تۆڕی زاراوەپارێزیی وشەدان



ئاخڵە(کر)
خەرمانەی دەورەی مانگ و خۆر. (ئەردە)دیواری تەپاڵە، لێوارێکە، کە بە گردی شتێکا دروست بکرێ لە قوڕو ئیتر
بارە(کر)
هات بۆ دەخڵ و دان و ئیتر. بەهرە، سوود. (شەبە.، ڕۆژ) بێنە، بهێنە. بابەت، لایەن، لەبارە، لەبابەت، له_ی منەوە چت بیستووە. (زا) عەرەبانەی دەستی. بونیە، سرشت، فترەت
هێڵەبڕکێ (کر.)
شێفت.
سەرچاوە: فەرهەنگی خاڵ
کر
شاڵی ڕانک و چوغە
سەرچاوە: فەرهەنگی خاڵ
کر
ڕایەڵی جۆڵا
سەرچاوە: گۆڤەند و زنار
کر
[ص ]
(که‌ڕ - kerr)
کەڕ، کەسێک گۆیی نەژنەوێ، گوێ کپ.
سەرچاوە: گۆڤەند و زنار
کر
[ا. ع ]
(كوڕ - kurr)
پێوانەیەکه بۆ ئاو.
سەرچاوە: گۆڤەند و زنار
کر
[ا ]
(کەر - ker)
هێز، توانا، شینگ، مرازو مەبەست.
سەرچاوە: گۆڤەند و زنار
کر
[مص. م. ع ]
(کەڕ - kerr)
سەرچاوە: گۆڤەند و زنار
کر
[ا. فر ]
(کوڕ - kur)
بۆقی، شەیپوور.
سەرچاوە: گۆڤەند و زنار
کر
[ا.فر ]
(کوڕ - kor)
کۆرس، ئۆپرا.
کر
(باک.): کردەوە٬ کار٬ پیشه٬ بووزوو.ڕایەڵی جۆڵا٬ شاڵی ڕانک و چۆغە٬ مەهۆڵ. (باک.): نووکی نێزە. (باک.): قوللەی کێوی. (باک.): سەرەو ژێر
گڤی (کر.)
گرژی٬ مۆنی.
گەنەژ(کر.)
بڕوانە: گەندەژە.
ئاڵە بێژ کردن
«مستـ. متـ.» دابێشتنی هەندێ شتی هاڕاوە و کوتراو «برنج، دارچین، بەهارات...» بە پارچە قوماشێکی تەنکی شاش، بۆ جیاکردنەوەی ئەو بەشەی باش نەکوتراوە.. * واڵە بێژ کردن «سیمـ.».
بازاڕ کردن
[[بازاڕ/٤+ كردن]]
(مست. لا.) قسەکردنی کڕیاڕ و فرۆشیار لەسەر نرخی کاڵا، هەوڵدانی بۆ سووکی کردن لە نرخی کەلوپەلدا، *سەودا کردن
باش کردن
[[باش/١ +كردن]]
١- (مست. مت.) گۆڕینی حاڵی شتێک، کارێک یا کەسێ لە هەر بابەتێکەوە بێ، لە خراپی ڕا بەرەو چاکی: حوکمی زاتی (ئۆتۆنۆمی) لە کوردستانی عێڕاق، حاڵی نەتەوەی کورد باس دەکا. یاسای چاک کردنی کشتوکاڵ ژیانی جووتیاران باش دەکا. ٢-(مصت. لا،) ئەنجام دان یا نەدانی کارێک کە بە لای کەسێکەوە ئەوەی کراوە مەسڵەحەت بووە.: باشت کرد وەڵامت نەدایەوە دەنا لێتان دەبوو بە شەڕ. باشت کردووە سەر لێدا ئەگینا گلەیی نەدەبڕاوە.
بانگ کردن
[[بانگ/١+كردن]]
«مست.،» مت» ١- بەدەنگی بەرز ناوی کەسێ هێنان و داوایەک لێکردنی:: ئەوەندەی بانگیان کرد گوێی لێ نەبوو. بڕۆ ماڵی شاسوار بانگی که تا ئێره بێ. * بانگێشتن. قاو کردن، گاز کردن. ٢- مێمانی کردنی کەسێ، دەعوەت کردنی یەکێک بۆ نان خواردن لە شوێنێک *بانگێشتن کردن،چڕین.
بانگ کردنەوه
«مست، مت.» ١- تم: باوەخوون. ٢- گەڕاندنەوەی کەسێک که دەستی کردبێ بە دوورکەوتنەوه له شوێنێک:: خێرا بانگی کەنەوه با ئەو نامەیەش هەردەگەڵ خۆی بەرێ.
