جۆرێ گەنم

جوورە گەنمێکە لەسێ جوورەکانی قەندەهاری.

کنایه از تنفّر و انزجار

بریتییە لە وەڕسبوون و بەجێ هێشتنی شتێک

بریتییە لە ڕسواکردنی یەکێک

برێتی لە خۆ لێ بێبەش کردن: یەخەم لێ دادڕیوە و نامەوێ

(دادوبیداد - dad Û bidad)

داد و بیداد، هات و هاوار، هەراو هه نگامه.

نیاکان

ئاژدا

«نا.»، «سیمـ.» باوباپیر، باپیران. □ «... بابە وازمان هێنا سەریان بە گۆڕی ئاژداد و ئابایان...» «بلە: ژان ــ٧٣».

سیستەمێکی سیاسییە کە ئەم تایبەتمەندییانەی لەخۆ گرتبێت:
١) دەسەڵاتێکی دەوڵەتی کە هیچ سنووڕێکی یاسایی یان نەریتی بۆ حکوومەتکردن نەبێت.
٢) فرەوانبوونی بەستێنی حاکمییەتی ملهوڕانە (هەڵبەت ئەم دۆخە پێویستی بە دامودەزگەیەکی ناوەندگەرا هەیە.)
ئیستبداد، ئۆتۆکراسی و دێسپۆتیزم* سێ چەمکی هاوواتان بەڵام بە تەواوەتی یەک ناگرنەوە، وەکو چۆن توتالیتاریزم جۆڕێکە لە ئیستبداد بەڵام هەموو ئیستبدادێک تۆتالیتار نییە.
حکوومەتی شارستانییەتە کۆنەکانی ئاشوور و بابل و میسر و ئێران و… سەرجەم ئیستبدادی بوون. تەنیا یۆنان و ڕۆم نەبێت کە دیکتاتۆری کاتییان هەبووە. (بڕوانە دیکتاتۆری)
لە سەدەی 16 بەدواوە ئیستبداد لە ئەورووپا ڕووکارێکی تازەی لەخۆگرت. ئەویش لە کاتێکدا بوو کە دەوڵەتە نەتەوەییەکان و پادشاکان لە بەرانبەر دەسەڵاتی پاپا قوت بوونەوە و ئیستبدادی پاتشایی (لەسەر بنیاتێکی ڕەهای دەسەڵات بۆ پاشا) وەکوو ئاواتێکی سیاسی لێهات و ئەم دەوڵەتانەی بە شێوەیەکی نوێ ڕێکخست. بۆ وێنە ئەم گوزارەی «لۆیی چواردەهەم» کە گوتی: «من دەوڵەتم» نموونەیەکە لە ئیستبدادی پاشایی کلاسیک.
ئیستبداد لە سەدەکانی 17و18 لە باری تیۆرییەوە، لەسەر بنیاتی دەسەڵاتی بێسنووری پاشا، گەشەی کردووە و هیچ شتێک تەنانەت «مافی سروشتی» * خەڵکیش ئەم سنوورەی نەبەزاندووە. لە سەدەی هەژدەیەم، شۆڕشەکانی ئەمریکا و فەڕەنسە بە دژی ئیستبداد ڕاپەڕین و ئەم خەباتە لە ماوەی سەدەکانی 19و20 بوو بەهۆی سەرهەڵدانی چەن دەوڵەتێکی یاسایی لەسەرانسەری جیهاندا. هەمان کات (سەدەی بیستەم) جۆرە ئیستبدادێکی تازە سەری هەڵدا کە پێی دەگوترێ، توتالیتاریزم. سیستەمە ئیستبدادییەکان لە وەڵاتانی ڕۆژهەڵات، لە چەشنی حکوومەتێکی لاسار بووە. (بڕوانە دێسپۆتیزم)

استبداد

Absolutism

برازندگی، شایستگی، آمادگی. هوش، هنر.

دەموپل، پلوپا، جەربەزە، حونەر. [لێهاتن، بەهرە، هونەر]

استعداد، لیاقة.

(نمس.) ئامادەیی، سازی. ئیستیعدادی هەیە تا بەیانی دانیشێ، ئیستیعدادم نییە هەر قسەشیان دەگەڵ بکەم.

یارمەتیی.

ئیمدادی فەتحی بابی زوبانم بە فەضڵی تۆ
زوو بێ، کە ئەووەلین گوزەری پرد و مەعبەرە

نیاکان

ئەژدا

(ئەجداد - ecdad)

ئەژداد، باووباپیران، باڤ و کال.

(ئیرتیداد - irtidad)

هەڵگەڕانەوە، هەڵگەڕانەوە لە دین.

(ئەرداد - erdad)

فێڵباز، حیلەکار، حیلەباز.

(ئیستبداد - istibdad)

. خۆسەری، دیکتاتۆریەت.

(ئیستیرداد - istirdad)

وەرگتنەوە.

(ئیستیئداد - isti’dad)

ئامادەیی، ئامادەبوون.