دەک

پسوندی است از اسم عام، اسم خاص می سازد
بعد از صفت آید و آن را به اسم تبدیل می کند
بعد از ریشه مصدر می آید و اسم می شود
بعد از ریشه مصدری می آید و معنی افراط می دهد
به تنهایی معنی یک می دهد
پیشوند است به معنی تاسف و تعجب

پاشگرێکە ناوی تایبەتی لە ناوی گشتی ساز ئەدا: پەشمەک، کرمەک، ناخوونەک
دوای پەسن [سفەت] ئەکەوێ و ئەیکاتە ناو: کاڵەک، خامەک، کورتەک
دوای ڕیشەی چاوگ [مەسدەر] ئەکەوێ و ئەبێتە ناو: پەستەک، ڕنەک
لە دوای ڕیشەی چاوگ واتای زیادەڕەوی دەدا: بڕەک، نووسەک، زیرەک، ژیرەک
یەک: گوندەک، پیاوەک، ژنەک
پێشگرێکە واتای عەزرەت و داخ دەدا: ئەک نەژیم لە پاشی تۆ، دەک، حەک

دەک، ئەها، ئاها، بۆ ئاگادارکردنەوە بەکار دەبرێ و جارجاریش بۆ پەرۆشە

ئەهائەها، ئاها، ئاگاداریە

اک! (کلمەی تحسر است.)

دەک! [حەک! (وشەیەکە بۆ خەفەت و داخ خواردن بەکاردێت.)]

اه!، آه!، واه!

(پب.) ١- بە دوای هێندێ ناوانەوە دەلکێ و ناوێکی تازە دروست دەکا. سەرەک (سەر)، کەپەک (کەپ)، تیرەک، دیرەک (تیر)، کرمەک (کرم)، پەشمەک (پەشم)، ناخونەک (ناخون). ٢- بە دوای هەندێ سفەتانەوە دەنووسێ و دەیانکا بە ناو. خامەک (خام)، کاڵەک (کاڵ)، کورتەک (کورت)، گشتەک (گشت//خاو). ٣- بە دوای ڕیشەی مەسدەرەوە دەنووسێ: ١) دەیکاتە ناو. بەستەک (بەستن)، پەستەک (پەستاوتن)، ڕنەک (ڕنین). ب) دەیکاتە سیغەی موبالەغە. بڕەک (بڕین)، زەنەک (زەن) نوسەک (نووسان). ٤- بە ئاخری سفەتێکەوە دەنووسێ و سفەتێکی نوێ پێک دێنێ. زیرەک (ژیر)، کویرەک (کوێر)، پیرەک (پیر) = -بک.) ژن. ٥- آ) بە دوای ناوی دێهاتەوە دەلکێ. سیتەک، چەمەک. ب) لە لەهجەی باکووریدا (٢٠ئان/٣) شی بەدوودادێت، بەڵام (ن)ەکە زۆر کەم لە دەم دەردەکەوێ و شێوەی (ئەکا) وەردەگرێ. کەمەکا (کەم+ئەک+ئان) گوندێکە لە نیزیک دەهۆکێ، سیدەکا (سید؟+ئەک+ئان) گوندێکە لە برادۆست. ٦- لە تەرکیبی کۆمەلیکی زۆر (ناو)ی زمانی کوردیدا دەبیندرێ، ئەگەر بێت و جودا بکرێتەوە ڕەگەکان هیچ مەعنایەک نابەخشن. دەڵەک، مەچەک، کۆمەک(گ)، جەندەک،توولوک،نێفەک (نافەک). گومانی تێدا نییە ئەم ڕەگانەی کە ئەو ناوەیان لێ دروست بووە وەختێک (ڕەنگە زۆر کۆن) مەعنای سەربەخۆشیان هەبووبی و لە بیران چوونەوە. تێبــ. آ) ئەم پاشبەندە لە حاڵەتێ کە دەبیتە مایەی پێکهاتنی ناو جاروبارە حاڵەتێکی بچووکایەتیش تێکەڵ بە ناوە تازاکە دەکا. ڕنەک. ب) وەکوو دەزانین ئەم پاشبەندە لە زامانی پەهلەویدا بە دوای گەلێ ناوانەوە هەبووە کە ئیمڕۆ (ک)ەکەی سواوە و پاشبەندی (ئە)ی بەجێهێشتووە. نامەک (نامە)، باندەک (بەندە)، هەلیلەک (هەلیلە)، ڕووتەک (ڕووتە)، سایەک (سایە)، ڕۆچانەک (ڕۆچنە).

(ئم.) بۆ دەربڕینی هەست و ویست (زیاتر بێزاری و ناڕازیتی) بارانبەر بە کار و کردەوەی یەکێک.ئەک نەژی بۆ درۆی دەیکا *دەک، هەک.