تۆڕی زاراوەپارێزیی وشەدان



بەردڕکانە
[[ 6-به‌ر +دڕ «دڕان» +ئك+ئانه/2]]
«نت.» هەر شتێکی وەکوو پاره، جلوبەرگی کۆن که لەکاتی دە بە رکردنی بەرگی تازه بدرێ بە کەسێ یا میواندارێکی بە و بۆنەوە بۆ دۆست و ڕەفیقان بکرێ. تێبــ.ینی: ئەم ڕەسمه لەنێو ئاغاواتی کوردا باو بووه کە جلکی تازەیان بۆ خۆیان دەکرد، کۆنەکەیان دەدا بە دەست و پێوەند.
بەرمەمکانه
[[بەرمەمکان + ئە/٢]]
«ست.» حاڵی منداڵێکی که هێشتا شیری مەمکی دایکی د ەخوا و لە مەمکێ نەکرابێتەوه.
بەهارەکانی
[[به‌هار/1+3-ئه/2 +كانی]]
«نت.» هێندێ کانیاو که لەسەره بەهارا دەتەقنەوه و زۆری پێ ناچێ وشکی دەکەن.
باڵشکان
(مست. لا.)، ١-توانستی فڕین نەمانی باڵەندەیەک لە بەر ئەوەی باڵێکی ئازارێکی پێگەیشتبێ یا شکابێ. ٢-(کن.) تووشی بەدبەختی بوون، بێچار بوون، سەر نەکەوتن.
ئابڕووتکان
«مستـ.. لا.» تمـ: ئابڕوچوون.
ئاقڵ پێشکان
«مستـ. لا.» «عا. کو.»، «مکـ.» سەرەو دەر کردن لە کاران، لە مەسەلەیەک، لە زانستێک، لێزانین: جەوهەر ئاقڵی بەوشتانە ناشکێ، هیچ نەم دەزانی خدر ئاوا ئاقڵی بە شیعر دەشکێ، جوامێر ئیتر گەورە بووە ئاقڵی بە چاکە و خراپە دەشکێ.
ئاوشکان
«مستـ. لا.» کەلەبەر کەوتنە ئەو جۆگەیەی کە ئاوی پێدا بەردراوەتەوە سەر کشت و کاڵ و ڕویشتنی ئاوەکە بەڵایێکی ترە.: کوڕە بەسەر ئەم جۆگەیە دا بڕۆ بزانە ئاوەکە لە کوێ شکاوە.
ئاڵۆزکان
«مسـ. لا.» تمـ: ئالۆزبوون.
ئاڵۆسکان
[[ = ئاڵۆزکان]]
«مسـ. لا.» تمـ: ئاڵۆز بوون.
ئیستیکان
[[ لە رووسی: ستەکان]]
(نا.) دەفرێکی بچووکە لە شووشە دروست دەکرێ و چای پێ دەخورێتەوە.. * (کعر.) پیاڵە.
ئیمکان
[[=عا.: ئیمکان]]
(نمس.) ١- ڕێ تێچوون. ٢- توانایی و زۆر بە سەر کارێکدا هەبوون، قەوەت بە ئیشێک شکان. ئیمکانی هەیە وابێ کە ئێوە دەفەرموون. ئیمکانی دە دیناری نییە خانوو بە چی دەکا.
ئەرکان
[[عا.]]
«نا.» ۱- پایە و کۆڵەکەی هەموو شتێک، هەر شتێکی بە بێ ئەو، کارێک یا مەسەلەیێک جێ بە جێ نەبێ و سەر نەگرێ.: ئەرکانی نوێژ، ئەرکانی دەوڵەت. «زەعیف بێ خوا نەخواستە ئیعتقادت» «بە ئایین و بە ئەرکان و بە ئەتوار» «ڕەزا_۲۳» ۲- ئەرکانی حەڕبە و کورت کراوەتەوە.: ساڵی ئەرکانی «ساڵێکە کە ئۆردووی عوسمانی لە ژێر فەرماندەیی براییم پاشای ئەرکانی حەڕەبدا، لە مەڵبەندی مەهابات دەگەڵ عرووسان شەڕی کردووە.» ۳- ناوە بۆ پیاوان.: ئەرکانە شەلی نانەوا لە کانێسکان بوو. ئەرکانی جەیش_ [عا.]، «نتـ.»، «کعر.» ئیدارەیەکە لە وەزارەتی جەنگ یا بەرگری وڵاتاندا، لە وەختی شەڕ و ئاشتی فەرمان دەدا بە بەشەکانی هێزی چەکدار و چاوەدێریی جێ بە جێ کردنیان دەکا. ٭ئەرکانی حەرب «لە دەوری عوسمانیدا»، «کئێر.» ستادی ئەڕتەش. ئەرکانی حەرب_ [عا.]، «نتـ.» ۱- تمـ: ئەرکانی جەیش. ۲- هەر ئەفسەرێکی بە دانستە بۆ هەڵسووڕاندنی ئیشی دایەرەی ئەرکانی حەرب پەروەردە کرابێ. «ئەرکانی حەربی هۆردووی شەشەمین» «وەزیری عێڕاق محەمەد ئەمین» «سەلام- ۱۹۵» ٭ «کئێر.» ئەفسەری ستاد.
ئەستۆ شکان
«مستـ. لا.»، «کنـ.» مردن، لە ناو چوون: دەک بە ئەستۆی شکاو بێتەوە «نەیێتەوە».
ئەژنۆ شکان
«مستـ. لا.» ۱- شکانی چۆک. ۲- «کنـ.» بێ هێز بوون، بێ دەستەڵات بوون، بێچارە بوون" «ئەی ئەژنۆ شکاو خۆ...»، (بێچارە، بێ دەسەڵات خۆ...) «زیاتر کەس و کاری مردوو بەکاری دێنن»، «ئەی بە ئەژنۆی شکاو بێتەوە» نەیێتەوە. «یەکێک چووبێتە شوێنێک و زۆری پێ بچێ، ئەوی لەم درەنگ هاتنەوەیە تووڕە بێ دەیڵێ».
باریکان
[[باریک + ئان]]
(نت.) بەنێکی بە دانستە و باریک ڕێسرابێ. باریکان دەڕێسێ- بە تەشی خوری دەکاتە بەنێکی باریک. ب) (کن.) قسەکانی زۆر درێژ دەکاتەوە، هەر لێی بابڕیتەوە، زۆر ڕینگەڕینگ دەکا.
بزڕکان
«مست. لا.»، «سیه.» 1- تەفاعولی کیمیایی شیر و ماست لەناو خۆیاندا، لە ئەنجامی گەرم کردنیان لەسەر ئاور و تێکچوونی فیزیکی شکڵی دەرەوەیان جیابوونەوەی «ئاو» لێیان و لیندوولیندوو بوونی باقی ئەو شتانەی لە تەرکیبیاندا هەیه. * «مک.» هەڵگەڕان. 2- شێوان و سەر لێتێکچوونی ئینسان و پەڕینی ڕەنگی دەم و چاوی له ترسان *«مک.» پەشۆکان.
بەرمەممـکان
[[بەر/٤ -مەمک+ ئان/١]]
ئەو، ماوە یەی دایکێک له مەمکی خۆی شیر دەدا به منداڵ، ئەو ماو یەی منداڵێک به شیری مەمکی دایکی بەڕێ دەچێ:: یەکێکی تازه پێ هەڵدەگرێ و یەکێکی بەرمەمکانیشی هەیه.