گیایەکە لە ناو دەخڵ دەڕوێ و لە چۆدان دەچێ

(سه رامه ت - seramet)

تیژبوون،بڕنده بوون ، ئازایەتی ، دلێری، بێبناکی، بڕنده یی.

(ئه بیرئامیز ـ ebîr amîz)

ئاوێته به عه بیر.

(ئه رامه ت ـ eramet)

گه ندەڵ بوون، له ناو چوون.

(غەرامات - xeramat)

سزا.

(غەرامەت - xeramet)

غەرامەت، جەزا، سزا، زەرەرو زیان و شەڕەشەق، پەشیمانی.

(غەرامەت خاستەن - xeramet xasten)

غەرامەت ویستن، خوازیاری غەرامەت کردن.

(غەرامەت دادەن - xeramet daden)

سزادان.

(غەرامەت سەتاندەن - xeramet setanden)

سزاسەندن.

(غەرامەت کەشیدەن - xeramet keşîden)

قبوڵ کردنی سزا، لە ئەستۆگرتنی سزا.

جاوَر، تاوان

تاوان [زیانانە، قەرەبوو]

غَرامه، عَوَض، بَدَل

دەرد و ئازار.

ئەی چاوی پڕ نەدامەت، دڵ پڕ غەم و غەرامەت
بگرێ، که وشکه صۆفیی لەم فەیضە بێ نەصیبه

(فەراما سوونەری - fermasûnerî)

ڕێکخراویکه بۆچوونی خۆی هەیه، شانەو ئەنجوومەنی نهێنی هەیه، لەهەندێ وڵاتاندا به تایبەتی له بەریتانیادا رێکحستنی هەیەو ئەندامانی ئەم رێکخراوه فراماسۆن - یان پێ دەگوترێ. ئامانجیان لایەنگرییه له مرۆڤپەروەری و مشت و ماڵدانی ئاکارو گەشەپێدانی فیکری خەڵک و وەلانانی جیاوازی ئایینی. له فارسیدا (فەراموشخانه)شیان بەم رێکخراوه گوتووه، ماسۆنی.

