تۆڕی زاراوەپارێزیی وشەدان



بەلادا کەفتن
«مست.لا.»، «سن.» تم: بە لادا کە وتن
ئاشفتە
«نمفـ.» «سنـ.» ١- پەرێشان، پەشۆکاو. ٢- شێواو، ئاڵۆز، تێکەڵ و پێکەڵ. □ «بەڵێ دز بازاڕ ئاشفتەی ئەوێ» «تایەر هاشمی». هس.: ئاشووب
ئافتا
[[ ئاف = 2- ئاو+تا ]]
«نتـ.» هاوتا، هاوچەشن، وێنە. □ «ئەگەر چاوی خۆم بە یایەزینێ هەڵدێنایە ئەو خاتوونەم دی و ئافتای کاکەمەمی جوانە.» «تحفە: جـ ١: ٢٢٦»
ئافتاب
[[ فر. ]]
«نا.» ١- خۆر، هەتاو. ٢- ناوە بۆ ئافرەتان. تێبــ. ــ ئەم وشەیە لە زمانی کوردیدا، بە تەنیایی هەر بە مەعنای «٢» دەبیندرێ، بەڵآم لە تەرکیبدا، ئەویش کەم، هەیە. * ئافتاو.
ئافتاب پەڕ
[[ ئافتاب + په‌ڕ «په‌ڕین = دوورکه‌وتنه‌وه‌» ]، [فـر. کو. ]]
«نتـ.» رۆژاوا، تاو پەڕ. □ «تا وەخت غورووب وادەی ئافتاب پەڕ» «پەڕان تەر جە نەخش، پەڕ داڵ گوڵ زەڕ» «خانا - ١٩٤»
ئافتاب گەردان
[[ ئافتاب/١ + گه‌ردان= وه‌رگێڕ]، [فر. کو.] ]
«نتـ.»، «مکـ.» پێشچاوکەیە کە لە چەرم یا موقەبا - بە شکڵی مانگی کەمتر لە حەوت شەوە - دروستی دەکەن و ئەو سەرەو سەرەکەی بەنێکی تێدەخەن. لە وەختی دروێنە یا کاری دیکەی کشتوکاڵا جووتیاران لە ناوچاوانیانی دهادەنێن و لە پشتە سەریان گرێی دەدەن تا تیشکی هەتاو لە دەم و چاویان نەدا.
ئافتاو
[[ ئاف + تاو ]]
«نتـ.»، «سنـ. سیمـ.، مکـ.» ١- تمـ: ئافتاب /١ □ «سبحەینێ ئەگەر ئافتاو دەرپەڕییه، ماڵ ماڵ ئەوێ ڕۆژێ دەهاتە بازاڕییە» «تحفە: جـ ٢ - ١٦» ٢- تمـ: ئافتاب /٢.
ئافتاوپەڕ
«نتـ.» تمـ: ئافتاب پەڕ. □ «چۆگە هەم خەرگەی خوسرەوی گوڵ زەڕ» «کردشان وە پا وەخت ئافتاپ پەڕ» «خانا - ١٨٨»
ئافتاوە
[[ ئاف + تاو + ه‌ - ئه‌/١]]
«نتـ.» دەفرێکه، لە تەنەکه، مس، زەرد یا ورشەو دروست دەکرێ، بۆ دەست و چاو شوشتن و دەستنوێژ هەڵگرتن بە کاردێت. * مەسینە.
ئافتاوە و لەگەن
ئافتاوە و قاپێکی دیکەیە لە عەینی مەعدەن «لەگەن» کە دەستی لەسەر دەشۆرێ، بۆ ئەوەی ئاوەکە نەڕژێتە سەر ئەرز یا فەڕشان: دەستێک ئافتاوە و لەگەنی مسواری جوانیان هەبوو.
