( ئامرازی پەیوەندییە. هەندێ جار مانای هاوڕیەتی یان دەگەڵ دەگەیەنێت، وەک: «فریدون با بهرام آمد»=فەرەیدون دەگەڵ بەهرامدا هات، هەندی جار مانای موڵکایەتی و خاوەنداری دەدات، وەک: باهنر= بە هونەر، هونەرمەند. هەروەها لە بواری بەراوردکاریدا بەکاردێت وەک: «این کاغز)

ئەم کاغەزە دەگەڵ ئەو کاغەزەدا جیایە.

بای داراوس کە لە دواڕۆژەکانی زستانا ئەوەزێ و درەختی پێئەگەشێتەوە و ئەوەندەی پێناچێ گۆپکە و گەڵا ئەکا.

کانیی دەزێن بە ئاو و درەخت ئاوسن بە با
شاییی بەهارە، بولبولە داماد و غونچە بووک

تەنیشت (ز)

ئارەزووکردنی دەڵی سەگ و بەراز بۆ نێر

جۆرە ئازارێکە دەداتە ئەندامی هێندێ گیاندار

دەچێتە سەر مازیی ئینشائی و موزارع

دەبێ بە وەرام بۆ پرسیار لە نەبوونی کارێک

پیتی پەلە و تەئکیدە دەخرێتە سەر ئەمری غائب

شتێکی نادیارە بە هۆی جووڵانەوەی قەبارەیەک لە ناو بۆشیدا پەیدا دەبێ

باه.

هۆک. [هێزی جووتبوون]

آری
بگذار
گیرم
باد
باه
نزد
رماتیسم مفصلی
آماسیدن شکم
باد شکم
تاب
آماس اندام
صدا زدن

بەڵێ، ئارێ، لە وەرامی پرسیارێ کە «نای» تێدا بێ: تۆ نەچووی؟ با. مووجەت وەرنەگرت؟ با
لێگەڕێ، بهێڵە: با بچێ، با بخوا
گریمان کرد: با بچۆ بای خۆ نەدەمردی
بزووتنەوەی توندی هەوا بای شەماڵ
ئارەزووی هێندێ جانەوەری مێچکە بۆ نێر: دێڵە بە با، پشیلەکە وەبا هاتووە کە ئەم وشەیە لە ناو عەرەب بوویتە «باهـ» و بە وزەی گان کردن دەڵێن
لە کن، لجەم، لنک: کالکێ من باتەیە، تزبیاتە بامنە
نەخۆشی و ژانێکی نادیاری لەشە: کاورا با دارە دەچێتە سەر چاکی با، مەلاش بای بۆ بڕیوە
بریەتیە لە هەڵمسانی زگ: زگم بای کردووە
بریەتیە لە تڕوتس: مناڵەکە بای لێ دەبێتەوە
پێچ دان: ئەو بەنە با دراوە
ئەستووربوونی لەش: دەستم بای کردووە
بانگ کردن: حەسۆباکرە ژناخۆ

ب، بێ، یەکێکە لە حەرفەکانی جەڕ، مەعنای (لوصووق) ئەگەیەنێ کە واتە لکانی شتێک بە شتێکەوە. ئەو غازەی لەدواوە لە بنیادەم دەرئەچێ. دەستیش ئەدا (باە) بێ واتە هێزی (کردن).

خورووجی (با) لە لوصوق و (عەلا) لە ئیستیعلا
دوخوولی عەتبەیی (عەن) فاصیلە لە تیری جەفیر

