دنەدان و هەڵخڕاندنی جەماوەر بە مەبەستی بەشداریکردن لە چالاکییەکی کۆمەڵایەتی یان سیاسی لە ڕێگەی ئامرازەکانی پڕۆپاگەندە و ڕاگەیاندن وەک، ڕۆژنامە، گۆڤار، کتێب، ڕادیۆ و تەلەفزیۆن. بەم کردارە، جەماوەر لە ڕێگەی هەست و سۆزەوە هەڵئەزرنگێت. لە سەردەمی شۆڕشی فەرەنسەدا بە کەسێکیان دەگوت «هاندەر» کە بێ بەرپرسارییەتی خەڵکیان هەڵئەخڕاند و ئاژاوەیان دەناوە. بەڵام دوای شۆڕش، دەوڵەتە کۆنەپارێزەکان ئەم ناتۆرەیان بۆ بزاوتە چەپییەکان بەکار دەبرد. ئەم زاراوە لە لایەن زۆربەی بزاوتە ڕاست و چەپییەکان بە زاردا هاتووە بەڵام زۆرینەی ڕێبەرانی ئەم بزاڤانە، هاندان و هەڵخڕاندنی جەماوەر بەدژی دەوڵەتێکی ستەمکار، بە شتێکی ڕەوا دەزانن.

لکاندنی وەڵاتێکی بێخاوەن یان دەمدانی خاکی وەڵاتێک بە خاکی وەڵاتێکی دیکەوە. ئەم ڕەوتە بە تەرزێکی یەکلایەنە دیتە ئەنجام یان لانیکەم ئەو دەوڵەتەی کە بەشێک لە خاکەکەی لە دەست دەدات، بەم کارە خۆشحاڵ نییە. لکاندن، مافی فەرمانڕەوایی دەبەخشێ بە دەوڵەتی لکێنەر و خەڵکی خاکە دەمدراوەکەش دەبنە شارۆمەندی ئەو دەوڵەتە. کڕین یا بە کرێگرتنی وەڵاتێکی دیکە، لەگوێن مامەڵەیەکی دوولایەنە، پاشکۆ لە ئەژمار نایەت. لکاندنی نەمسا و ناوچەی سودەت بە ئەڵمانیای پێش شەڕی جیهانی دووهەم، دوو نموونەی گرینگی پاشکۆ ناونووس دەکرێن.

پرسینی ڕاوبۆچوونی ڕاستەوخۆ لە ئەندامانی ڕێکخراوە یان کۆمەڵگەیەک بۆ ڕەتکردنەوە یان قبووڵکردنی سیاسەتێک لەسەر پێشنیاری نوێنەران یا ڕێبەران. ئامانجی ڕاپرسی ئەوەیە کە قانوونێک بە زیانی زۆرینەی خەڵک دەرنەچێ. لە سیستەمی نوێنەرایەتی و پەرلەمانی نوێدا تەنیا بۆ دەستووری بنچینەیی یان بۆ گۆڕینی ڕژێمی سیاسی، ڕاپرسی دێتە ئاراوە بەڵام لە هەندێ وەڵاتی بچووکدا بۆ هەموو شتێک ڕاپرسی دەکەن.
ڕاپرسی بە چەن شێوە بەڕێوە دەچێ:
1ــ ڕاپرسی بۆ دەستووری بنچینەیی: وەرگرتنی ڕای شارۆمەندان لە بابەت پەسندکردنی دەستوور یان پیاچوونە پێیدا .ئەم ڕاپرسییە بە ڕیفراندۆمی زۆرەملیش ناوبردە کراوە. بۆ وێنە ڕاپرسی لە فەرەنسە بۆ سەربەخۆیی ئەلجەزایر (1961) .
2ــ ڕاپرسی بۆ ئەنجومەنی یاسادانان: کاتێک ئەنجومەن بیهەوێت قانونێک پەسند بکات، ئەبێ زۆرینەی خەڵک لە دۆخی بدەن ئینجا شتەکە دەبڕێتەوە. ئەم جۆرە ڕاپرسییە بە ڕیفراندۆمی ئارەزوومەندانە ناوبراوە.
3ــ ڕاپرسی بۆ سەرۆککۆماری: لە کاتی هەڵبژاردنی سەرۆککۆمار یان سەرۆکوەزیران بە شێوەی ڕاستەوخۆ بەڕێوە دەچێ.
دەکرێ ڕاپرسی بە خواستی هەموانیش بێتە ئاراوە. بەم شێوە کە ئەگەر پەرلەمان حەز نەکات بابەتێکی تایبەت بخرێتە ڕیفراندۆمەوە، ئەوا هەندێ لە خەڵکانی ئاسایی کە مافی دەنگدانیان هەبێ دەتوانن بە کۆکردنەوەی ئیمزا داوا بکەن ئەو بابەتە بخرێتە ڕاپرسییەوە. ڕادەی پێویست بۆ ئەم داواکارییە، بەپێی یاسای وەڵاتەکان لە 5 تا 15 لە سەدی دەنگدەرانی دوایین هەڵبژاردن دەبێت. بە زۆری لە دەستووری وەڵاتەکاندا چۆنیەتی و هەلومەرجی بەرێوەچونی ڕاپرسی ئاماژەی پێ دەکرێ.