شوش

خواستی گشتی (AD). واتە سەرجەم خەرجیی پلاندانراو لە ماوەیەكی دیاریكراو لە ئابووریدا دیاری كراوە. ئەمە بەگوێرەی ئاستی گشتیی نرخ دیاری دەكرێت و ئەم گۆڕاوانەش كاریگەریی لەسەر دادەنێن: وەبەرهێنانی ناوخۆ، پوختەی هەناردە، خەرجیی حکومەت، نەخشەی بەكاربردن و خستنەڕووی پارە.

چەماوەی خواستی گشتی (AD). ئەم چەماوەیە پێوەندیی نێوان بڕی کڕینی شمەك و خزمەتگوزاری لە لایەن خەڵكەوە، لەگەڵ ئاستی گشتیی نرخدا نیشان دەدات، لەگەڵ مانەوەی هۆكارەكانی تر وەك خۆیان. وەك هەر چەماوەیەكی تری خواست، كۆمەڵێك گۆڕاوی گرنگ لە پشت چەماوەی خواستی گشتییەوە هەیە وەك، خەرجیی حکومەت، هەناردە و خستنەڕووی پارە.

گۆڕانی خواست لە بەرامبەر گۆڕانی بڕی خواستدا. گۆڕانی خواست واتە گۆڕانی بڕی خواستی كڕیار كە بە هۆی هۆكارەكانی تر جگە لە نرخ (وەك بەرزبوونەوەی داهات، گۆڕانی حەز و سەلیقەی بەكاربەر) دەگۆڕێت. لە وێنەدا دەبێتە پەڕینەوەی چەماوەی خواست. بەڵام بە پێچەوانەوە، كەمبوونەوە یان زۆربوونی بڕی كڕین بە هۆی نرخەوە، دەبێتە گۆڕانی بڕی خواست. لە وێنەدا گۆڕان لە بڕی خواستدا واتە جووڵە لەسەر چەماوەی نەگۆڕی خواست.

ئابووریی ئاڕاستەكراو. ئەو تەرزە ڕێکخستنەی ئابوورییە كە بە گشتی ئەركە سەرەكییەكانی ئابووری واتە چی، چۆن و بۆ كێ، ڕاستەوخۆ لە لایەن حکومەتەوە دیاری دەكرێت. هێندێک جاریش پێی دەڵێن ئابووریی پلانمەندنی سەنتراڵ (centrally planned economy).

كێشمانی یەكتربڕی خواست. واتە هەژماركردنی ڕادەی كاریگەریی گۆڕانی نرخی شمەكێك كە بە هۆی گۆڕانی خواستی شمەكێكی ترەوە بووە. بە دەربڕێنێكی وردتر، كێشمانی یەكتربڕی خواست یەكسانە بە ڕێژەی گوڕانی خواستی شمەكی A، كاتێك نرخی شمەكی B بە ڕێژەی 1% دەگۆڕێت، گۆڕاوەكانی تر بە نەگۆڕ دانراون.

سڕینەوەی مرۆڤایەتی

چەماوەی خواست یان خشتەی خواست. بریتییە لەو خشتە یان چەماوەیە كە بڕی كڕینی شمەكی كڕیار لە هەر نرخێكدا نیشان دەدات، وێڕای مانەوەی هۆكارەكانی تر وەك خۆیان. نرخ لە چەماوەی خواستدا دەكەوێتە سەر تەوەری ستوونی یان تەوەری Y و بڕی خواستیش دەكەوێتە سەر تەوەری ئاسۆیی یان تەوەری X. سەیری گۆڕانی خواست لە بەرامبەر گۆڕانی خستنەڕوودا بكەن.

خواست لەسەر پارە. چەمكێكی كورتە كە لە لایەن ئابووریناسانەوە بۆ ڕوونكردنەوەی ئەوە كە بۆچی تاك و كومپانیاكان پارەیان دەوێت، بە كار دەهێنرێت و لای خۆیان هەڵی دەگرن. لە پاڵنەرە سەرەكییەكانی هەڵگرتنی پارە بریتین لە (1) خواست لەبەر مامەڵەكردن، ئاماژەیە بەوە كە خەڵك پارەیان پێویستە بۆ كڕینی شمەك و، (2) خواستی بۆ دارەت، كە پێوەندیی بەو حەزەوە هەیە كە بۆ ویستنی دارەتێكی زۆر نەخت و بێ ڕیسك هەیە.

هەڵاوسانی خواست (یان هەڵاوسانی زەختەخواست). ئەو هەڵاوسانەی نرخە كە بە گشتی بە هۆی خواستی زیادە لەسەر شمەك ڕوو دەدات، بۆ نموونە، بە هۆی زۆربونێکی بەرچاو لە خواستی گشتیدا. زۆر جار پێچەوانەی هەڵاوسانی ڕاتەكانی خستنەڕووە (Supply-shock inflation).

