تۆڕی زاراوەپارێزیی وشەدان



National saving rate
ڕێژەی پاشەكەوتی نیشتمانی. بریتییە لە سەرجەم پاشەكەوت، هیی تایبەتی و گشتی كە دابەشی پوختەی بەرهەمی ناوخۆ دەكرێت.
Natural rate of unemployment
ڕێژەی سروشتیی بێكاری. هەر وەك چەمكی تاونەگرتنی بەرزبوونەوەی ڕێژەی هەڵاوسانە (NAIRU).
Nominal (or money) interest rate
ڕێژەی سوودی ڕواڵەتی (یان پارە). ڕێژەی سوودە كە بە دارەتی جیاواز دەدرێت. ئەمەش هەر دۆلار دەستكەوتێكی (سوودێكی) ساڵانەی هەر یەكەی دۆلاری وەبەرهێنراوە. بەراوردی بكەن لەگەڵ ڕێژەی سوودی ڕاستەقینە، كە سوودی ساڵانەیە بەپێی شمەك كە بۆ هەر یەكەی شمەكی بەرهەمهێنراو دەگەڕێتەوە.
Nonaccelerating inflation rate of unemployment (NAIRU)
تاونەگرتنی ڕێژەی بەرزبوونەوەی بێكاری (NAIRU). ئەو ڕێژەی بێكارییە كە بە ڕێژەیەكی جێگیر بەرز دەبێتەوە. لە NAIRUدا، هێزەكانی بەرزبوونەوە و نزمبوونەوەی ڕێژەی هەڵاوسانی نرخ و هەقدەست لە هاوسەنگیدان، كەوابوو هیچ مەیلێك بۆ گۆڕانی هەڵاوسان (بەرزبوونەوە) لەئارادا نییە. NAIRU ئەو ڕێژەی بێكارییە كە تێیدا چەماوەی درێژخایەنی فیلیپس، ستوونییە.
Personal saving rate
ڕێژەی پاشەكەوتی تاكەكەسی. ئەو ڕێژەی داهاتی داشكاوی تاكەكەسییە كە بۆ پاشەكەوتی تاكەكەسی تەرخان دەكرێت و بەپێی ڕێژەی سەدییە.
Rate of return (or return) on capital
ڕێژەی دەسكەوت (یان دەسكەوتی) سەرمایە. بەر و دەسكەوتی وەبەرهێنانێك یان هیی شمەكێكی سەرمایە. كەواتە، ئەگەر تێچوونی وەبەرهێنانێك 100 دۆلار بێ و دەسكەوتەكەی لە ساڵدا 12 دۆلارە بێت، ئەوا ڕێژەی دەسكەوتی ساڵانەی 12%یە.
Rate of return on investment
ڕێژەی دەسكەوتی وەبەرهێنان. پوختەی دەسكەوتی ئەو بڕە دۆلارەیە (پارەیە) كە هەر دۆلارێكی سەرمایەی وەبەرهێنراو لە ساڵدا هەیەتی. بۆ نموونە، ئەگەر دەسكەوتی 100 دۆلاری وەبەرهێنان لە ساڵدا 12 دۆلار بێت، ئەوا ڕێژەی دەسكەوتی ئەو وەبەرهێنانە لە ساڵدا 12%یە.
Rational expectations
چاوەڕوانییە ژیرانەییەكان. سەیری چاوەڕوانییەكان بكەن.
Rational-expectations hypothesis
گریمانی چاوەڕوانییە ژیرانەییەكان. ئەو گریمانەیە كە پێی وایە پێشبینكردنی خەڵك بێلایەنانەیە و زیاتر بەپێی زانیارییەكانی بەردەست و تیۆرییە ئابوورییە.