ئافتاوەدار
[[ ئافتاوه‌+ دار ]]
«نتـ.» خزمەتکارێکی لە دیوەخانی میران و ئاغایان و دەربارەی پاتشایان، بۆ هەڵگرتنی ئافتاوە و ئاو بە دەستی خەڵکدا کردن، تەرخان کرابوو. □ «من کەمتر کەنیز پەرەستار تۆم» «من ئافتاوەدار، خزمەتکار تۆم» «خانا - ٢١٩»
ئافتۆمات
«نا.»، «کئێر.» جۆرێک چەکی شەڕه، لە تفەنگ بچووکتره و لە دەمانچە گەورەتر، بۆ هەڵگرتن سووکە و فیشەک زۆر دەخوا، هەر جارێک میلی ڕابکێشرێ ئیتر پێویستی بەوە نییە پاش تەقاندنی هەر فیشەکێک - وەکوو تفەنگی تر - جارێکی تر میلی ڕابکێشن و فیشەکی بەرنە بەر. هێندێکیان بۆ تەقاندن دەرەجەیان هەیه، یەک یەک، یان دوو دوو، یان هەرچی فیشەکی تێدا بێ هەمووی بە جارێک دەردەکا. کلاشینکۆف و ستێن ئافتۆماتن. تێبــ. ــ ئەم وشەیە هەر عەینی وشەی «ئۆتۆمات» ی فرەنسییە کە لە ئۆتۆماتۆس» ی یۆنانی وەرگیراوە و مەعنای ئەوەیە: «لە خۆیەوە کار دەکا، لە خۆیەوە دەبزوێ». لە شەڕی دووەمدا کاتێ «ئۆردووی سوور» هاتۆتە کوردستانی ئێران ئەم وشەیەش بە شێوەی ڕووسییەکەی هاتۆتە ناو زمانی کوردی. * تەماتیر، تەماتیک: «کعر.» تۆمیگەن. هس.: ئافتاب، ئافتاو بە مەعنای: لەخۆیەوە دەدرەوشێ یا لەخۆیەوە گەرم.
ئاڕفتە
[[ ئا + ڕفتە] ]
«نمغـ.»، «سنـ.» تێک تەپیو، ڕووخاو، وێران * «مکـ.» ڕفتە. هس.: «بکـ.» ئاروودە: بێکارە، خوێڕی «تمـ: ژابا - ٦» و: کەفتە و ڕفتە.
ئاڵفتە
«نمفـ.»، «مکـ.» تمـ: ئاڵوودە.: شاباز ئاڵفتەی ڕۆمان خوێندنەوە بووە و دەرس و دەوری وەلا ناوە. تێبــ. ــ ئەم وشەیەش لە زمانی کوردیدا مەسدرەکەی لە بیر چۆتەوە و لەوانەیە، یەکەندەردوو بە بیراندا بێ کە لە «ئەلفەت» ی عارەبی وەرگیراوە، بەڵام مەسدەری «ئالوفتەن» بە مەعنای «عاشق بوون» کە لە فارسیدا هەیە و زۆر زۆر کەم دەکار دەکرێ، ئەم گومانە ناهێڵێ.
ئیفتادە
[[=فر: ئوفتادە]]
(نمس. سمف.) پیر، لە کارکەوتوو، پوک کەوتە. پیرێکی ئیفتادەی حەفتا هەشتا سالی لەوێ بوو. ((... خۆی کردە سۆفیەکی ئیفتادە، دە شاری مەدینەی گەڕاوە)) (تحفە: ج٢-٢٢٣).
ئیفتار
[[=عا.: ئیفتار]]
(نا.) وەختی شەرعی ڕۆژوو شکاندن، هێشتا ئیفتار نەبووە چۆن ئاو دەخۆیەوە؟ بۆ ئیفتارێ بانگهێشتی کردبووین. *بەربانگ. (با.) فتارە.
ئیفتار کردنەوە
[[عا. کو.]]
ئیفتیخار
[[=عا.: ئیفتیخار]]
(نا.) شانازی. سەربەرزی. سەلاحەددین مایەی ئیفتیخاری کوردانە.
ئیفتیخار پێوەکردن
[[عا. کو.]]