خواستی داتاشراو. واتە خواست لەسەر سەرچاوەیەكی بەرهەمهێنان كە لە خواستی سەر شمەكی كۆتایی كە ئەو سەرچاوەیە لەو شمەكە كۆتاییەدا بەشدارە، سەرچاوە دەگرێت (یان دادەتاشرێت). بۆ نموونە، خواست لەسەر تایەی (تەگەری) ئوتۆمبیل لە خواست لەسەر ئوتۆمبیلەوە سەرچاوە دەگرێت.

یاسای بەرەوخواربوونی لێژیی خواست. بەپێی ئەم یاسایە ئەگەر نرخی شمەكێك دابەزێت، بەكاربەر زیاتر ئەو شمەكە دەكڕێت، واتە خواستی بەكاربەر لەسەر ئەو شمەكە بەرز دەبێتەوە، لەگەڵ مانەوەی هۆكارەكانی تر وەك خۆیان.

كێشمانی داهاتی خواست. كاریگەریی خواستی هەر شمەكێك تەنیا بۆ نرخی ئەو شمەكە ناگەڕێتەوە، بەڵكو بۆ داهاتی كڕیاریش دەگەڕێتەوە. كێشمانی داهات ئەم وەڵامدانەوەیە (كاردانەوەی خواست بە هۆی گۆڕانی داهاتەوە) هەژمار دەكات. پێناسەی وردی دەبێتە، گۆڕانی ڕێژەیی بڕی خواست لەسەر (دابەشی) گۆڕانی ڕێژەیی داهات (بەراوردی بكەن لەگەڵ كێشمانی نرخی خواستدا).

خواستی وەبەرهێنان (یان چەماوەی خواستی وەبەرهێنان). ئەو چەماوەیە كە پێوەندیی نێوان ئاستی وەبەرهێنان و تێچوونی سەرمایە نیشان دەدات (یان وردتر بڵێین، ڕێژەی سوودی ڕاستەقینە)، هەروەها وێنەی ئەو پێوەندییەشە.

یاسای لێژیی بەرەوخواربوونی خواست. سەلمێنراوێكی گشتگیرە، كاتێك نرخی شمەكێك بەرز دەبێتەوە (لەگەڵ مانەوەی هۆكارەكانی تر وەك خۆیان) كڕیار كەمتر لەو شمەكە دەكڕێت. هاوشێوەی ئەمەش، كاتێك نرخ دادەبەزێ و هۆكارەكانی تر وەك خۆیان نەگۆرابن، ئەوا بڕی خواست زۆر دەبێت.

خشتە (چەماوەی) خواستی پارە. بریتییە لە پێوەندیی نێوان هەڵگرتنی پارە و ڕێژەی سوود. كاتێك ڕێژەی سوود بەرز دەبێتەوە، بۆند و كاغەزە نرخدارەكانی تر زۆر سەرنجڕاكێش دەبن، بۆیە بڕی خواست لەسەر پارە كەم دەكەنەوە. سەیری خواست لەسەر پارە بكەن.

پان جێرمانیزم

كێشمانی خواستی نرخ. هەژماركردنی ڕادەی وەڵامدانەوەی بڕی خواستە لە بەرامبەر گۆڕانی نرخدا. هاوكۆلكەی (coefficient) كێشمان (كێشمانی نرخی خواست E_p) بریتییە لە گۆڕانی ڕێژەیی بڕی خواست دابەشی (لەسەر) گۆڕانی ڕێژەیی نرخ. بۆ هەژماركردنی گۆڕانە ڕێژەییەكە، نێونجی كۆن و نوێی بڕی خواست لەسەر كەرتەكە دادەنرێت و نێونجی كۆن و نوێی نرخیش لە ژێر كەرتەكە دادەنرێت، نیشانەی نێگەتیڤیش (–) لە بەرچاو ناگیررێت. هەروەها ئاماژەیە بە خواستی بەكێشمانی نرخ، خواستی بێكێشمانی نرخ و خواستی كێشمانی هاوتا (وەك یەك).

خواستی بەكێشمانی نرخ (یان خواستی بەكێشمان). ئەو دۆخەیە كە كێشمانی خواستی نرخ لە بەهای ڕەهایدا لە 1 زیاترە. ئەمەش واتە ڕێژەی سەدیی بڕی خواستكراو لە ڕێژەی سەدیی نرخ زیاترە. سەرەڕای ئەمەش، خواستی بەكێشمان ئاماژەیە بەوە كە سەرجەم دەسهات (revenue) (نرخ جارانی بڕ) كاتێك كە نرخ دادەبەزێت، بەرز دەبێتەوە، چونكە زۆربوونی بڕی خواست زۆر زۆرە (بە پێچەوانەی خواستی بێكێشمانی نرخە).