(ئەردە.):چابوونەوە، خاسەوبوون

پەیدا بوون

خویبون

Xoybun

دوای تێکشکانی شۆڕشی شێخ سەعیدی پیران لە ساڵی 1925 و توندوتیژی کاربەدەستانی تورک بەدژی گەلی کورد، هەندێ لە نیشتمانپەروەرانی کورد، خۆکەوتن و لە ساڵی 1927 لەناوچەی ئارارات کۆبوونەوە و بە ئامادەبوونی هەموو ڕێکخراوە سیاسییەکانی کوردی ئەو سەردەمە، کۆنگرەیەکیان بەرپا کرد. ئەم کۆنگرەیە سەرەنجام لە 5 ی ئۆکتۆبەری هەمان ساڵ بە کۆمەڵەی خۆیبوون ناوی دەرکرد و هەموو ڕێکخراوەکانی پێشوو هەڵوەشێندرایەوە و ئێحسان نووری پاشا بە سەرۆکایەتی هەڵبژێردرا و کۆماری ئارارات دامەزرا.
گرنگترین ئامانجەکانی خۆیبوون بریتییە لە:
ــ درێژەپێدان بە خەبات بە دژی تورکان تاکوو دوا سەربازی تورک خاکی کوردستان بە جێ دەهێڵێ.
ــ ڕێکخستنی هێزی سەربازی بە ئامرازی جەنگی نوێوە.
ــ دروستکردنی پێوەندی برایانە لەگەڵ حکوومەتی ئێران، عێراق و سووریا.
سەرەنجام کۆماری ئارارات لە ساڵی 1931 بە هێرشی دوولایەنەی ئێران و تورکیا تێکشکا و مەیدانی چالاکیی خۆیبوون بەرتەسک کرایەوە.

ئاڵان بە کارێکەوە

کپبوون

خفیدن، خپیدن، خفه شدن، خَپه شدن.

خنکیان، تاسیان. [خنکاندن، تاسان، هەناسه لێبڕان]

اِختِناق، اِنزِعاط. (عَزق)

خامووش بوون،پشوو،خنکیان، تاسیان، هەناسە بڕان،کوژانەوە، فەتسین، کپ بوون

(ئەردە.): بێداربوونەوە ، ووریا بوونەوە

قەڵەوبوونی ساوا

بایی بوون

فرو رفتن، گود شدن.

پُشت دادن، پُشتک دادن، خَم شدن.(خم شدن بر روی زانو در بازی پُشتَک)

داچوون، چاڵبوون.[قوپان، نەوی بوون]

خەم بوون، دانەوین، داپسیان.[چەمینەوە (دانەوین لە سەر ئەژنۆ لە یاری سێ بازدا.)]

اِنخِبار، تَقَعُر، غَور، اِنخِساف، اِنخِفاز.

رُکوع، اِنحِناء.