(باک) تڕیلی لی، تلیلاندن. (باد) تلیلی لی. هەلهەلە

تریلی لی، هەلهەلە لێدان لە خۆشی و شاییدا

هەلهەلەکێشان لە شاییدا

(تەلەییون - teleyyun)

نەرم بوون، مەرایی کردن.

قامک

گەمەیەکی کوردییە

(تەلیین - telyîn)

نەرم کردن.

(تەهلیل - tehlîl)

تالیله، گوتنی «لا اله الا الله»، زیکری خوا.

(توتالیتەر - tûtalîter)

تۆتالیتاری، دکتاتۆری، ستەمکاری به کۆ ڵ.

(تەولییەت - tewlîyet)

خواداری، کردنەوالی، سپاردنی کارێک به کەسێک.

(تەولید - tewlîd)

زایاندن، بەرهەمهێنان.

سبدک طاس مانند

قەرتاڵەی زۆر چکۆڵە

(تەکالیف - tekalîf)

ئەرک و ناخۆشی، کاری قورس، مەشەقەت و رەنج.

(تەکلیس - teklîs)

قسڵاوکردن، تەڕاو کردن، گەرم کردنی تەنێک تاوەکو قسڵی لێ بێت.

(تەکلیف - teklîf)

ئەرک خستنه سەر شان، گەییشتنه تەمەنی باڵغ بوون، کاری دژوار.

جۆرە نەستەلەیەکی ناوداری سویسرییە.

فراگیرندگی + توتالیتاریسم

Totalitarianism

ئەم زاراوە لە ڕیشەی لاتینی (totus) بە مانای «گشت» وەرگیراوە. بەو ڕێباز و ئەندێشە سیاسی و ئایینی و ئەخلاقییانە دەگوترێ کە هیچ سنوورێک لەنێوان ژیانی کۆمەڵایەتی و ژیانی تاکەکەسی قاییل نابێت و بۆی هەیە تەواوی کەلێن و قوژبنی ژیانی خەڵک بپشکنێ و دەستی تێوەربدات. هەڵبەت ئەوە لە بیر نەکەین کە پاوانخوازی، لە خۆیدا ئایدیۆلۆجیایەکی تایبەت نییە بەڵکوو تایبەتمەندی ئایدیۆلۆجیکی سیستەمگەلێکی وەک کۆمۆنیزم و فاشیزم و نازیسم لە ئەژمار دێت.
تۆتالیتاریزم، یەکەم جار لە دوای ساڵی 1923، واتە ئەو ساڵەی کە مۆسۆلینی لە ئیتالیا دەسەڵاتی بە دەستەوە گرت، بۆ ناوبردەکردنی ئەو سیستەمە کۆمەڵایەتی و سیاسییەی کە دەیویست لەم وەڵاتەدا پیادەی بکات بە کار براوە و پاشان دەماودەم بڵاو بۆتەوە.
بەگشتی ئەو ڕژێمانەی کە هەڵگری خەسڵەتی تۆتالیتەرین، ئەم تایبەتمەندییانە لەخۆ دەگرن:
1ــ کۆنتڕۆڵی دەوڵەت بە سەر هەموو کاروبارێکی کۆمەڵایەتی و ئابووریدا.
2ــ پاوانکردنی دەسەڵاتی سیاسی بە دەستی حیزبی دەسەڵاتدار.
3ــ لابردنی هەموو جۆرە شێوازێکی چاودێریی دیموکراتی لە کۆمەڵگەدا.
4ــ پەنابردن بە تیرۆر بۆ سەرکوتکردنی هەر چەشنە نەیارییەک.
5ــ قۆرخکردنی حیزب و دەوڵەت لە لایەن تاکە کەسێکەوە.
6ــ هەوڵدان بۆ پێکهێنانی کۆمەڵگەیەک بە پێوانەکانی ئایدیۆلۆجی حیزبی دەسەڵاتدار.
7ــ خستنەگەڕی هەموو هێزەکانی کۆمەڵگە لە پێناو ئامانجەکانی حیزب و دەوڵەت و ئیفلیجکردنی سەربەخۆیی تاکەکەسی.