چەپک کوتانی بەکۆمەڵ

بەدەستی گەل چەپڵەلێدان، چەپڵەلێدانی چەند کەسێک پێکەوە

جوورە گەمەیەکە

هەلا هەلا

موسم برگریزان
مهرماه

مانگی تشرینی یەکەم کە سی و یەک ڕۆژە

کاتی هەڵوەرینی گەڵای درەختە

هەڵوەرینی گەڵا لە کاتی سەرمادا

جەنگەی پەلکی داروەرین
مانگی خەزەڵوەر

تشرینی یەکەم ٬ پاییز٬ باڕێزان٬ چرپاپێشی٬ باوەر٬ خەزەلوەران٬ مانگی نێوەڕاستی پاییزێیە.

آب ریز، آب دست، جایی، کناراب.

ئاودەس، کەناراو، چەشمە. [پێشاو]

مبال، مبرز، مخرئة، مذهب، مخرج، مستراح، بیت الخلا.

ئاڵقەڕێز

بڕوانە: ئاڵقەڕێز

چفت

زنجیرۆکەی دەرکە داخستن

«عا. کو.»، «نتـ.» ١- چەند ئاڵقەیەکە لە ئاسن دروست کراون وەکوو زنجیر تێک دەکرێتەوە، سەرێکی لە تایەکی دەرگا دائەگوترێ، سەرەکەی تری پارچە ئاسنێکی درێژووکەی کوون یا ئاڵقەیێکی پێوەیە دەکرێ بە سەر «دوولایی» دا، کە لە تایەکەی تری دەرگا «ئەگەر دووتایی بێ» یا لە چوارچێوەی دەرگا داکوتراوە، بۆ داخستن و قفڵدانی دەرگا بە کار دێت. ٢- هەرجۆرە ئامرازێکی تر کە بەم شێوەیە بۆ داخستنی دەرگا لە مەعدەن دروست کرابێ. شکڵی هەرچۆنێک دەبێ ببێ.

ڕێزە، ڕزە، مرازێکی درێژە لە دەرکێ دەخرێ بۆ داخستنی

«نا.»، «مکـ.» گیایەکی دەشتەکییە، زۆر بەرز نابێتەوە، هەمیشە تەنانەت لە ژێر بەفریشدا دەمێنێتەوە و شینە، ساقەتی نیو سانتیمەتر ئەستوور دەبێ و قەف قەفە، لە شکاندنەوەدا شیری لێ دەتکێ، دڵۆپێ لەم شیرە بە چەند کڵۆ قەنددا دەکەن و لە باتی دەرمانی ڕەوانی «موسهێل» بە کاری دێنن زۆر کاریگەرە. تێبــ. ــ بە لێکدانەوەی من ئەم وشەیە هیچ پێوەندێکی بە «ئاڵقە» و «تیز = تیژ» ەوە نیە و زیاتر لە یۆنانی دەچێ، تەنیا گیایەکی لە قاموسەکانی فارسیدا بەرچاوم کەوت کە بۆنی ئەوەی لێبێ «ئاڵقەتیز» ی کوردییە «بخور مریم» ە کە دوکتۆر معین پاش ئەوەی بە «گوڵی نیگونسار = گوڵی سەرەونخون» ی مانا لێدەداتەوە «تمـ: فەرهەنگ، جـ١، ل ـ ٤٧٨» لە باسی «گوڵی نیگونسار» دا «فەرهەنگ. جـ٣، ل ـ ٣٣٥١» وای باس دەکا: «... لە بنی ئەم گییایەدا ماددەیەک هەیە «سیکلامین» ی ناوە کە بۆ ڕەوانی زۆر کاریگەرە...»، «مردۆخ» یش «بخووری مرێم» ی نووسیوە و هاوتایەکی بە «چەنگی مرێم» دادەنێ، ئەوجار لە باسی چەنگی مرێمدا بە عەڕەبی «بخور الاکراد» ی مانا لێداوەتەوە «تمـ: مخـ. جـ٢، ل ــ ٥٧٨». «المنجد» ی عەرەبیش یەکێک لە هاوتاکانی بخووری مرێم بە «بخور الاکراد» ناو دەبا «تمـ: المنجد ــ ٢٧» شەڵواربەکۆڵ.

«مستـ. متـ.» داخستنی دەرگا، هەڵپێکانی دەرگا، هێنانی ئاڵقەڕێز لە تایەکی دەرگاوە بۆ تایەکەی تر یا بۆ سەر چوارچێوە و کردنی بە دوو لاییدا.

ماوایەکە، کە سووار تێیدا لنگ بدات. ناوی دێیەکیشە لە هەورامانێدا

زنجیرێکی کورتە دەرگای پێ دادەخرێ و کە بتەوێ لە دەرگای حەوشەی بدەی ئاڵقەڕێزەکەی دەدەی

ئاسنێکی ئەڵقەئەڵقەی تێهەڵکێشراوە دەرگای پێ دادەخرێ

چفت، بندینە، نرنگ، بزنگ. (حلقەریزدر)

چفت. [(ئەڵقە و زنجیری دەرگە داخستن.)]

مزلاج، مزلاخ، مزلاق، زلاج، مرتاج، مغلاق، غلق. وێنە

(نت.)، (سن.) تم: ئاڵقەڕێز.

بەقەدر، بەڕوو، سەنگین، ماقووڵ

دەرگایەکە لە دیوی ژوورەوە خڕ داخرابێ