زەوینی زۆر سەخت و جووت لێ نەکراو
پووش و پاری پاوان
پووشانە
بەچکە بەراز
گیای چیاو قانگەلاشک. کە کۆی دەکەنەوە و لە گیشەی دەدەن

خورامه٬ مەڕانه٬ پارەیەکە لە جیاتی سەرانەی ئاژاڵان وەردەگیرێت٬ (هەورا.): قۆچان٬ شاخانه٬ (کە.):پوشانه٬ مەکات٬ پووشانەیێکه٬ کە خاوەند زەوی لە ئاژاڵداری دەستێنێ

کودتا

Coup detat

ئەم وشە فەرەنسییە و بە واتای «ڕووخاندنی حکوومەت» ـە. کۆدەتا بە ڕاپەڕینی لەناکاوی گرووپێکی ناو دەسەڵات دەگوترێ کە بە مەبەستی ڕووخاندنی گرووپی دەسەڵاتدار هەوڵ دەدەن دەسەڵات لەوان بستێنن و خۆیان بە حکوومەت بگەن. باوترین شێوازی کۆدەتا لە جیهاندا ڕاپەڕین بەدژی دامودەزگەی ڕێبەرایەتی سیاسی وەڵاتە کە لە ناوخۆ و بە دەستی ئەفسەرانی سەربازی بە ئەنجام دەگات. ئەم جۆرە کۆدەتایە لەو وەڵاتانە ڕوودەدات کە دامودەزگە سیاسییە دەسەڵاتدارەکان، بنەمایەکی قایم و سەربەخۆیان نەبێت، هەر بۆیە هێزەکانی ئەرتەش وەک هەلێک دەیقۆزنەوە و دەچنە گۆڕەپانی سیاسییەوە. کۆدەتا، تایبەتمەندییەکی سیاسی زۆربەی وەڵاتانی جیهانی سێهەمە.
جیاوازی نێوان کۆدەتا و شۆڕش ئەوەیە کە کۆدەتا دیاردەیەکی لەناکاوە و لە لایەن کەسانێک لە چینی دەسەڵاتدار و بە مەبەستی بەدەستەوە گرتنی دەسەڵات ئەنجام دەدرێ بەڵام شۆڕش یاخیبوون و ڕابوونێکی جەماوەرییە دژ بە زوڵم و ستەمی گرووپی دەسەڵاتدار. لە وەڵاتانی جیهانی سێهەمدا جۆرێک لە کۆدەتا جێگەی شۆڕشی گرتۆتەوە ئەویش بریتییە لەو کۆدەتایانەی کە لە لایەن ئەفسەرانی شۆڕشگێڕ و ڕیفۆرمخواز بە ئەنجام دەگات بە مەبەستی گۆڕانکاری لە پێکهاتە سیاسی و ئابووری و کۆمەڵایەتیەکانی وەڵات. نموونەی ئەم کۆدەتایە، کۆدەتای جەمال عەبدولناسر لە میسر و سەرهەنگ قەززافی لە لیبیایە. لە بەرانبەر ئەم جۆرە کۆدەتایە کە بە لایەنگری چەپ ناوبانگی دەرکردووە، کۆدەتایەکی ڕاسگەرایانەش لە ئارادایە کە بۆ سەقامگیرکردنی حکوومەتێکی یاسایی و نەتەوەیی و مەدەنی هەوڵ دەدات. نموونەی ئەم جۆرە کۆدەتایە، کۆدەتای 1949 ئێران بەدژی حکوومەتی نەتەوەیی محەممەد موسەدیق و کۆدەتای 1973 ژەنەڕاڵ پینۆشە بە دژی حکوومەتی نەتەوەیی ئالندە بوو لە وەڵاتی شیلی. بە گشتی کۆدەتا بە داگیرکردنی ناوەندە گرنگەکانی وەڵات دەست پێدەکات وەک: ڕادیۆ و تەلەفزیۆن، وێستگەی شەمەندەفەر، فڕۆکەخانە و دامودەزگە دەوڵەتییەکان و وێستگەی ئاو و کارەبا.

(باک.): تەختەبەردی دەریایی

مناڵ.

خەڵقیی کە هەموو کۆدەکن و بەستە زوبانن،
با بێن و لە « نالیی » ببیەن شیعری سەلیقیی

بچەخوک

بەچکەبەراز

چیایەکە کەوتۆتە باکووری ڕۆژهەڵاتی ڕەواندزێ بەلای حاجی ئۆمەراندا

(گەر.): (هەو.)دەرۆزەکەر٬ (هەورا.): لەتەچن

(گەر.): درۆزەکەری

دروێنەی دەغڵ و گیایە بەکەرەنتوو

برهم انباشتن درویده بدون بستەبندی

پاکۆدان، بەسەریەکادانی درواو بێ بەستن

بریتییە لە نەهێشتنی شت

دروێنەکردنی گژوگیا بە دەست

چیدن گیاه با دست

ڕنینەوەی گیا بە دەست

ڕنینەوەو دروێنەکردنی گژو گیا بە دەست، برێتییە لە نەهێشتنی چت

مەقەڵی، مەنقەڵی

پێزووکەی دم

سووتانی شت بەئێجگاری

سووتان و لەنێوچوون.

سووتانی چت بە ئێکجاری.

سوختن، سوخته شدن

سووتیان (بە ئاو داخ) [سووتان (بە ئاوی کوڵاو)]

اِحتِراق

کنایه از بکلی سوختن

برێتی لە سووتان و لەناوچوون