ئەم زاراوە لە لایەن «جان ئوستوارت میل»، لە وتاڕێکدا بە ناوی دەربارەی ئازادی هاتۆتە ئاراوە، بەڵام ڕەنگدانەوەیەک بوو لەمەڕ نیگەرانییەکی گشتگیری هەندێک لە بیرمەندانی سیاسی و ئازادیخوازی سەدەی نۆزدە. ئەم نیگەرانییە، بە تایبەت لە بەرهەمەکانی دۆتۆکویل (1859-1805) زیاتر بەرچاو دەکەوێت. باسەکە ئەمەیە کە بەهاکانی ئازادیخوازی بە تایبەت بەهاکانی ئازادی بیروڕا و هەڵبژاردنی شێوازێکی تایبەتی ژیان، ئەگەرچی نامۆش بن، بەو مەرجە زیان بە کەس نەگەێینێت لەو دیموکراسییانەی پابەندە بە ئازادی زۆرینەدا ئەکەوێتە مەترسییەوە. بەڕای «میل»، زۆرینەیەک کە بریتی بێت لە چینی کرێکاری نەخوێندەوار، چونکە لە بەرانبەر مەرام و ڕەفتاری جیاوازی کەسانی دیکە تووشی کەمتاقەتی دەبێت ڕەنگە، بە شێوەیەکی ناڕەسمی دەست بداتە ئازاردانی هەرکەسێک کە لە خۆی نەچێت.
«دۆتۆکویل»، بڕوای بە دیموکراسی سنووردار بوو بەڵام بەو ڕادە بۆ بەربەستکردنی مافی دەوڵەت لە چاودێریکردنی ئازادی تاک، ڕازی نەبوو. ئەو دەڵێ: بۆ ئەوەیکە بەگشتی مرۆڤێکی ئاسایی و مامناوەندی دروست ببێت، لەڕێگەی عەداڵەتخوازی و دیموکراسی زۆرینە، گوشاری زۆر دێتە سەر کۆمەڵگە. جگە لەوەش، ڕەشەگەلی نەخوێندەوار و بێ پەروەردە ئامادەی چەوساندنەوەن و خەڵکانی چەواشەکار و گەندەڵ، دەستیان دەکەن بە زاخاودا و چەواشەیان دەکەن. «دۆتۆکویل» لەم بابەتەوە تەنیا نەبوو، چونکە ڕۆژنامەنووسانی لایەنگری حکوومەتی فیدڕاڵ و پلان دانەرانی دەستووری بنچینەیی ئەمریکا گوتبوویان کە دەبێ ئاستی هەڵبژاردنەکان جیاواز بێت تاکوو سەرۆککۆمار و سێنات نەکەوێتە ژێر کاریگەریی ڕەشەگەلەوە.
«کۆرێن هازر»، لە کتێبی سیستەمی سیاسی کۆمەڵگەی «ڕەشۆکی»دا دەڵێ: دیکتاتۆرییەتێکی وەیشووم وەکوو نازیسم* ئیتر نابێ سەرهەڵبدات، مەگەر ئەوەیکە ستراکتوری کۆمەڵایەتی نەهێڵێت دەستی نوخبە سیاسییەکان بگاتە هەست و سۆزی ڕەشەگەل. لە زۆر لایەنەوە ئیستبدادی زۆرینە ڕێگڕێکە لە بەردەم دیموکراسی ئازاد لە ڕۆژاوادا.

بەگشتی بە مانای حکوومەتی ستەمکار و چەوسێنەرە. لەم جۆرە حکوومەتەدا دەسەڵاتی وەڵات بەدەست یەک یا چەند کەسێکە و ئەمانیش بە سەر گیان و ماڵی خەڵکدا دەسەڵاتێکی ڕەها و بێ سنووریان هەیە.
ئەم زاراوە بۆ ئەو حکوومەتانە بەکار ئەبرێ کە بە شێوازی ئیستبدادی و تیرۆر دەسەڵات بەڕێوە دەبەن. هەندێجار دیموکراسیش مانای زۆردارانە لە خۆ دەگرێ ئەویش ئەو کاتەیە کە زۆرینە بە شێوەیەکی ڕەها و ستەمکارانە بەسەر کەمینەیەک حکوومەت دەکات.

هەر وەڵاتێک، پێکهاتووە لە چەنن گرووپی جیاوازی خەڵک. گرووپێک کە زۆرترین ژمارەی دانیشتوانی لە خۆ گرتبێت، پێی دەگوترێ زۆرینە. کۆمەڵگە مرۆڤیەکان لە لایەنی جۆراوجۆرەوە (سیاسی، ئابووری، ئایینی و زمانی و…) بە زۆرینە و کەمینە دابەش دەکرێن.
لە سیستەمی پەرلەمانی نوێدا بنەڕەتی «حکوومەتی زۆرینە» وەک بنەمای بڕیاردانی یاسایی پەسند کراوە. واتە هەر بابەتێک کە زیاتر لە پەنجا لە سەدی دەنگەکان بێنێت، یاساییە و دەبێ بەڕێوەبچێت. ئەگەریش بەڕێوە نەچوو، یاسا فەشەل ئەهێنێت. چونکە مەفرووزە کە بڕیاری زۆرینە، بڕیارێکی عەقڵی و ڕاستە و ڕەنگدانەوەی «ئیرادەی گشتی» یە. بەڵام واش نییە کە «زۆرینە» هەمیشە نەگۆڕ بێت چونکە ڕەگەزەکانی دەگۆڕێن و هیچ زۆرینەیەکیش بۆی نییە کە خۆی بە خاوەن حەقێکی پاوانخوازانە بزانێ و هەمیشە سەروەر بێت.
هەبوونی ئازادی بیر و ڕا و کۆبوونەوە و لێبوردەیی سیاسی و ئایینی لەم سیستەمانەدا و سنوورداری خولەکانی پەرلەمان، بۆ ئەوەیە کە دەرفەت بدرێتە کەمینە سیاسییەکان تاکوو بە تەبلیغی ڕێبازەکانیان، بتوانن هاوڕایەتی کەسانی تریش بە دەس بێنن و لە کەمینەوە ببنە زۆرینە و سەرەنجام فیکرە سیاسی و ئابووری و کۆمەڵایەتیەکانی خۆیان پیادە بکەن. بەم پێیە ڕەنگامەیی حیزب و گروپە سیاسیەکان و ئازادی کۆبوونەوە و تەبلیغ، یەکێک لە ئەستوونەکانی سیستەمی پەرلەمانی ڕاستەقینەیە (بڕوانە ئازادیخوازی). زۆرینەی تەواو، کاتێک دێتە کایەوە کە لانیکەم نیوە لەسەر یەکی دەنگەکانی وەدەست هێنابێ.
زۆرینەی ڕێژەیی، ئەوەیە کە هەندێ لە دەنگەکان لەوانی دیکە زیاتر بێت، بێئەوەی زۆرینەی موتڵەق بەدەس هاتبێ. (بۆ وێنە، ڕێژەی 40% بە سەر 30% یان 20 % )

دەستێوەردانی بەکاوەخۆی دەوڵەت لە کاروباری کەرتی تایبەتی ئابوور، بە سۆشیالیزمی خزۆک پێناسە کراوە. ئەم شتە لەو وەڵاتانە ڕوودەدات کە دەوڵەت وردەوردە دەزگە ئابووریەکان، خۆماڵی دەکات و دەست و باڵی کەرتی تایبەتی لە ئابووردا ببەستێتەوە و خۆی زیاتر بە کاروباری ئابووری سەرقاڵ بکات.