ئازارکردن، ترساندن، هەڕەشە لێ کردن

ئاڤدەم، لیک، ئاوی زاری،(هەورا)ڕینگاو

هەڕەشە لێکردن، ترساندن، ئاوی چاودان

«نتـ.» ئاوێکە حاجیان لە «مەککە» ڕا بۆ متفەڕک دەگەڵ خۆیانی دێنن.

«نتـ.» تمـ: ئاوی مرواری.

ئاوی ڕەش

ئاوی شیرەتین، ئاوی شیلەو گەرم

«نتـ.» ١- ئاوێکە لە سەری شەوەوە دە گۆزە کرابێ، تا بۆ بەیانی سارد ببێ. ٢- «کنـ.» شتێ کە هیچ مایەی تێ نەچێ □ «لە ئاوی شەوێ پارێز دەکا». تێبــ. ــ لە ئیسلامەتیدا ئەوانەی هەر خەریکی عیبادەتن، نەفسی خۆیان دەمرێنن و هەوڵ دەدەن هەرچی نەفسیان ئیشتییای چوویه، نەیخۆن و نەیخۆنەوە و نەیکەن. جا ئاوی شەو لەبەر ئەوەی سارد و خۆشە و نەفس ئارەزووی دەکا، ئەم قسەیە سەرەوەی لە فۆلکلۆری کوردیدا هێناوەتەدی.

«نتـ.»، «ستمـ.» ئاوێکە گۆیا باڵندەی عەینەمەل «خەزایی» حەزی لێدەکا و بە دوایدا دێت. تێبــ. ــ ١» نازانم ئەم تەرکیبە «عین الامل» ی عارەبییە یا تەرکیبێکی کوردی و عارەبییە بە مانای ئاوی «کانی = عەین + مەل = باڵندە» یا خۆ هەر هیچیان نیە و وشەیێکی کوردییە و جەڕاوە. ب» لە هەندێ شوێنی کوردستان کاتێ کوللە زۆر دەبێ و ترسی ئەوە دەکرێ کە زیان بە دەغڵان بگەیێنێ، یەکێک ـ دەنێرن لە کانییەکی کە هیچ کەس نازانێ لە کەنگێوە دەست نیشان کراوە ئاو بێنێ، باوەڕیان وایە کە باڵندەی خەزایی بە دوای ئەم ئاوەدا دێن و کوللەکان دەخۆن.

«کنـ.» زۆر ماندوو بوون.: ئەوەندە بە پێوە ڕاوەستاوە ئا وی قاچی داهاتووە. ئەوە چۆن ئاوی قاچی دانایە.

«نتـ.» یەکێکە لە نەخۆشیەکانی چاو، تانەیێکی بۆرباو بە سەر چاوا دەکشێ و بینایی کەم دەکاتەوه، یا هەر دەیفەوتێنی و پیاو کوێر دەکا. تێبــ. ـ ئەم نەخۆشییە لەو بەشەی چاو دەدا کە لە پشتەوەی ڕەشکێنەیە و کاری زەڕرەبینێکی بەروپشت زەق «عەدەسی موحەددەب» دەکا و تیشکی نوور لە سەری دەشکێتەوە و دەدرێ بە شەبەکەی چاو، ئەم جێگایەی چاو ئاوێکی تێدایە کە بە زمانی عیلمی «ئاوی شوشەیی» ناوه، لە نەخۆشی مرواریدا ئەم ئاوە ڕەنگی لێڵ دەبێ، وەکوو ڕەنگی سەهۆڵ یا «مرواری» لێدێ.

لولنگش آب می گیرند. (کنایە از نفاذ امر و اقتدار است.)

[بەڕێز و قسەڕەوایە. (ئیدیۆمە لە فەرمانڕەوایی و دەسەڵات.)]

مقتدر، محترم.

تووانا، بەڕێز

ئاوی خۆش

تاڤگە، سوولاڤ، تاڤگەیێکە لە سەکران زۆر ساردو خۆشە

«نتـ.»، «کنـ.» تمـ: ١- ئاو/٣.

«کنـ.» ١- ڕۆۆن کردنەوە و زاخاو دانی چاو بە تەماشای شتی جوان «ئافرەت، دیمەن،...» ٢- تمـ: ئاوی چاوسەندن.

«کنـ.» کوێر بوون، کەم بوونی بینایی.: هێندە چاوی بە کتێبــ.اندا چڕ داگرتووە وەختە ئاوی چاوی دابێ.