Citizen

هاووەڵاتی، تاکێکە کە لە بەرانبەر دەوڵەتدا لە لایەکەوە خاوەنی هەندێ مافی سیاسی و مەدەنییە و لە لایەکی دیکەشەوە هەندێ ئەرک و تەکلیفی لەسەر شانە. چۆنیەتی پێوەندی هاووەڵاتی بوون (مافی تاک و ئەرکەکانی لە بەرانبەر دەوڵەتدا) لە دەستووری بنچینەیی و یاسای مەدەنی ئەو وەڵاتە دیاری دەکرێت. هاووەڵاتی بوون لە پێوەند لەگەڵ تاک پێگەیەک دروست دەکات کە لە ڕوانگەی مافی نێونەتەوەییشەوە ڕێزی بۆ دادەنرێت. مافی نێونەتەوەیی لەم بارەوە دەوڵەتەکان بۆ ڕەچاوکردنی مافی شارۆمەندان بەرپرسیار دەکات.
چەمکی هاووەڵاتی لەگەڵ چەمکی تاک و مافەکانی لە ئەورووپا هاتە ئاراوە. لە بنەڕەتدا بە کەسێک دەگوترێ هاووەڵاتی کە تەنیا ملکەچی دەوڵەت نەبێ بەڵکوو لە «مافی زگماگی» و «سروشتی» بەهرەمەند بێت و دەوڵەت ئەم مافانە بپارێزێ.
ئەگەرچی نەتەوایەتیش، زیاتر بە هاووەڵاتی بوون پێناسە کراوە بەڵام مانایەکی بەربڵاوتری هەیە. نەتەوایەتی بە مانای پێوەندایەتی لەگەڵ دەوڵەتە، بەڵام نەک بە واتای بەهرەمەندی لە مافی سیاسی لە ناوخۆ بەڵکوو بە مانای بەهرەمەندی لە پاراستنی دەوڵەت لە دەرەوەی وەڵاتدایە. واتای «نەتەوایەتی» لە مافی نێونەتەوەییدا زامنی هەموو خەڵکێکە کە دەوڵەتێک دەبێ پشتیوانی لێ بکات. نەتەوایەتی هەروەها بە مانای پێوەندی کۆمپانی و داراییەکان (پاپۆڕ و فڕۆکە) لەگەڵ دەوڵەتێکە، واتە ئەمانەش سەر بەو نەتەوەن بەڵام هاووەڵاتی لە ئەژمار نایەن. هاووەڵاتی بوون تایبەتی مرۆڤەکانە.
ڕەنگە کەسێک هاووەڵاتی وەڵاتێک بێت بەڵام لەو وەڵاتەدا نەژی یان لە وەڵاتێک نیشتەجێ بێت کە شارۆمەندی ئەو وەڵاتە نەبێت. هەندێ جار کەسێک بۆی هەیە لە ڕێی زەهاسە لەگەڵ شارۆمەندی وەڵاتێکی دیکەوە ببێتە هاووەڵاتی وەڵاتێکی دیکە بەڵام ئەم حاڵەتە مافی کار و پیشەی لە لایەن دەوڵەتەوە بۆ دەستەبەر ناکات.

(هەجەند - hecend)

جۆرە رووکێکە لە سپیناخ دەچێت و دەکرێت بە چێشت.

(هەر چەند - her çend)

هەر ئەندازە، ئەگەرچی، هەرچەندە.

(هەزەد گوند - hezend gund)

گونی سەگلاوی.

(هوشومەند - huşûmend)

هۆشمەن، بەهۆش.

کشیک عوض کرد

نۆبەی کرد لە کێشک گریدا

(هەم بەند - hem bend)

هاوبەند، پێکەوەبەند، پێکەوە بەستراو.

(هەم خوداڤەند - hem xudavend)

دوو یان چەند کەسێک لە خزمەتی گەورەیەکدا بن.

(هەم سوگەند - hem sûgend)

هاو سوێند، هاوعەهدو پەیمان.

(هەمانەند - hemanend)

هاوتا، وەکو یەک، بەرانبەر.

(هەم چەند - hemçend)

یەکسان، بەرانبەر.

(هەند - hend)

ڕێگە، جادە، یاساو رێسا، رێ و رێباز.

(هەند - hend)

دەست لێدانی بە ئانقەستی تۆپی پێ کە فاوڵە.

اندازه، مقدار
اندک
کافی، بس
طرف، سو
نزد، پیش
کنایه از ارج و احترام

ئەندازە
کەم
بەس، چیتر نا: پەیڤا من هندە چی دن نابێژمە تە
لا، ئالی
لە لای، لە کن
برێتی لە قەدر و حورمەت گرتن: بە هندم ناگرە

هەند٬ هەندێک.ـــ ێ گەورە٬ ـــ ی ڕەش ٬ ـــ ێ زەر٬ کن٬ لا.

(هونەرمەند - hunermend)

هونەرمەند، هونەروەر، هونەرپیشە.

هنرمند