«نا.» ١- نیشانە، مەبەست،ویست، ئاوات. تێبــ. ــ ئەم وشەیە لە لەهجەی باکووریڕا بۆ لەهجەی ناوەندی زمانی کوردی خوازراوەتەوە، خۆی لە ئەسڵا «ئارمانج» بووە و دەنگی «ر» یەکە زۆر زوو سواوە و لە ناوچووە. لە فارسیدا بە دوو شکڵی «ئارمان» و «ئامانج» هەیە. لە پێشدا مانای ماددی ئەم وشەیە «نیشانە» بووە کە دایان کردووە و «تیر» یان هاویشتۆتێ، ئێستا لە کرمانجیدا هەم ئەو مانایەی هەیە و هەم بە «نیشانە» ی مەعنەوی دەکوترێ. «تمـ: کفـ ــ ٤٩»، بەڵام لە لەهجەی ناوەندیدا لە باتی نیشانەی تیر و گوللە، نیشانە و مەبەستی خەبات و تێکۆشانی بزوتنەوەی سیاسی دەگەیێنێ.

«نا.» ١- هەرچێکی لە لای کەسێک دابندرێ، بۆ هەڵگرتن و پاراستنی و پاشان لێی وەربگیرێتەوە.: شێرکۆ پارەکانی بە ئامانەت لای سمکۆ داناوە. ئەوە لە کنە خۆی ئامانەتە چۆن دەستی لێدەدەی. ٢- هەرشتێکی بۆ کەڵک لێ وەرگرتن بدرێ بە کەسێ و یەکجاری بۆخۆی نەبێ.: ئەمن کتێبــ.ەم بە ئامانەت لە خەسرەو وەرگرتووە. قەڵەمەکەتم تا سبەینێ بە ئامانەت بدەیە. ٣- ئاگا لێبوون و پاراستنی شتێک یا کەسێک و دوور خستنەوەی لە دەردەسەری و زیان.: ئامانەتی تۆ و منداڵان «ئاگات لێیان بێ»، ئامانەتت لێبێ «بیپارێزە با هیچی بەسەر نەیە». ● «ئامانەت بە خوا» خودات لەگەڵ، خوا ئاگادارت بێ، وەڵامی ماڵاوایی و خواحافیزی کردنە. «ئامانەتی تۆ و...» ئاگات لە... بێ، چاوەدێری بکە، مەیەڵە هیچی بەسەر بێ.

«مستـ. متـ.» ١- ئاگالێبوون، ئاگاداری کردن، چاوەدێری کردن. ٤- چاک هەڵگرتن. ٥- وەزن نەکردن، نەفەوتاندن * ئەمانەت بوون.

١- «حمسـ.» دانانی شتێک لای کەسێ یا خواستنەوەی لە کەسێ، بۆ هەر مەبەستێ بێ. ٢- «نا.»، «مجـ.» هەرچێکی یەکێک لە یەکی تری داوا بکا یا هەواڵی بپرسێ، ئی خۆی بێ یا ئی کابرا، بەڵام نەیەوێ ئەوانەی گوێیان لە قسەیە بزانن چیە.: هاتووم بۆ ئامانەتییەکە. بڕۆ لای شێرزاد بزانە ئامانەتییەکەی چ لێکردووە. کوێخا دەیگوت ئامانەتییەکەی لایەتی بۆم بنێرێتەوە. * ئەمانەتی.

«نا.»، «سیمـ.» مشەممایەکی تەنکە لە کوردەواری دەیکەن بۆ سەر برین و کوانان. تێبــ. ـ ئوم وشەیە تەنیا مامۆستا توفیق وەهبی نووسیویە و لە وشەیێکی کوردی تەواو دەچێ، من خۆم نەدەزانی.

«پهـ: هەمەهل، هەمێمال»، «ستـ.»، «مکـ.» ١- هاوتا، هاوچەشن. ٢- بارە و «حاڵێک»، مەیلە و شتێک: ئاماڵ فەقیرە «فەقیر نیە، بارە و فەقیر هەڵکەوتووە»، ئاماڵ شین، ئاماڵ سوور «شین و سووری تەواو نین مەیلەو و شین یا مەیلە و سوورن». هس.: ئاواڵ، هاواڵ.

«نتـ.» کاری دوو کەس کە یەکتر لە باوەش کەن، باسکیان تێک بهاڵقێنن.