بانگێشتن کردن
[[بانگێشتن+كردن]]
«مست.، مت.»، «مک.» ئاگادار کردنی کەسێ یا کەسانێ بۆ چوونه ماڵ یا هەر شوێنێکی تر بۆ: نان خواردن، خواردنەوه، شایی و خەنەبەندان یا هەر جوورە کۆبوونەوەیەکی لەم بابەتانه. *دەعوەت کردن. «کعر.» زیافەت. «مک.» مێمانی کردن. «سن.» میرفانی.
باوەش پێدا «پێا» کردن
«مست. مت.» بە هە ر دوو دەست و گورج و گۆڵی پڕ بەشتێ یا کەسێکدا کردن:: هەر باوەشی پێداکرد و خستیه سەر شانی، باوەشی پێیا کردو دای بە ئەرزا.
بنکەن «د» کردن
«مست.، مت.»، «سیه.، سن.» تم: بنکۆڵ کردن.
بنیاد کردن
«مست. مت.» تم: بناغه دانان.
بنێشت خۆش کردن
«مست.، مت.» 1- کوڵاندن و پاڵاوتن و قاڵ کردنی بنێشت. 2- جاوین و نە رم کردنەوە ی بنێشتی ڕەق. تێبــ.- بنێشت پاش کوڵاندنی ڕەق و تورت دەبێ و منداڵ نازانن بیجاون، هەر لە دەمیاندا ورد بوو قوتی دەدەن، بۆیه یەکێک «دایکیان، خوشکی گەور یان لەپێشدا بۆیان دەجوێ تا نەرم دەبێتەوه و لەبەر یەک دەکشێ.
بۆڵه بۆڵ کردن
«مست. لا.» تم: بۆڵاندن.
بەخەم کردن
مست. مت.»، «کن.» تم: بەخێوکردن.
بەروپشت کردن
«مست.ست.» هێنانه پێشەوەی لای پشتەوەی هەندێ پارچەی جلک «کراس و....» لەبەر هەر هۆیە کی بێ.
بەل کردن
[[ به‌ل/3 + کردن]]
«مست. مت.»، «هل.» ئاوسان و گەورەبوونی قەوانی فیشەک له لوولەی تفەنگدا لەبەر فراوانی جێگەی فیشەک و ئەوشاری گازی باڕووت.
سەرچاوە: گۆڤەند و زنار
درپیش کردن
[مص.م ]
(دەرپیش که ردەن - derpis kerden)
وەپیش خستن، دانەپیش.
سەرچاوە: گۆڤەند و زنار
دم کرده
[ص.مف ]
(دەم کەرده - dem kerde)
باکردوو، ئاوساو، هه لاوساو.
سەرچاوە: گۆڤەند و زنار
دنبال کردن
[مص.م ]
(دونبال کەردەن - dunbal kerden)
دریژه پیدانی کاریک، به-دواداچوون، پەیگیری...، تاقیبکردنی کەسیک یان کاریک.
سەرچاوە: گۆڤەند و زنار
رحلت کردن
[مص. ل ]
(ریهله ت که رده ن - rihlet kerden)
لەباو ەش کردن
«مست. مت.» هەڵگرتنی یەکێک و بەسینگی خۆوە نووساندن و بە د ستێ یا هەردووو دەست ڕاگرتنی تا نەکەوێته خوار.: کچی خانمۆڵ، بڕۆ ئەو منداڵه لە باو ش که و بیهێنه با هێندە نەگری.
سەرچاوە: نالی
* مامۆستا شێخ بابەڕەسووڵی عەبابەیلێ ئەیگێڕایەوە کەوا بیستوویە لەناو فەقێ موستەعیدەکانی شێخەوڵای خەرپانیدا تا موفتیی زەهاویی لە مەجلیسدا بووبێ مەلایاسینی تەشاری مافی قسەکردنی نەبوە و، مەلا یاسین له مەجلیسدا بووبێ مەلا یووسفی تەوێڵەیی مافی قسە کردنی نەبوە و، تا مەلا یووسفیش له مەجلسیدا بووبێ نالییی مافی قسەکردنی نەبوە، واتە
نالییی پلەی چوارەمی بووە لەناویانا. لەوانەیە ئەم بەیتی « حەربا » یەش پەیوەندێکی بەم مەسەلەیەوە هەبێ، هەروەها لەوانەیه پارچە شیعری « ئەحوەلی تەفرەقە نەظەر..» یش، وەک له شوێنی خۆیدا ئیشارەتمان بۆ کرد، لایەکی ئەم مەسەلەیەمان بۆ ڕوون بکاتەوە.

نەییری ئەعظەم وەها تاوی دەدا وەک مەنجەنیق
بۆ دەوامی ڕۆژپەرستیی جەمعی حەربای دێتە ناو