قوڵەکراوەوەی ناوی(بابان)ە بۆ سەرچاوەکانی ئەم فەرهەنگە. (هەورا) ڤا، وا، (دەر) هەوا کە بای بێ لقی داران و سەری گیایانیش دەهەژێنی، بای زریان: بایەکە لە باکوورەوە بێت، بای شەماڵ: بایەکە لە باشوورەوە بێت،(باک) بایێ بێرین: بای ڕۆژاوایە. با(ڕۆماتیزم): نەخۆشیێکە لەبەر چەند هۆیەکی لە ئەژنۆو پشت و شان و قۆڵی مرۆی دەدات. بەڵێ، باڕاستە، لەکاتی شێوازو باوەڕ پێکردنێدا بەکار دەبرێت. ئامرازی فەرمان و تێڕاخوڕینە بۆ کەسی سێیەم لە باری تاکی گەلیدا: بابڕوا: بڵابڕوا، بابڕۆن: بڵابڕۆن. دەبا. دەجا، بڵا، دە، دا، دە. لە کاتی بەرژەوەندی و یەکێتی و ڕێککەوتنێدا بەکار دەبرێت: با بچین، دەبابچین، با ئەمشەو لێرەبین: دەجا ئەمشەو لێرەبین، بابچووبایی، با بێتە لام. وا، فال: بەبا، بەفاڵ. کن: نک، لا، لەگەڵ: لباوی: لە نک وی، لەلای وی. بانگ، گاز: با_کرن: بانگ کردن، بای کە: بانگی کە. ما باکەی؟: بۆ چی بانگ دەکەی. ڕیشە: ڕەگ. ل_لڤان ئانی: ئێمە ڕیشەمان دەرهێنا. سوود، قازانج، بای تۆیە: قازانجی تۆیە. باخستن: خستنی با، نەمانی با. یەکێکە لە چووار هۆیەکانی ژیانێ وەکوو: ئاو، ئاوور، خاک، با. دیڵەسەگ و گورگ و چەقەڵ کە هەوای جووت بوونیان بکەوێتە سەری پێیان دەڵێن دیڵەبەبا. بۆ مەڕو بزن: تەگە بۆ ماین و ماکەر(فاڵ یا تەڵەب) بۆ مانگا: مانگا بەکەڵ بەکار دەبرێت، تووانایی جووت بوون، شەهوەت._یێ باکوور: بای شەماڵ._ی سەخت: ڕەشەبا._ی سەموور: بای سموور هی ڕۆژهەڵاتی._یێ خور: بای ووشک و بەهێزی ڕۆژاوایە._(باک)_یێ بێرین: بای رۆژاوایە._ی تەڕ: (باک) سازاخ._یێ دووژوونییە: بایەکە بارانەی بێنێ._یێ ڕەش: ڕەشەبا._ یێ ژێری: بایەکە لە دەشت یا لە دۆڵەوە بێت.(باک)_یێ کوور: بای شەماڵ._یێ گوڕ(باک): بای سەخت._ی نیوەڕۆیە: ڤای وەشت، بای باکوور

(با ئافەرین - be aferîn)

شایانی ئافرەین، شایانی ستایش.

سەرەڕای مەعنا دیارەکەی ئاوازێکی مۆسیقایشە.

گوتم: ڕاستی صەبا هەڵسە! گوتی: مەشرەب موخالیفیە
گوتم: نارێ، گوتی: بایە، گوتم: ئەوجێ، گوتی دوورە

(سمف.)، (مج.) هەر شتێکی لەدەس دەرچووبێ.

(سمف.)، (مک.) ١- هەر شتێکی سووکەڵەی با بتوانێ ڕایڕفێنێ. ٢- (مج.) ئینسانیی بێ تاقەت و کزەڵووکە. ((منیش با بردەڵەی بەر گێژەڵووکەم + دەمێک لەو قووڵکە، تاوێک لەو چڵووکەم))، (هێمن). تێبــ.- لەم وشەیەدا (و)ی ئاخری (بابردوو) دەگەڵ (ئە(ی سەرەتای (ئەڵە) تێک هەڵدەنگووتوون و (ئە)یەکە (و)یەکەی داپۆشیوە و لەناوی بردووە.

(مست. مت.) ١- بە دەستووری کۆنی کوردەواری، چوونە سەر چاک و پیران بۆ چارە کردنی نەخۆشی باداری (ڕۆماتیزم). هەموویان چوونە سەر پیری شەوکێڵ با لەخۆیان دەرکەن. ٢- کردنەوەی زارکی هەمبانە و کوندە و...ی فووکراو بۆ ئەوەی هەواکەیان لێ بێتە دەر و بپووچێتەوە.