فراماسونری

Freemasonry

ئەم زاراوە لە وشەی فرانماسۆن وەرگیراوە کە لە زمانی فەرەنسیدا بە واتای وەستای خانوو مانا کراوەتەوە. لە سەدەکانی ناوەڕاست کە لە ئەورووپا بیناکردنی کڵێسە شتێکی باو بووە، وەستای خانووەکان لە شارەوانی و دەسەڵاتدارانی ئەوکات داوایان دەکرد زۆردارانی کۆمەڵگەی فیۆدالی بێ شەرت و بەرات کاریان پێ نەکەن و بۆ ئەوەی داواکارییەکەیان بچەسپێنن، ڕێکخراوەیەکیان بە ناوی فراماسۆن (وەستای ئازاد، واتە بەننایەک کە بێ حەقدەست و مووچە کار ناکات) پێکهێنا. لەم ڕێکخراوەدا جگە لە ڕاهێنانی وەستای خانووەکان، هەوڵیان دەدا نهێنییە پیشەییەکانی خۆیان بشارنەوە و کەس تێیان نەگات. پاش سەرهەڵدانی ڕێنسانس دروستکردنی کڵێسە کۆتایی پێ هات و فراماسۆنری لەباو کەوت.
ئینجا لە سەدەی 18، کەسانێک کە هیچ پێوەندییەکیان بە وەستای خانوو نەبوو، دەزگەی فراماسۆنیان سەرلەنوێ زیندوو کردەوە کە پێیان وابوو ئەم ڕێکخراوە بۆ پتەوکردنی بنەما ئەخلاقییەکان و تەبایی و برایەتی دامەزراوە. یەکەم ژووری فراماسۆنری لە ساڵی 1717 لە بریتانیا بە مەبەستی گوێڕایەڵی موتڵەقی فەرمانڕەواکان و پاراستنی نهێنییەکان پێکهات. ئینجا داگیرکەرانی بەریتانی، ڕێکخراوەی فراماسۆنرییان هێنایە خزمەت سیاسەتی داگیرکارانە و پەرەپێدان بە قەڵەمڕەوی ئیمپراتۆریەتی خۆیان لە خاکی وەڵاتانی ژێردەست و لە هەرکام لەم وەڵاتانە لقێکی ئەم ڕێکخراوەیان دامەزراند. ڕێبازی سەرەکی فراماسۆنرەکان لە وەڵاتانی ژێردەست و دواکەوتوو بریتی بوو لە دواخستنی گۆڕانکارییە کۆمەڵایەتییەکان و هێورکردنەوەی ڕەوتی فراژووتن و بە لاڕێ بردن و لەباربردنی بزاڤە سیاسی و کۆمەڵایەتییەکان بۆ دابینکردنی بەرژەوەندییەکانی خۆیان.
فراماسۆنری دەوڕێکی کاریگەری هەبووە لە هێنانە سەرکاری حکوومەتگەلی دیکتاتۆری لە ژێر لەفافەی دیموکراسی و سەقامگیری ئابووری لە وەڵاتانی دواکەوتوودا. ڕێکخراوەی فراماسۆنری، نزیکەی 6 ملیۆن کەس ئەندامی هەیە کە لەم ڕادە چوار ملیۆن کەس لە وەڵاتەیەکگرتووەکانی ئەمریکایە و یەک ملیۆن لە دوورگەکانی بریتانیا و پاشماوەکەشی لە وەڵاتانی دیکەی جیهاندا بڵاو بوونەتەوە.
فرانشیز/ مافی دەنگدان فرانشیز/حق رای&Franchise
فرانشیز لە وشەیfranc بە واتای قسەلەڕوو (لەڕوو دانەماو)، کەسێک کە بیروڕای خۆی نەشارێتەوە وەرگیراوە. زاراوەی فرانشیز بە واتای زێدەماف (امتیاز)، مافی ئازادکردن و مافی دەنگدان بە تایبەت بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی بەکار براوە. فرانشیز لە سەدەکانی ناوەڕاستدا بەو یاسایە دەگوترێ کە بەو پێیە کۆیلەی بەردەستی میران، دەیانتوانی بە ئازادی و بێ هیچ گرفتێک لە ژێر ڕکیفیان دەربچن و بۆ هەر جێگەیەک کە دەیانویست بڕۆن. نامەی فرانشیز، لەمەڕ ئازادی کۆیلەکان لە سەدەی یازدە لە ئیتالیای باکوور، ئەڵمانیا و باکووری فرەنسی نەریتێکی باو بووە. دەرەنجامی ئەم ڕەوتە پێوەندییەکی ڕاستەوخۆی هەبوو لەگەڵ پێشکەوتنی ئابووری شارەکان لە سەدەی 11و12 ی زایینی. لە سەدەکانی ناوەڕاستدا زاراوەی فرانشیز لە یاساکانی بریتانیا بەکاردەهات کە بریتی بوو لەو زێدەمافە کە پادشا بە یەکێک لە هاووەڵاتیانی خۆی دەبەخشی. ئەم زاراوە لە یاسا نێودەوڵەتییەکاندا بە واتای پارێزراویی بەکاردێت بە تایبەت پاراستنی دیپلۆمات و نوێنەرانی سیاسی وەڵاتەکان و باج و گومرگ: بۆ نموونە فرانشیزی نیشتەجێ بوون (واتە پاراستنی شوێنی ژیانی دیپلۆمات) یا فرانشیزی باج (واتە لێخۆشبوون لە باج) یا فرانشیزی دەنگدان (واتە ئازادی مافی دەنگدان).

(فەراموش - feramuş)

لەیاد چوو، لە بیرکراو، فەرامۆش.

(فەراموشت - feramuşt)

لەیادکراو، لەبیرکراو، فەرامۆشێنراو.