Rational-expectations macroeconomics
چاوەڕوانییە ژیرانەییەكانی ئابووریی تەڤ. ئەو قوتابخانەیەیە كە پێی وایە بازاڕەكان بە خێرایی ڕوون و شەفاف دەبنەوە و چاوەڕوانییەكانیش ژیرانەن. لە چوارچێوەی ئەم دۆخانە و دۆخەكانی تردا نیشان دەدات كە سیاسەتە پێشبینیكراوی ئابووریی تەڤ هیچ كاریگەرییەكی لەسەر بەرهەمی ڕاستەقینە و بێكاری نییە. هێندێک جار پێی دەگوترێ ئابووریی تەڤی نیوكلاسیك.
Real interest rate
رێژەی سوودی ڕاستەقینە. ئەو ڕێژەی سوودەیە كە بەپێی شمەك هەژمار دەكرێت نەك پارە. كەواتە یەكسانە بە ڕێژەی سوود بەپێی پارە (یان ڕواڵەتی) كە ڕێژەی هەڵاوسانی لێ كەم دەكرێتەوە.
Required reserve ratio
ڕێژەی یەدەگی پێویست (یان ڕێژەی یەدەگی یاسایی). سەیری یەدەگ و بانك بكەن.
Sacrifice ratio
ڕێژەی قوربانیدان. واتە زیانی كەڵكەبووی بەرهەم كە وەك ڕێژەیەك لە GDPی ساڵانەدا هەژمار دەكرێت و ڕێژەیەکی كەمبوونەوەی بەردەوامی هەڵاوسانیشی لەگەڵدا هەیە.
Unemployment rate
ڕێژەی بێكاری. ڕێژەی سەدەیی بێكاریی هێزی كارە.
Comparative advantage
سوود یان تێچوونی ڕێژەیی (لە بازرگانیی دەرەكیدا). بەگوێرەی ئەم یاسایە، وڵاتێك لە بەرهەمهێنان و هەناردەی ئەو شمەكانەدا پسپۆڕێتی پەیدا دەكات كە لە ڕووی بەرهەمهێنانەوە تێچوونی ڕێژەییان كەم بێت، ئەو شمەكانەش هاوردە دەكات كە لە ڕووی بەرهەمهێنانەوە تێچوونی ڕێژەییان لەسەری زۆر ڕابوەستێت. كەواتە ئەوە سوودی ڕێژەییە كە بازرگانی دیاری دەكات، نەك سوودی ڕەها.
Concentration ratio
ڕێژەی كۆجێیەتی. واتە ڕێژەی سەدیی سەرجەم بەرهەمی پیشەیەك كە بۆ گەورەترین كۆمپانیاكان هەژمار دەكرێت. شێوازێكی زۆر باو ڕێژەی كۆجێیەتیی چوار كۆمپانیایە و بریتییە لە هەژماركردنی ڕێژەی بەرهەمی پیشەیەك بۆ چوار كۆمپانیای هەرە گەورەی پیشەكە.
Cooperative equilibrium
هاوسەنگی هاوكاریكردن. لە تیۆریی گەمەدا، ئەو ئەنجامەیە كە لایەنەكان پێكەوە هاوكاری دەكەن تا ئەو ستراتیجە بدۆزنەوە كە قازانجی (بەرژەوەندی) هاوبەشیان زۆر دەكات.
Corporate income tax
باجی سەر داهاتی كۆمپانیا. ئەو باجەیە كە ساڵانە دەخرێتە سەر پوختەی داهاتی كۆمپانیا.
Corporation
كۆمپانیای هاوپشك (خاوەنپشك). تەرزێكی ڕێكخستنی باوی ئیشوكارە لە ئابووریی سەرمایەداریی ئێستادا. كۆمپانیا ئەو یەكەیە كە تاك یان كۆمپانیای تر خاوەندارێتی دەكات. وەك چۆن تاك مافی هەیە ئەم كۆمپانیاش لە فرۆش، كڕین و گرێبەستدا مافی هەیە. لە ڕووی یاساییەوە جیاوازە لەو كەسانەی كە خاوەندارن و بەرپرسیارێتیی سنوورداریان هەیە.