«مستـ. متـ.» ئاواڵە کردنەوەی دەست و باسک و لە کەسێک وەرهێنانە، بە جۆرێک دەستێ بە ژێر باسک و دەستێ بە سەرشانیدا لە تەختی پشتی کابرا بگەنەوە یەک، کابرای تریش هەر وا دەکا. تێبــ. ـ دوو دۆست کە ماوەیەک یەکتریان نەدیبێ ئامبازی یەک دەبن یا دوو کەس کە پێکەوە نیازی شەڕیان هەبێ.

«نا.» ١- دەزگا، یان مەکینە و شتێکی کە بۆ جێ بە جێ کردنی کارێک کەڵکی لێ وەربگێرێ «چەقۆ، مشار، ڕەندە، قەڵەم...» : قەڵەم و کاغەز و مەرکەب ئامرازی نووسینن، ئوتۆمبێل و فڕۆکە ئامرازی باشن بۆ سەفەر، تفەنگ ئامرازی شەڕە. ٢- ئەدات «لە زمانەوانی و رێزماندا» : پاشبەند و پێشبەند ئامرازی داتاشینی وشەی تازەن لە زمانی کوردیدا. ئەلف و نون ئامرازی جەمعە. ٣- «مجـ.» هۆ. وەسیلە: ئیسڕائیل ئامرازی دەستی ئیمپڕیالیزمە. تێبــ. ـ بە لای منەوە، وشەی «هەوجاڕ» شکڵێکی تری ئەم وشەیە. * ئەمراز.

«مسقتـ.» تمـ: ئام و شۆ.

«نا.»، «مکـ.» یەکێکە لە دوو پارچە گەورەکانی ئامرازی «جووت» لە کوردستان. * ئێرەقه، هەوجاڕ. تێبــ... ئەم ئامرازە لە دارێکی درێژی ڕاست «باسبک ـ یا ـ باسکێش»، کە کۆتەرەدارێکی ڕەختە و سەختی «دەندە» بە سەرەوەیە و گاسنی دەخرێتە سەر، دروست کراوە. دارێکی باریکتر «پاشبارە» بە قیتی دە دەندە کوتراوە و ئەمیش دەسکێکی پچووکی «دەستەدوو، دەستوو» ڕێ دەخرێ.

«مکـ.» شل و شەوێق لە نیر بەستراوە و گاسن زۆر لە زەوی دەچێتە خوار و قوونی دەندە لە زەوی دەخشێ.

«مکـ.» قیت بەستراوە بە «نیر» ەوە و تەنیا نووکی گاسن عەرز دەگرێ و باشی ناکێڵێ.

«ستـ.»، «مکـ.» جووتێری دەوڵەمەند و حاڵخۆش لە دێهاتی کوردستان. تێبــ. ـ مەبەست ئەوەیە کە ئەم جووتێرە دەوڵەمەندە وەک هاوبەشی خاوەن مڵک بێ وایە.

«ستـ.»، «هو.» چلۆنایەتی کەسێکی، لەبەر خۆشەویستی یا ئەمینی لە کاروباری نهێنی یەکێ یا کۆمەڵێ ئاگاداربێ. مەحڕەمی ڕاز * هاوڕاز.

«نتـ.» خوشکی باوکی کەسێک * پوور، میمک، «بکـ.» مەت.

«نتـ.»، «سنـ.» تمـ: ١- ئام تێبــ. ــ ئەم وشەیە هەر چەندە ئامرازی بانگهێشتنی بە دواوە نووساوه، بەڵام هەر مانای «مام» دەدا، مردۆخ بە هاوتای «مامۆ» ی داناوە «تمـ: مخـ. جـ٢، ل ــ ٦٣٠».

(نت.)کۆر یا کچی برای باوکی کەسێک، منداڵی مام.: مامۆزا «هلـ.» بنعام. «بکـ.» پسمام، دۆتمام. «جنو.» ئامۆزا. تێبــ. ــ دەنگی «ز» ی ئەم وشەیە تۆزێ تیژە و لە نێوان «ز» و «ظ» ی عارە بی دایە.

«نتـ.» کوڕ یا کچی ئامۆزای کەسێک * بنامۆزا.

«نتـ.» ژنی برای باوکی کەسێ، براژنی باوک. * «بکـ.» ژن مام، مامۆژن.