تۆڕی زاراوەپارێزیی وشەدان



باران ببارێ ئاشم دەگەڕێ، باران نەبارێ جووتم دەگەڕێ
(کن.) دنیا هەرچۆنی بسووڕێ کاری من پەکی ناکەوێ.
بنه جوو
[[عا.كو.]]
«نت.»، «مک.» تم: بنجوو.
بەرزه جوڕه
«نت.»، «سن.» حەشوورەیەکه وەکوو «کولله» وایه، بەڵام بچووکتره و ڕەنگی شینه، لەناو دەغەڵاندا دەژی، هەمیش ه زیقه زیق و جیرەجیر دەکا و دەنگی تیژه. «عا.»، زیز، سرار.* جڕجڕه. بەرزە چڕه.
ئاجودان
«فرەنسی»، «کئێر.»، «نا.» ١- ئەفسەرێک کە لەبەر دەستی ئەفسەرێکی گەورەدا بێ، یارمەتیدەری بێ. ٢- ئەفسەرێک کە لەبەر دەستی سەرۆکی دەوڵەت بێ و کارێکی تایبەتی پێ ئەسپێردرابێ: ئاجودانی سەرۆک جەمهوور بۆ کاروباری و وڵات، ئاجودانی نیزامی. ٣- بۆ ڕێزلێنان و حورمەت گرتن، بەو پاسەوانانەی دەرەجەیان لە نەفەر گەورەتر و لە ئەفسەر بچووکترە دەگوترێ * باش، باشچاوەش، عەریف. تێبــ. ـ ئەم وشەیە لە زمانی فرەنسیدا دەرەجە یەکی سەربازییە و یەکەم و دووەمی هەیە «ئاجودانی یەکەم، ئاجودانی دووەم» و دەکەوێتە نێوان «عەریف» و «ناییب زابت». یا گرووهبان و «سیتوان سێ». بەڵام لە کوردستانی ئیران کە لە زمانی فارسیڕا پەڕیوتە ناو زمانی کوردی هەر بەو سێ مانایانە بە کاردێت کە باس کران.
ئاجور
«نا.» خشتی سوور، خشتێکی لە کوورەدا سوور کرابیتەوە تێبــ. - ـئەم وشە لە ئەسڵا «ئاگور» بووە و عەرەب وەریان گێڕاوە و سەر لە نوێ گەڕاوەتەوە ناو کوردی و فارسی. هس.: گووراسن.
ئەنجومەن
[[ست: هەنجەمەن، پە: هەنجەمەن]]
(نا.) ١- دەزگایەکی هەمیشەییە کە لە چەند کەس پێکهاتبێ، بۆ هەڵسووڕانی کاروبار و ناوبەناو کۆببێتەوە بۆ تەگبیر کردن. ئەنجوومەنی وەزیران، ئەنجومەنی ئاشتی، ئەفراسیاو ئەندامی ئەنجومەنی شارە. ٢- جێگایەکی بۆ کۆبوونەوەی ئەو چەشنە دەزگایانە تەرخان کرابێ. ئەنجومونی شار لە خانووی میرزا ڕەحمەتی دایە. تێبــ.- بەلای منەوە ئەم وشەیە لە سێ کەرت [هەنگ+ ئو+مان] پێکهاتووە و کۆنترین شێوەی ئاوێستایێکەی (هەئێن (گ) یۆ دێمانە) یا (تهەنگیۆ دێمانە) بووە کە هەردووکیان بە کەڵکی ئەم لێکۆڵینەوەیە دێن: ١- هەنگ لە (هەئێنا)ی ئاوێستایی ورگیرابێ کە بە مانای (دەستە، کۆمەڵ و جەماعەت)ە تم: (ئەوڕەنگ: بەهرام- ٢٤٤) و پەهلەویش هەر بەو مانایە لە ئاوێستایی وەرگرتووە، ئێستاش لەبن لەهجەی موکریانی و هەندێ بن لەهجەی باکووریدا لە قالبی (ئەنگۆ)، هەنگۆ، هنگ، هوون = ئێوە)دا دەبیندرێ و زمانی فارسی زیندووی کردۆتەوە و لەباتی (فەوج) بەکاری دێنێ. ب) هەنگ لە (تهەنگ)ی ئاوێستایی بە مانای (تێگەیشتن، زانایی) داتاشرابێ. تم: (فرە: پفا-٢٠٦ و معین: فەرهەنگ، ج٤- ٥٢١٠) کە ئێستا لە وشەی (فەرهەنگ)دا دەیبینین. ج) ئو: ئامرازی ئیزافەیە، ئێستاش (ئو) لە لەهجەی هەورامیدا هەر ئامرازی ئیزافەیە. د) مان: لە (دێمانە)ی ئاوێستایی داتاشراوە و مانای (ماڵ، خانوو) دەدا. تم: (پد: یگد، ج٢-١٢٦) لە (خان و مان) و (نیشتمان)دا هەر بەو مانەیە ماوە. جا ئێستا ئەگەر هەموو ئەوانە تێک بکەینەوە بۆ وشەی (ئەنجومەن) دوو موعنایان دێتە دەست: ١) خانووی جەماعەت، ماڵی کۆمەڵ. ٢) خانووی زانا و تێگەیشتوان، خانووی زانین و تێگەیشتن.
ئەڕجوو
[[=عا.: ارجوا «تکادەکەم» ]]
تکا، خواهیشت. «ئەوەند ئەڕجوو دەکا نالی کە جارجار» «بکەن یادی موحیببی بێ ڕیاتان» «نالی: کۆڕ- ۳۲۰» # «... شا بەسم لەسەر بکە ناز و ئەڕجووان...» «تحفە: جـ۱- ۲۰۴»
بنجوو
[[. عا. كو ]، [بن=ابن+جوو]]
«کعر.»، «نت.»، «ست.» حاڵی کەسێکی بنەچەکەی جوولەکە بن و خۆی مسوڵمان بووبێ. * «مک.» بنەجوو.
بۆرجوازی
«نا.»، «کعر.» 1- تم: بۆرژوا. 2-تم: بۆرژوازی. تێبــ.- ئەم وشەیه له زمانی ئینگلیسی ڕا و به ڕێگای زمانی کوردی له کوردستانی عێڕاق و دەگەڵ بورژوا و بۆرژوازی یەکن و جیاوازیان له دەنگی «ژ- ج» دایه که بەرامبەرەکەیان به خەتی لاتینی «G» یه و فرەنسی به «ژ» و ئینگلیسی به «ج» ی دەخوێننەوه.
بەرەجووت
[[4_ به‌ر/1+3_ئه/2+جووت]]
«نت.» هەموو حاسڵاتێکی جووتێرێک له کەژێکدا له جووت و گاوکاری خۆی کۆی دەکاتەوه.* «سن.» بەربێڵ، بەرەجفت.