«نت.»، «مک.» ئادمیزادی دەست و پێ سپی هیچ لەدەست نەهاتوو، بێ شەخسییەت. تێبــ.ینی: من وا تێدەگەم ئەم وشەیه له پێشدا «نابووتەڵه» بووە و (نا)یەکەی کەوتووە. یاخۆ «بووتەک» ی پەهلەوی و «پێب. ئەڵە» پێکهاتووه که ماناکەی دەبێته: «مەوجوودێکی بچکۆله».

«نت.» جووره مارمێلکەیەکە. تێبــ.- خواڵێخۆش بوو مامۆستا گیو به گیاندارێکی ژەهرداری دەزانێ «تم: مەهاباد، ل- 98.»

نت.»، «مک.» گیایەکی دەشتەکییه گوڵی زەرد و سپی دەگرێ، گەڵای ورده، بۆنی زۆر تونده و نیزیکەی میترێک بەرز دەبێتەوه، له کوردستان ڕەگ و گوڵەکەی بۆ داوودەرمانی کوردەواری بەکاردێت و بەگشتی له لادێ قاپ و قاچاغی پێ دە شۆن. * «سیم.»، سن.» بۆ مارانه. «جن.» برنجداس. «سن.» تم: بۆ مادەران.

« نت.»، «کئێر.» شتێکی چوار سووچی درێژووکه، یا خڕه له گڵی «کەربەلا» و «نەجەف» دروست دەکرێ و ئایەتی قوڕئان یا ناوی دوازد ه ئیمامانی لەسەر دەنووسرێ، پەیڕەوانی مەزەبی «شیعه» له کاتی «سووژده» ی نوێژا ناوچاوانی دەنێنە بان. تتێبــ.ینی: ئەگەر به ڕێکەوت «بەرد ە مۆر» بەدەستەوه نەبێ، تەزبیئێکی که هەر لەو گڵە متفەڕکه دروست کراوه دەتوانێ جێگەی بگرێتەوه.

«نت.، ست.» 1- شوێنێکی بەردی زۆر بێ. 2- حاڵی جێگایەکی بەردی زۆر هەبێ. * بەردایی.

«نت.» «سیم.» هەر هەودا و بەنێکی دە پزووی دەرپێ، پانتۆڵ، ڕانک و پێچامه هەڵبکێشرێ بۆ ئەوەی لە ناوقەدی ئینسان توندی کا. «مک.، بک.، زا.» دۆخین «مەنگووڕایەتی» دیخوون.

«حمس.» عەبدایەتی.. خوڵامەتی. نۆکەری.* بەندە یەتی. بەند ەیێتی.

«بنت.» تم: بێجگه.

«مست.لا.» تم: بەکار هاتن.

«ست.» 1- دەست ڕۆییو، خاوەندی ماڵ و دەوڵەت. 2- ئازا، دلێر.

«مست. مت.» 1- گرتنی گیاندارێکی ڕا بکا. بەبێ یارمەتی هیچ هۆیەک.:: ئەوەنده بەفر باری پەنجا چۆلەکەمان هەر بەدەست گرت. 2- «مج.» چوونی زاوا بۆ لای بووک و جووت بوونی دەگەڵی وەکوو ژن و مێردان.:: سێ مانگه بووکیان بۆ گواستۆتەوه هێشتا به دەستی نەگرتووه.* بوونه زاوا. بەزاوا بوون.

«ست.» 1- ئاماده و حازر بۆ ڕاپەڕاندنی کاران.:: نیگەران مەبه ئەم پیاوه هەمیشه به دەستەوەیه و چی پێ بڵێین وا دەکا. 2- بەلاوەنراو.:: سێ جار هەشت بیست و چوار، ئەوە چوار دوو به دەستەوه.

«مست. مت.» 1- تەسلیم کردنی کەسێک که پەنای بردبێته بەر کەسێکی تر. به غەنیمەتەکەی:: قەت باوەڕ مەکەن به دەستمانەوه بدا. تێبــ.ینی: ئەم وشەیه زیاتر بۆ کەسانێکی له ترسی حکومەت خۆیان شاردبێتەوه، بەکار دە هێندرێ. 2- تەسلیم کردنی هەر شتێک به کەسێکی تر:: زۆر گیان سەخته ڕوح به دەستەوه نادا به دەستییەوه نەدەدا به زۆر لێمان ئەستاند.

«مست. مت.» 1-- هەلگرتنی شتێک به دەست به جۆرێکی وا کە دیار بێ:: چەمەدانێکی به دەستەوه گرتبوو دەچوو بۆ گاڕاژ، کاغەزێکی شڕی زەردی به دەستەوه گرتبوو هەر تاوەناتاوێ دەیگووت: ئەوەتا بەڵگەی تاوانت. پا شان بۆم دەرکەوت «خەونامەی سەید ئەحمەدی مەدینه» یه. 2- «مج.» شتێک کردنه بەهانه بۆ کردن یا نەکردنی کارێک:: ژیر کردنی منداڵەکەی به دەستەوه گرتووه و خۆ ده هیچ کارێکی دیکه ناگەیێنێ.

«ست.» 1- خاوەن زۆر و توانست «مقتدر». 2- کەسێکی قسەی بڕوا، پیاوێ که لای خەڵک، لێپرسراوانی دەوڵەت و ئیدارەکانی قسەی بخوا.

(ست.) ١-ئینسانی قسەزان، کەسێکی توانای قسه کردنی زۆر بێ.* به دەم وپل. دەمەوە ر. 2- قسەی به زاری. ڕاسپێری نەنووسراو. «عا.» شفهی:؛ هەموو شتێکم بۆ نووسیوه، به دەمیش پێی بڵێ زۆری سڵاو لێکردی.

«ست.» تم: بە دەم.

«ست.» ١-حاڵی ئینسانێ که قبووڵ نەکا له لای ئەو کەسێک دەست بۆ کەسێکی تر درێژ بکا یا قسەی سووکی پێ بڵێ. 2- کەسێکی گوێ نەداته هییچ مەترسی و خەتەرێک و سووکایەتی بۆ خۆی و خەڵکی تریش لە هیچ کەس قبووڵ ناکا. 3- «مج.» به شەڕەف، بە نامووس.

«نا.» تم:1- بەندەن.

«نا.»، «مک.»،«سن.» کاڵای خراپ و بازاڕی، کاڵایەکی به دانسته دروست نەکرابێ. //ئەسڵ، عەسڵ. * جەڵەب،، جەلەبی. «جن.» بەدەل. تێبــ.ینی: ئەم وشەیه له «بەدەل» ی عەڕەبی وەرگیراوه که مانای «له جێگەی، لەباتی» یه و هەر بۆیەش له زمانی کوردیدا ئەو مانایەی وەرگرتووه چونکوو «کاڵای بەدەڵ» له جێی ئەسڵ دادەندرێت.