تۆڕی زاراوەپارێزیی وشەدان
سەرجەم فەرهەنگەکان
فەرهەنگەکانی کوردی - کوردی
برادۆست (ئینگلیزی-کوردی)
برادۆست (کوردی - ئینگلیزی)
برادۆست (کوردی - عەرەبی)
برادۆست (کوردی - کوردی)
زاراوەکانی کۆڕ (کوردی - ئینگلیزی)
زاراوەکانی کۆڕ (کوردی - عارەبی)
سەلاحەدین
فەرهەنگۆکی کتێبی ئابووری سامولسن و نوردهاوس
فەرهەنگی خاڵ
فەرهەنگی زانستی سیاسی (ئینگلیزی- کوردی)
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - ئینگلیزی)
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - فارسی)
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - کوردی)
فەرهەنگی کوردستان
قاموس کردي الحدیث
قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی
مەردۆخ کوردی - عارەبی
مەردۆخ کوردی - فارسی
مەردۆخ کوردی - کوردی
نالی
هەنبانە بۆرینە (کوردی - فارسی)
هەنبانە بۆرینە (کوردی - کوردی)
گۆڤەند و زنار
X
وشە
پوخت
پێشگر
ناوگر
پاشگر
سەروا
دەرئەنجام: 803
سەرچاوە:
فەرهەنگی کوردستان
دەوکیس
(زا.): خەستەی
توورەکە
سەرچاوە:
مەردۆخ کوردی - فارسی
دەوڵ
دُهُل، تَبیر، تَبیره، شَندَف.
سەرچاوە:
مەردۆخ کوردی - کوردی
دەوڵ
دەهۆڵ
، دەوڵەسڕنا.[تەپڵی
گەورە
، ئامێرێکی مۆسیقایە.]
سەرچاوە:
مەردۆخ کوردی - عارەبی
دەوڵ
نَقّارَة، کُوس، طَبل.
سەرچاوە:
فەرهەنگی کوردستان
دەوڵوو
(هەو.):
دەولۆ
سەرچاوە:
فەرهەنگی کوردستان
دەوڵیان
(ئەردە):
دۆڵاو
،
دۆڵە
،
ئاوگیر
سەرچاوە:
فەرهەنگی خاڵ
دەوڵەت
حکومەت
سەرچاوە:
فەرهەنگی خاڵ
دەوڵەت
دارایی
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - فارسی)
دەوڵەت
دولت
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - ئینگلیزی)
دەوڵەت
State
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - کوردی)
دەوڵەت
دەوڵەت
لە
وشەی لاتینی (
status
) وەرگیراوە
کە
ڕەگوڕیشەی ئەویش دەگەڕێتەوە
بۆ
وشەی (
stare
)
بە
مانای «راوەستاو».
دەوڵەت
لە
مانایەکی بەربڵاودا بریتییە
لە
کۆمەڵگەیەک
کە
تێیدا هێزی
سیاسی
بەپێی
دەستووری
بنچینەیی شیکاری و
دەستنیشان
کرابێت.
دەوڵەت
باڵاترین ڕواڵەتی
دەسەڵات
و حاکمیەتە
کە
لە
هەموو
کۆمەڵگەکاندا هەبووە. گرینگترین لایەنی فەرمانڕەوایی
دەوڵەت
،
دانان
و پیادەکردنی یاساکانە
لە
کۆمەڵگەدا. دەسەڵاتی
دەوڵەت
لەگوێن
فەرمانڕەوا
،
لەناو
وەڵاتێکدا شتێکی بێوێنەیە.
تێگەیشتن
لە
چەمکی
دەوڵەت
پێویستی
بە
فاماندنی ئەندێشەی
سیاسی
و
سیاسەت
لە
سەدەکانی
نۆزدە
و بیستەمدایە.
لە
کردەوەدا ئەستەمە
بێ
دەوڵەت
ژیان
بەڕێوەبچێت.
هەبوونی
دەوڵەت
جگە
لەوەی
بە
مانای
هەبوونی
کۆمەڵێک
دەزگە
و ڕێکخراوەیە،
بە
مانای
بوونی
ڕوانگە
و
شێوازی
هەڵسوکەوتی جۆراوجۆرە
کە
بە
کورتی
بە
شارستانییەت ناوبردە دەکرێت.
