ڕایەخ، ئەو شتی لەسەر زەوین پان ئەکرێتەوە
باشوور
ژێردەست

(باک.): باشوور

جنباننده، جنبان

کەسێ کە ڕاژاندن کاریەتی

ڕاژێنەر

جووڵێنەر، جووڵێن، هەژێن، هەژێنەر، تەکاندەر، ژێن.

نزام

رژیم

Regime

لە وشەی لاتینی reginien وەرگیراوە بە واتای ڕێسایەکە دەربارەی شێوازی ژیان. لە زاراوەی سیاسیدا ڕژێم بە مانای شێوازی حکوومەتکردن و چۆنیەتی بەرێوەبردنی وەڵاتێک بەکار هاتووە. بۆ نموونە ڕژێمی پاشایەتی، ڕژێمی کۆماریی و ڕژێمی سەربازیی. بەڵام ئەغڵەب ئەم زاراوە لە پاڵ حکوومەتێکی میلیتاریدا بەکار براوە.

رژیم سیاسی

Political Regime

ڕژێمی سیاسی بەم دوو تایبەتمەندییەی خوارەوە پێناسە دەکرێت:
1) کۆمەڵێ مێتۆد و شێوازی حکوومەتکردن کە بەو پێیە چەندوچۆنی ماف و ئازادییە دیموکراتیەکان و پێوەندی ئۆرگانەکانی دەسەڵاتی دەوڵەت لەسەر بنەمای یاسا دیاری دەکرێت.
2) چۆنیەتی ڕێکخستن و سازدانی پێوەندی نێوان فەرمانڕەوا و خەڵکانی ژێر دەسەڵات.
دەستووری بنچینەی هەر وەڵاتێک، ڕژێمە سیاسییەکەشی دیاری دەکات.
ڕژێمە سیاسییەکان بەپێی پێودانگی جیاواز لە یەکتر جیا دەکرێنەوە:
ـــ ئەگەر سەرچاوەی دەسەڵاتی دەوڵەت، پادشا بێت، ئەو ڕژێمە بە پاشایەتی لە قەڵەم دەدرێت کە دەسەڵات بۆ تاکێک بەجێ دەمێنێت.
ـــ ئەگەر سەرچاوەی دەسەڵات، جەماوەر یان زۆرینەی خەڵک بێت، ئەو ڕژێمە بە کۆماریی ناونووس دەکرێت کە لەم شێوازە حوکومەتییەدا ناوەندەکانی باڵای دەسەڵاتی دەوڵەت بە شێوەی هەڵبژاردن، بۆ ماوەیەکی دیاریکراو دەسپێردرێتە دەست کەسانێک.
ـــ بە لەبەر چاوگرتنی کۆجێیی دەسەڵات، وەکوو ڕژێمی دیکتاتۆری و ڕژێمی تاک حیزبی.
ـــ لەسەر بنەمای پێکهاتەی دەوڵەت، وەکوو فێدرالیزم و کۆنفیدراسیۆن.

تقویم

ڕۆژ ئەژمێر، ساڵ پێو

بریتیە لەو پێوەندییە سیاسی و مەعنەوییەی کە کەسێک بە دەوڵەتێکی تایبەتەوە گرێ دەدات. لە ڕاستیدا پێوەندی تاک و دەوڵەت، پێوەندییەکی سیاسییە، ئەو کەسەی کە سەر بە نەتەوەی وەڵاتێکی دیاریکراوە پێی دەگوترێ هاووەڵاتی. ئەو کەسەش کە سەر بە هیچ نەتەوەیەک نەبێت پێی دەگوترێ ئاپاترید*.
لە بابەت ڕەگەزنامەوە، یاسای وەڵاتەکان 3 مەسەلەیان لە بەر چاو گرتووە:
1ــ هەرکەس دەبێ ڕەگەزنامەیەکی هەبێت (واتە هاووەڵاتی وەڵاتێک بێت) .
2ــ هیچ کەس نابێ زیاتر لە یەک ڕەگەزنامەی هەبێت.
3ــ ڕەگەزنامە، شتێکی هەمیشەیی و نەمر و نەگۆڕ نییە.
بەخشینی ڕەگەزنامە لە لایەن دەوڵەتەکانەوە بە دوو شێوە بە ئەنجام دەگات:
1ـــ سیستەمی خوێن. بەم پێیە ڕەگەزنامە بەهۆی دایک و باوک و خزمایەتیەوە دەدرێتە پاڵ منداڵ واتە هەر کە منداڵ هاتە دنیاوە، ڕەگەزنامەی دایک و بابی پێ دەدرێت.
2ـــ سیستەمی خاک. واتە منداڵ لە خاکی هەر وەڵاتێک لە دایک ببێ، ڕەگەزنامەی ئەو وەڵاتەی پێ دەدرێت.

تابعیت+ ملیت

Nationality

(باک.): لەسەریەک، پێکەوە

کارژۆلە