جێگەی خۆڵێ پەنادان، پەناگا

نظامیگری/ میلیتاریزم

militarism

میلیتاریزم، چوار شێواز لەخۆ دەگرێ: شەڕەنگێزی، زاڵبوونی هێزەچەکدارەکان بە سەر دەوڵەت، ستایشی سوپا و بە هەرەوەز کردن بۆ گەیشتن بە ئامانجی چەکداری. کاتێک ئەم چوار شێوازە بە تێکڕا بێتە کایەوە (وەک ژاپۆن لە سەردەمی هیدکی تۆجۆ 44-1940) میلیتاریزم بە تەواوی پاوەجێ دەبێت. کاتێکیش دوو یا سێ شێواز بێتە کایەوە، حاڵەتێکی ڕێژەییە.
میلیتاریزم، مانای زۆری لێبۆتەوە. هەندێ جار بە واتای شەڕەنگێزی یان سیاسەتی پاوانخوازانە لە ئاست دەرەوە و ئامادەبوون بۆ بەرپاکردنی شەڕ بە کار هاتووە. لە شوێنی دیکەدا بە واتای سەروەری سوپا بەسەر دامودەزگەی دەوڵەتە. لە کەشێکی وەهادا بۆ ئەوەی دامودەزگەیەکی دەوڵەتی بە میلیتاریزم ناو دەربکا، دەبێ بەستێنی دەسەڵاتی چەکداری و مەدەنی بە وردی لێک جودا بکرێتەوە و دەسەڵاتی چەکداری بە سەر دەزگە ئیداری و سیاسیەکاندا زاڵ بێت. یەکەمین نیشانەکانی جیاوازی ئەم دوو بەستێنە لە ڕژێمی پادشایی ئێران لە سەدەی پێنجەمی پێش زایین بەدیهات.
پێودانگی سەرەکی بۆ دەرکەوتنی دەسەڵاتی هێزە چەکدارەکان لە دەوڵەتدا ڕادەی بەهرەداری سەربازەکانە لە دەزگەی سیاسی ئەو وەڵاتەدا. نمونەیەکی دیکە لەم جۆرە حکوومەتە، ئیمپراتۆریەتی ڕۆمایە لە سەروبەندی کۆتایی هاتنیدا.
دەسەڵاتی هێزی چەکدار بە سەر دامودەزگەی حکوومەتدا هەمیشە بە واتای بە کارهێنانی سیاسەتی شەڕخوازانە نییە لە ئاست وەڵاتانی دیکەدا. بۆ وێنە ژاپۆنی سەردەمی توکوگاوا و دیکتاتۆرییەکانی ئەمریکای لاتین. مانایەکی تری میلیتاریزم کۆنترۆڵ کردنی ژیان و کومەڵگەیە لە لایەن هێزە چەکدارەکانەوە. بەم هەژمۆنییە کە بە حەزی چەکدارەکان کۆمەڵگە بەڕێوە دەچێ، دەگوترێ کۆمەڵگەی «میلیتاریزە». جاری واش هەیە لە دۆخێکی جەنگیدا تەواوی دامودەزگە کۆمەڵایەتیەکان دەکەونە خزمەت هێزە چەکدارەکانەوە، بۆ وێنە وەڵاتی بەریتانیا لە شەڕی دووهەمی جیهانیدا.

(میلیتاریسم - mîlîtarîsm)

عەسکەرتاریزم، وڵاتێک هەموو کاروبارێکی لەژێر دەسەڵاتی سوپاییاندا بێ، بۆچوون و ئایدولۆژیایەکە کە پێی وایە شەڕ گرنگترین ئەرکی نەتەوەییە.

(میلیتەر - mîlîter)

سوپایی، لەشکری، عەسکەری، میللیتاری، میلیشایی.

(میکرو لیتیک - mîkrulîtîk)

بەردێک لە توخمی زۆر وردە دروست بووبێ.

(پرولیتاریا - prûlîtarya)

پرولیتاریا، کرێکاران، زەحمەتکێشان.

( ( - pulitîk))

ڕامیاری، سیاسەت، وڵاتداری، هونەری بەڕێوه بردنی کاروباری ناوخۆو دەرەو¬ی وڵات، لێهاتوویی، پۆلەتیک.

پَلته، فتیله.

فتێله. [پڵیته]

ذُبالَة، فَتیلَة.

پڵیتە

سخت بر زمین افتادن

توند بە زەوی داکەوتن

سخت بر زمین انداختن

توند بە زەوی داکوتان

شوێنی کۆلیت

کمین شکارچی

کاڵیت، رەبەت