هەڵبەت
هەندێ
وێستگەی فیکری
بە
گومانەوە
لە
بەرانبەر
پێویستیی
دەوڵەت
لەنگەر
دەگرن و
هەندێ
ڕامانەیان
لە
بابەت
کۆمەڵگەی بێدەوڵەت ئاڕاستەکردووە
بەڵام
دەوڵەت
،
لەناو
کاروباری ڕۆژانەدا
بە
وردی
دزەی کردووە و
ئەم
ڕەوتەش
تا
دێت
، بەرفرەوانتر ئەبێت.
دەوڵەت
لە
هەر
کۆمەڵگەیەک، هێمایەکە
بۆ
بەرژەوەندی
و سوودی
گشتی
و
ئەگەرچی
ڕواڵەتێکی ئەخلاقی و
ئایینی
و
ئابووری
هەیە
بەڵام
لە
بنەڕەتدا پێکهاتەیەکی ئەخلاقی و
ئابووری
و
ئایینی
نییە
و ڕۆڵی
جیاوازی
هەیە
،
بۆ
وێنە
پاراستنی
ئاسایش
و پاراستنی
مافە
سروشتییەکانی
تاک
و دابینکردنی پێداویستییەکانی خۆشگوزەرانی
خەڵکی
کۆمەڵگە
.
لە
پێوەند
لەگەڵ
دەوڵەت
چەندین
تێوری هاتۆتە ئاراوە
کە
بریتین
لە
:
ــ تیوری
دەوڵەتی
ڕەها
(
absolutism
)
بە
واتای ڕژێمێکی
بێ
جڵەو
و نەبەستراو
بە
دەستوورەوە. (
لە
ڕاستیدا
یەکەمین
لێکدانەوە
و هەڵوێستەی وشیارانە
لە
مەڕ
چەمکی
دەوڵەت
،
لەم
تیۆرییەدا
بەرجەستە
بۆوە) .
ــ تیۆری
دەوڵەتی
دەستووری
(
constitutional
) (بڕوانە حکوومەتی
دەستووری
) .
ــ تیۆری ئەخلاقیی
دەوڵەت
،
ئەم
تیۆرییە زیاتر پابەندە
بە
ئەندێشەکانی هێگڵ (1831ــ 1770) .
ــ تیۆری چینایەتی
دەوڵەت
،
ئەم
تیۆرییە لێکدانەوەی چەمکی دەوڵەتە بەپێی بۆچوونەکانی مارکس و ئینگڵس.
هەندێ
لە
تیۆرییەکانی
دەوڵەت
،
لەسەر
لایەنی ناچاریی دەوڵەتەکان
پێ
دادەگرن. ڕیالیستە
سیاسی
و مارکسییەکان،
دەوڵەت
بە
ئامرازی ناچاریی و
جەبری
لە
قەڵەم
دەدەن. هەندێکی
دیکە
دەوڵەتیان
بە
پێکهاتێکی
یاسایی
و بێدەسەڵات ناوبردە کردووە.
بەگشتی
سێ
پێناسەی
جیاواز
لە
بابەت
دەوڵەت
ئاڕاستە
کراوە: پێناسەی قانوونی، پێناسەی فەلسەفی و پێناسەی
سیاسی
.
لە
پێناسە
قانوونییەکەیدا
دەوڵەت
بریتییە
لە
یەکەیەک
کە
ئەم
تایبەتمەندییانەی لەخۆگرتبێ:
1ــ
حەشیمەت
، (
واتە
دەوڵەت
،
بێ
حەشیمەتی ئینسانی نایەتە کایەوە) .
2ــ سەرزەمین، (
دەوڵەت
ئەبێ
خاوەن
کیانێکی دیاریکراو بێت) .
3ــ حاکمییەت، (بڕوانە فەرمانڕەوایەتی) .
4ــ حکوومەت، (
خەڵک
ناتوانن
بە
ئامانجەکانیان بگەن بێئەوەی
بە
شێوازێکی ڕێکخراوەیی
لە
کۆمەڵێک ڕێسای دیاریکراو
پەیڕەوی
بکەن) .
لە
پێناسە
فەلسەفییەکەیدا
دەوڵەت
، خاوەنی ئامانجێکی سەرەکییە و
لە
سۆنگەی
دەوڵەتی
چاک
،
دەوڵەتی
خوازراو
یا
دەوڵەتی
خاوێن
،
ئەم
گوزارە
لێک
دەداتەوە.
لە
ڕوانگەی فەلسەفییەوە،
سێ
قوتابخانەی فیکری
لەسەر
دەوڵەت
دەدوێن:
1ــ
بوونی
دەوڵەت
،
بۆ
ڕێکخستن
و هاوئاهەنگی
نێوان
کەرتە
جیاجیاکانی
کۆمەڵگە
شتێکی
پێویستە
. فەیلەسوفانێکی
وەک
پلاتۆ، ئەرەستۆ، ئەکڤینیاس و ئاگۆستین و سیسرۆ
لەم
قوتابخانەدا جێئەگرن.
