International Covenant on Civil and Political Rights (1966)

یەکێکە لەو دوو پەیماننامە گرنگە نێودەوڵەتییە کە ئەو مافانەی لە جاڕنامەی گەردوونی مافەکانی مرۆڤدا باسی لێکراوە، لەباری یاساییەوە زەمانەتیان دەکات تاکوو جێبەجێ بکرێن (بڕوانە مافی مرۆڤ). پەیماننامەکە پێکهاتووە لە کۆمەڵێک مافی مەدەنی و سیاسی هاوبەش بۆ هەموو مرۆڤێک کە دەوڵەتەکان پابەند دەکات بە پیادەکردن و بەرزڕاگرتنیان. ئەم پەیماننامە 53 مادە لەخۆ دەگرێ و گرنگترین مافەکانی بریتین لە: مافی ژیان و ئاسایش، ئازادی بزووتنەوە، ئازادی ڕێکخستنی کۆبوونەوە و خۆپیشاندان، ئازادی بیروڕا و ئایین و ئەندێشە و سڕینەوەی کۆیلایەتی، مافی چارەی خۆنووسینی نەتەوەکان و قەدەخەکردنی ئەشکەنجە. ڕەشنووسی ئەم پەیماننامە، سەرەتا لە ساڵی 1954 لە کۆمیسیۆنی مافەکانی مرۆڤی ڕێکخراوەی نەتەوە یەکگرتووەکان پێشنیاز کرا و لە ساڵی 1966 لە لایەن کۆمەڵی گشتی پەسند کرا. ئەم پەیمانە لە ساڵی 1976 بە کۆی 35 دەنگ تەوزیم کرا و وەک یاسایەک بڕاوەتەوە.

رژیم سیاسی

Political Regime

ڕژێمی سیاسی بەم دوو تایبەتمەندییەی خوارەوە پێناسە دەکرێت:
1) کۆمەڵێ مێتۆد و شێوازی حکوومەتکردن کە بەو پێیە چەندوچۆنی ماف و ئازادییە دیموکراتیەکان و پێوەندی ئۆرگانەکانی دەسەڵاتی دەوڵەت لەسەر بنەمای یاسا دیاری دەکرێت.
2) چۆنیەتی ڕێکخستن و سازدانی پێوەندی نێوان فەرمانڕەوا و خەڵکانی ژێر دەسەڵات.
دەستووری بنچینەی هەر وەڵاتێک، ڕژێمە سیاسییەکەشی دیاری دەکات.
ڕژێمە سیاسییەکان بەپێی پێودانگی جیاواز لە یەکتر جیا دەکرێنەوە:
ـــ ئەگەر سەرچاوەی دەسەڵاتی دەوڵەت، پادشا بێت، ئەو ڕژێمە بە پاشایەتی لە قەڵەم دەدرێت کە دەسەڵات بۆ تاکێک بەجێ دەمێنێت.
ـــ ئەگەر سەرچاوەی دەسەڵات، جەماوەر یان زۆرینەی خەڵک بێت، ئەو ڕژێمە بە کۆماریی ناونووس دەکرێت کە لەم شێوازە حوکومەتییەدا ناوەندەکانی باڵای دەسەڵاتی دەوڵەت بە شێوەی هەڵبژاردن، بۆ ماوەیەکی دیاریکراو دەسپێردرێتە دەست کەسانێک.
ـــ بە لەبەر چاوگرتنی کۆجێیی دەسەڵات، وەکوو ڕژێمی دیکتاتۆری و ڕژێمی تاک حیزبی.
ـــ لەسەر بنەمای پێکهاتەی دەوڵەت، وەکوو فێدرالیزم و کۆنفیدراسیۆن.

شتێکە کە ڕەنگی وەکوو ڕەنگی ڕۆنیاس وابێ

رنگ صورتی تیره

ڕەنگی پەمەیی تۆخ

سَری، سَروَری، سَرداری، بزرگی، بزرگواری.

گەورەیی، سەروەری، سەرداری.[سەرۆکایەتی]

رِیاسَة، زَعامَة، سَیادَة.

کلانتری، شهرداری، شحنگی، داروغگی، پاسبانی شهر.

کەڵانتەری، شارەداری، دارۆغەگی.[شارەوانی]

رِیاسَةُ الْبَلَد.

نەخۆشیەکی دەروونی و عەقڵیە کە هەر کەسێک تووشی بێت، هەست بە ستەم و چەوساندنەوە دەکات و پێی وایە خەڵکانی دیکە بۆ لەناوبردنی ئەو نەخشە و پیلان دەکێشن. ئەم نەخۆشییە حاڵەتێکی کۆمەڵایەتیش لەخۆ دەگرێ کە بەو پێیە گومان دەکرێت کاروبار و ڕووداوە گرنگە سیاسی و کۆمەڵایەتییەکان بە دەستی نادیار و پیلانی سیاسەتی بیانی بەڕێوە بچێت. هەندێ جار ئەم زاراوە لەگەڵ تێوری یا وەهمی پیلان بە یەک مانا لێکدراوەتەوە.

بدگمانی سیاسی

Political Paranoia

جامعەشناسی سیاسی

Political sociology

بێگومان ڕەگوڕیشەی تەواوی لقەکانی زانستی سیاسی نوێ لەوانەش کۆمەڵناسی سیاسی، پێوەندی هەیە بە فەلسەفەی سیاسی کۆنەوە. کەواتە ئەگەر کۆمەڵناسی سیاسی وەک تەقەلایەکی فیکری بۆ شرۆڤە و کۆڵینەوەی دیاردە و ڕەفتارە سیاسیەکان پێناسە بکەین کە بە هۆی هۆکارگەلێکی ئابووری و کۆمەڵایەتی و کەلتووری ڕوویانداوە، ئینجا بۆمان دەردەکەوێ کە ئەم جۆرە تێکۆشانە لە ئەندێشەی فەلسەفی پێشونانێکی وەک پلاتۆ و ئەرەستوو، نموونەی زۆربووە.
بەم حاڵە و بەم پێشینەوە، ڕیشەی کۆمەڵناسی سیاسی، وەک لقێکی زانستی سیاسی دەگەڕێتەوە بۆ گۆڕانکارییە فیکرییەکانی سەدەی نۆزدە. بە گشتی کۆمەڵناسی سیاسی خۆی بە لێکدانەوەی بارودۆخی کۆمەڵایەتی سیاسەت سەرقاڵ کردووە. گەوهەری کۆمەڵناسی سیاسی بریتیە لە لێکدانەوەی کاریگەریی کۆمەڵگە، چ لە بەستێنی پێوەندییەکانی بەرهەمهێنان و ئابوور و چ لە بواری ڕیزبەندی کۆمەڵایەتی و کەلتووری بە سەر ستراکتوور و ڕەفتاری سیاسیدا. بە واتایەکی سادەتر کۆمەڵناسی سیاسی، ژیانی سیاسی بەپێی بگۆڕە کۆمەڵایەتییەکان لێک دەداتەوە.
ئەو بابەتانەی کە کۆمەڵناسی سیاسی لە سەریان دەکۆڵێتەوە بریتین لە: ئاریشەکانی نوخبە، شەرعییەت و لێهاتوویی، عەدالەتی دابەشکاری، مەرجەکانی دیموکراسی، لێکدانەوەی شۆڕشەکان، هاوبەشێتی سیاسی، دەوری ڕۆشنبیر، سیستەمی حیزبی و حیزبایەتی و بەراوردکاری حکوومەتەکان.