Dominant strategy
ستراتیجیی زاڵ. لە تیۆریی گەمەدا، ئەو دۆخەیە كە یەك لە گەمەكەرەكان باشترین ستراتیجیی هەیە بێ ئەوەی گوێ بدرێتە ستراتیجیی گەمەكەرەكانی تر. ئەگەر هەموو گەمەكەرەكان ستراتیجیی زاڵ بگرنە بەر، لەم حاڵەتەدا هاوسەنگیی زاڵ ڕوو دەدات.
Four-firm Concentration ratio
ڕێژەی كۆجێیەتیی چوار كۆمپانیا. سەیری ڕێژەی كۆجێیەتی بكەن.
Horizontal integration
تێكەڵاوكردنی ئاسۆیی. سەیری تێكەڵاوكردنی ئاسۆیی و ستوونی بكەن.
Integration, vertical vs. horizontal
تێكەڵاوكردنی ستوونی لە بەرامبەر ئاسۆییدا. پڕۆسەی بەرهەمهێنانی یەكێك لە قۆناخەكانە؛ بۆ نموونە، بەردی ئاسن دەكرێتە شمشی پۆڵا، شمشی پۆڵا دەكرێتە پلێتی پۆڵا (rolled steel sheets) و پلێتی پۆڵاش دەكرێتە بەشەكانی ئوتۆمبیل. تێكەڵاوكردنی ستوونی واتە تێكەڵاوكردنی دوو یان زیاتر لە دوو قۆناخی جیاوازیی ئەم پڕۆسەیە (بۆ نموونە، بەردی ئاسن و شمشی پۆڵ) لە ناو تاكە كۆمپانیایەكدا. تێكەڵاوكردنی ئاسۆیی، واتە تێكەڵاوكردنی یەكە جیاوازەكانی كاركردن لە ناو هەمان قۆناخی بەرهەمهێنان لە تاكە كۆمپانیایەكدا.
Nonaccelerating inflation rate of unemployment (NAIRU)
تاونەگرتنی ڕێژەی بەرزبوونەوەی بێكاری (NAIRU). ئەو ڕێژەی بێكارییە كە بە ڕێژەیەكی جێگیر بەرز دەبێتەوە. لە NAIRUدا، هێزەكانی بەرزبوونەوە و نزمبوونەوەی ڕێژەی هەڵاوسانی نرخ و هەقدەست لە هاوسەنگیدان، كەوابوو هیچ مەیلێك بۆ گۆڕانی هەڵاوسان (بەرزبوونەوە) لەئارادا نییە. NAIRU ئەو ڕێژەی بێكارییە كە تێیدا چەماوەی درێژخایەنی فیلیپس، ستوونییە.
Noncooperative equilibrium
هاوسەنگیی هاوكارینەكردن. سەیری هاوسەنگیی نەش بكەن.
Open-market operations
كردارەكانی بازاڕی كراوە. كرداری كڕین و فرۆشتنی بۆندەكانی حکومەتە لە لایەن بانكی ناوەندییە بۆ ئەوەی كاریگەری لەسەر یەدەگی بانك، خستنەڕووی پارە و ڕێژەی سوود دابنێت. ئەگەر كاغەزە بەهادارەكان بكڕدرێن، ئەو پارەی كە لە لایەن بانكی ناوەندییەوە دەدرێت، یەدەگی بانكە بازرگانییەكان زۆر دەكات و خستنەڕووی پارە زۆر دەکات. بەڵام فرۆشتنی كاغەزە بەهادارەكان، خستنەڕووی پارە پێچەوانە دەكاتەوە (واتە كەمی دەكاتەوە).
Strategic interaction
كرداری (ڕەفتاری) ستراتیجێك. دۆخێكی بازاڕی قۆخكاریی چەندلایەنەیە كە تێیدا ستراتیجی ئابووری هەر كۆمپانیایەك بەستراوەتەوە بە پلانكی ڕكەبەرەكەی. كرداری ستراتیجیك لە تیۆریی گەمەدا بە وردی شرۆڤە كراوە.
Vertical integration
تێكەڵاوكردنی ستوونی. سەیری تێكەڵاوكردنی ئاسۆیی لە بەرامبەر ستوونیدا بكەن.