2ــ
دەوڵەت
بەرەنجامی پەیمانێکی کۆمەڵایەتییە،
ئەم
تێورییە
لە
لایەن
فەیلەسوفانێکی
وەکوو
هۆبز و
لاک
و ڕۆسۆ
داکۆکی
لێکراوە.
3ــ
دەوڵەت
لە
ئەنجامی خەباتی هێزە
ناتەبا
کۆمەڵایەتییەکان پێکهاتووە، مارکس ولایەنگرەکانی
لەم
تێۆرییە
داکۆکی
دەکەن. مارکس
سەرچاوە
و ماهییەتی
دەوڵەت
گرێ
دەداتەوە
بە
پێوەندی
بەرهەمهێنان
لە
وەڵاتێکدا و
دەوڵەت
بە
ئامرازێکی
ڕاپەڕاندن
دەزانێ
بەدەست
سەرمایەدارەکانەوە و
بە
ئەنجامی ململانێی چینایەتی دەزانێت
کە
بەهۆیەوە
چینە
ستەمدیدەکان
لە
کۆت
و
بەندی
دیلیەتیدا دەمێننەوە.
لە
پێناسە
سیاسیەکەیدا
دەوڵەت
،
ئەو
پێکهاتە بێخەوشە
نییە
کە
فەیلەسووفان خەونیان
پێوە
دیوە
بەڵکوو
دیاردەیەکە،
پابەند
لەسەر
واقیعەکانی
ڕابردوو
،
ئێستە
و
داهاتوو
.
چەمکی نوێی
دەوڵەت
،
لەگەڵ
ناسیۆنالیزم* پێوەندییەکی ڕاستەوخۆی پەیداکردووە.
ئەم
ڕوانگە
کە
لە
دوا
شۆڕشی فەڕەنسەوە
بە
جیهاندا
بڵاو
بۆتەوە،
هەموو
جیهانی خستۆتە
ژێر
کاریگەریی
خۆی
بە
چەشنێک
داخوازی
بۆ
دامەزراندنی«
دەوڵەتی
نەتەوە
» ، گرینگترین هاندەری بزاڤە سیاسییەکان و شۆڕشەکانی سەدەی
بیستەم
بووە
.
هەندێ
لە
بیرمەندانی
سیاسی
، لەنێوان
کۆمەڵگە
و
دەوڵەت
یان
«کۆمەڵگەی مەدەنی» و «کۆمەڵگەی
سیاسی
»،
جیاوازی
قاییل
بوون
. بەپێی
ئەم
جیاوازییە،
دەوڵەت
، هاومانا
نییە
لەگەڵ
سەرجەم
کومەڵگەدا
بەڵکوو
بەشێکە
لە
کۆمەڵگە
کە
بە
نوێنەرایەتی
لە
لایەن
ئەو
،
حوکم
دەکات.
سەرچاوە:
مەردۆخ کوردی - فارسی
دەوڵەت
تَکاوَر،
جاندار
.
سەرچاوە:
مەردۆخ کوردی - فارسی
دەوڵەت
دارایی
.
سەرچاوە:
مەردۆخ کوردی - کوردی
دەوڵەت
گیاندار،زننەماڵ.[مەڕوماڵ]
سەرچاوە:
مەردۆخ کوردی - کوردی
دەوڵەت
دەڵوەت
، دارایی.[سامان]
سەرچاوە:
مەردۆخ کوردی - عارەبی
دەوڵەت
حَیوان، مَواشِي، اَغنام.
سەرچاوە:
مەردۆخ کوردی - عارەبی
دەوڵەت
ثَروَة، مَکنَة.
سەرچاوە:
هەنبانە بۆرینە (کوردی - فارسی)
دەوڵەت
ثروت
حیوانی
دارایی
دولت
سەرچاوە:
هەنبانە بۆرینە (کوردی - کوردی)
دەوڵەت
مەڕوماڵ
دارایی
حوکمات
سەرچاوە:
فەرهەنگی کوردستان
دەوڵەت
سامان
،
ماڵ
و
داهات
،
خۆشبەختی
، پەڕوپۆ،
پەڵووپۆ
،
ماڵ
،
ئاژاڵ
،
ڕەشە
ووڵاخ
و ووڵاخی
بەرزە
. فەرمانداری، بەندەری،
نێرێتی
،
میری
11
12
13
14
15
16
17