فراگیرندگی + توتالیتاریسم

Totalitarianism

ئەم زاراوە لە ڕیشەی لاتینی (totus) بە مانای «گشت» وەرگیراوە. بەو ڕێباز و ئەندێشە سیاسی و ئایینی و ئەخلاقییانە دەگوترێ کە هیچ سنوورێک لەنێوان ژیانی کۆمەڵایەتی و ژیانی تاکەکەسی قاییل نابێت و بۆی هەیە تەواوی کەلێن و قوژبنی ژیانی خەڵک بپشکنێ و دەستی تێوەربدات. هەڵبەت ئەوە لە بیر نەکەین کە پاوانخوازی، لە خۆیدا ئایدیۆلۆجیایەکی تایبەت نییە بەڵکوو تایبەتمەندی ئایدیۆلۆجیکی سیستەمگەلێکی وەک کۆمۆنیزم و فاشیزم و نازیسم لە ئەژمار دێت.
تۆتالیتاریزم، یەکەم جار لە دوای ساڵی 1923، واتە ئەو ساڵەی کە مۆسۆلینی لە ئیتالیا دەسەڵاتی بە دەستەوە گرت، بۆ ناوبردەکردنی ئەو سیستەمە کۆمەڵایەتی و سیاسییەی کە دەیویست لەم وەڵاتەدا پیادەی بکات بە کار براوە و پاشان دەماودەم بڵاو بۆتەوە.
بەگشتی ئەو ڕژێمانەی کە هەڵگری خەسڵەتی تۆتالیتەرین، ئەم تایبەتمەندییانە لەخۆ دەگرن:
1ــ کۆنتڕۆڵی دەوڵەت بە سەر هەموو کاروبارێکی کۆمەڵایەتی و ئابووریدا.
2ــ پاوانکردنی دەسەڵاتی سیاسی بە دەستی حیزبی دەسەڵاتدار.
3ــ لابردنی هەموو جۆرە شێوازێکی چاودێریی دیموکراتی لە کۆمەڵگەدا.
4ــ پەنابردن بە تیرۆر بۆ سەرکوتکردنی هەر چەشنە نەیارییەک.
5ــ قۆرخکردنی حیزب و دەوڵەت لە لایەن تاکە کەسێکەوە.
6ــ هەوڵدان بۆ پێکهێنانی کۆمەڵگەیەک بە پێوانەکانی ئایدیۆلۆجی حیزبی دەسەڵاتدار.
7ــ خستنەگەڕی هەموو هێزەکانی کۆمەڵگە لە پێناو ئامانجەکانی حیزب و دەوڵەت و ئیفلیجکردنی سەربەخۆیی تاکەکەسی.

سەرمایە

بریتی ( عوز) (د)

تەنپەروەر

تنخواه ،سرمایه.

جای ،به جای.

سەرمایه. [دەسمایه]

جیه ،جێگه ،باتی ،بەرەتی. (تەنخوای تۆ) [بریتی له جیاتی]

رَاسُ المال ،مال.

عَوَض ،بَدَل ،مَکان.

کالای بازرگانی
سرمایه

کوتاڵ وماڵی بازرگانی
دەسمایە، سەرمیان

معاش

مخسساتێکە کە لە خەزێنە وەردەگیرێ

خاوەنی معاش یا مخسسات لە خەزێنە

ماف، لەجیات. بۆ وێنە: شووانێک کچی خاوەند ماڵی خراو کرد دەنگ نەکرا، ماینەهاڵ(شێ)ی کوژت دەنگ نەکرا بەڵان، کە سەگە بەڵەکەکەی کوژت خاوەند ماڵ بەگەفەوە پێی ووت: خاتەت خەراو کرد دەنگم نەکرد، ماینە هاڵەت کوژت دەنگم نەکرد وەخووا ئەشێ گەماڵە بازگ بسەنم لێت. مایە، سەرمایە. تەنپەروەر

جووڵانی شت لەجێی خۆی بەهۆی تەوژمێکەوە

جووڵانی چت لە جێی خۆی بەهۆی تەووژمێکەوە، داخورپان، داخورپیان، داچڵەکان، داچڵەکیان