکە قۆناخی
سەرمایەداری
تێپەڕێنێ، بچێتە قۆناخی سۆشیالیزمەوە.
ڕەنگە
گرنگترین نموونەی پۆپۆلیستی
لەدوای
شەڕی جیهانی
دووهەم
، پێرۆن،
دیکتاتۆری
ئەرجەنتین بێت (بڕوانە
پێرۆنیزم
) . نزیکترین نموونەی پۆپۆلیزم
بە
سەردەمی
ئێستە
، بارودۆخی
سیاسی
هەشتاکانی سەدەی
بیست
(1980) ی بەرەی نەتەوەیی فەرەنسەیە
بە
ڕێبەرایەتی «
جان
ماری
لۆپێن». بەگشتی
ئەم
شێوازە سیاسییە زیاتر
لە
وەڵاتانی ئەمریکای لاتین باوە.
هەندێ
لە
بیرمەندان
بۆ
وێنە
، کۆرن هازێر، وەڵاتەکان
بە
نیسبەت پۆپۆلیسم
وشیار
دەکەنەوە و
ئەم
ڕێبازە
بە
مەترسییەک
بۆ
کۆمەڵگە
دیموکراتیەکان
لە
قەڵەم
دەدەن.
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - کوردی)
یاساپەروەری
ئەم
زاراوە
بە
واتای
باوەڕ
بە
سەروەری
و ڕەسەنایەتی
یاسا
و شەرعییەتی
دادوەری
و مافەکانە.
ئەم
جۆرە
لە
دنیابینی و
بیرکردنەوە
لە
پێوەندی
نێوان
دەوڵەت
و
خەڵک
و
پێوەندی
جەماوەر
لەگەڵ
یەکتر
کە
دەبێ
بەپێی
یاسا
و
قانوون
بێت،
هەر
لە
سەردەمی
دەوڵەتی
ڕۆمای کۆنەوە
باو
بووە
و بەشێک
بووە
لە
فەلسەفەی
سیاسی
.
یاسا
پەروەری
هەموو
جۆرە پێوەندییەکی
مرۆڤ
دەخاتە تەرازووی
یاسا
و
دادوەری
و
دەوڵەت
بە
بەرهەمی
قانوون
دەزانێت.
ئەم
ڕێبازە پێی
وایە
کە
لە
بابەت
دەوڵەتەوە ناکرێ
بە
پێوانەی
ئەخلاق
و کۆمەڵناسی
سەیر
بکرێت
بەڵکوو
دەبێ
لە
شەرعییەت و ڕەسەنایەتی
یاسایی
بکۆڵدرێتەوە و
ڕوون
بکرێتەوە
کە
ئایا
دەوڵەت
، ڕەوایە
یا
ناڕەوا
؟