تۆڕی زاراوەپارێزیی وشەدان



ئینسانەتی
[[ئینسان + ئەتی]، [عا. کو.]]
(حمس.) ١- ڕەوشت و خووی چاک کە ئادەمیزاد لە گیاندارانی تر هەڵداوێرێ (ممیزاتی ئادەمیزاد) ٢- (مج.) پیاوەتی، چاکە. ئینسانەتی دەگەڵ زۆر کەس کردووە.
ئیهانە کردن
[[عا. کو.]]
(مست. مت.) ١- بە قسە یا کردەوە ڕەزیل کردنی کەسێ. ٢- بە چاوی سووک تەماشا کردن. ٣- حورمەت نەگرتن، سووکایەتی بەسەر کەسێ هێنان. ئەوە بۆچی ئیهانەی بەو کابرایە کرد. ئەوە بۆچی ئەو کابرایەت ئیهانە کرد هیچ نەبا بەخێر هاتنت کردبا. * تەوهین کردن، تەوهین پێکردن.
ئیهانە/ت
[[=عا.: ئیهانە]]
(حمس.)،(کعر.) بێ حورمەتی، سووکایەتی. کە هاتە ژوورێ هیچ کەس پێی نەکوت کەرت بە چەندی، جا ئەوەی بۆخۆی بە ئیهانە زانی هەڵستا لێیدا و ڕۆیشت. * (کئێر.) تەوهین.
ئێرانە
[[ئێرە + ئان + ئە]]
(نت. بنت.) جەمعی ئێرەیە، ئەم جێگایانەی نیزیک و دەروبور، ئەم شوێنانە (مووبهەم و نەکەرە). تێبــ.- لەم وشەیەدا پاش ئەوەی ئامرازی جەمع دەلکێ بە وشەی (ئیرە)ەوە و (ئە)یشی بە دوادا دێت دەبێتە (ئێرەئانە) ئەوجار دەنگ بزوێنی دوایی (ئێرە) و (هەمزە)کەی ئامرازی جەمع یەکتر دەخۆن، لە هەموو حاڵەتێکی ئاوادا دەروا دەبێ.
ئێرەکانێ
[[ئێرە + کە (ئم: تەعریف) + ئان + ئێ]]
(نت. بنت.) تم: ئێرەکانە. تێبــ.- ئەگەرچی ئەم وشەیە هەر مانای (ئێرەکانە)دەدا بەڵام جیاوازێکی هەیە، هەرچی (ئێرەکانە)یە هەر جێگاکان دیار دەکا، بەڵام ئەمەیان بە هۆی پاشبەندی (ئێ) حسر و تەحدیدی تێدا دەخوێندرێتەوە.
ئێرەکانە
[[ئێرە + کە (ئم: تەحریف) + ئان + ئە]]
(نت. بنت.) ئەم جێگایانە، ئەم شوێنانە. ٠مەعرەفە و معین) ((... ئەمە کاکە مەم مان نەگەیاندەوە ئێرەکانە...)) (تحفە: ج١- ٢٢٧). * ئێرەکانێ.
ئێسترە باڵانی
[[ئێستر + ئە + باڵانی ؟]]
(نت.) ئێسترێکە بە پێچەوانەی ئێستری ئاسایی، ئەسپ لە ماکەر دەپەڕێ و ئەمەی لێ دەکەوێتەوە، وەکوو ئەسپ دەحیلێنێ و لە ئێستری دی بچووکترە.
ئێستێکانێ
[[ئێستێ + کە (ئم.) + ئان + ئێ]]
(بنت.) تم: ئێستە.
ئێستەکانێ
[[ئێستە + کە (ئم: تەعریف) + ئان + ئی]]
(بنت.) تم: ئێستە.
ئێسقانی ڕەش بێ
(کن.) بمرێ. جوێنە و ژنان بە یەکتری دەدەن.
ئێش پێ گەیاندن
(مست. مت.) تم: ئێشاندن.
ئێشاندن
(مست. مت.) ١- پەیداکردنی ئازار لە لەشی کەسێکدا. زۆریان لێدابوو تەواوێک ئێشاندبوویان. ٢- ئازاردانی کەسێ بە قسە یا هەر وەسیلەیەکی تری غەیرە ماددی.
ئێق دانەوە
(مست. لا.) ١-گەڕانەوەی ئاو بەرەو سەرچاوە، پاش ئەوەی لە ئەستێڵ و... پۆنگ دەخواتەوە. ٢- بڵاو بوونەوەی خەڵک و حەشامات بۆ ئەو لاوە، پاش ئەوەی لە شوێنێک پۆنگ دەخواتەوە و جێگەی نابێتەوە. ۆەشامەتەکە هێندە زۆر بوو لەبەر دەرکی سەرا جێی نەدەبۆوە و یێقی دابۆوە لای جادەی سابوونکەران و مزگەوتی هەورە.
ئێمەمانان
[[ئێمە + مان (ئم: وێچووواندن) + ئان]]
(نت.)، (کعر.) خەڵکی وەک (ئێمەئەوانەی وە ئێمە دەچن، ئەو کەسانەی حاڵیان وەک حاڵی مەیە. *(مک.) مەمانان. ئێمەومانان. (سن.) ئێمەگەل.
ئێمەومانان
(نت.)، (کعر.) تم: ئێمەمانان.
ئێوەمانان
[[ئیوە + مان (ئم: وێچواندن) + ئان]]
(نت. کعر.) ئەوانەی وەک ئێوەن. * (سن.) ئێوەگەل.
ئەئێرانە
[[ئە+ئێرانە]]
«نتـ.، بنتـ.» هەر ئەم دەوربەرە، تەنیا ئەم شوێنانەی لەم نیزیکانەن.
ئەجزاخانە
[[ئەجزا+خانە]]
«نتـ.»، «کعر.» ۱- ئەو دووکانەی دەرمانی نەخۆشی لێ دەفرۆشرێ. ۲- سندووقێکی پچکۆلەیە کە هەندێ دەرمانی پێویستی تێدا دادەندرێ بۆ ناو ماڵ و شوێنی گشتی. ٭ «کئێر.» داڕووخانە، دەواخانە. «کعر.» سەیدەلییە.
ئەحمەقانە
[[عا. کو.]، [ئەحمەق+ئانە] ]
«بنتـ.» وەکوو نەزان، بەشێوەی گێل و نەفام.: ئەحمەقانە دەجووڵێتەوە، هێندە ئەحمەقانە قسە دەکا پیاو بە خۆیدا دەشکێتەوە. «ستـ.» کارێکی لە پیاوی ئەحمەق بوەشێتەوە.: ئەم کارە ئەحمەقانەیە چ بوو کردی، کردەوەکانی هەموو ئەحمەقانەیە گوێی مەدەیە.
ئەدەبخانە
«نتـ.» تمـ: ئابخانە. «ئەدەبخانەکە و حەوزی تێکەوتن» «پڕیانە لە ئاو، هێندە بێ بەختن» «پیرە مێرد- ٢٦٥»