«نتـ.»، «سنـ.» میچی خانوو.

«نتـ.»، «سنـ.» تمـ: مەڵاشوو.

«نا.» مەعدەنێکی کەوەڕەنگە لە زۆر سەنعاتەکانی ئەم زەمانەدا دە کار دەکرێ، ئادەمیزاد لە زۆر کۆنەوە «٣٠٠٠ ساڵ پێش عیسا، لە ئوور جنوبی عێراق» ئاسنی ناسیوە و دۆزینەوەی کارێکی گەورەی کردۆتە سەر ژیانی کۆمەڵایەتی و شارستانێتی و بەرەو پێشی ڕاداوە. ئاسن بەخالیسی لە کانا دەست ناکەوێ و لە شکڵی چەند جۆرە «بەرد» دایە کە لە کوورەی زۆر گەرمدا ئاسنەکەیان لێ جیائەکەنەوە. ئاسنی خالیس لە ٨٠٠ دەرەجە گەرماییدا سوور دەبێتەوە و نەرم دەبێ، لە ١٥٣٠ دەرەجەشدا دەتوێتەوە، کارەبا بە هاسانی بە ئاسندا تێدەپەڕێ و دەیکاتە «میقناتیس»، لە هەوای نمدار زۆر زوو ژەنگ هەڵدێنێ دەڕزێ، جا بۆ ئەوی «شە» نەیڕزێنێ، ماددەیێکی تری ژەنگ نەهێنێ تێ هەڵدەسوون، ئەو ڕەنگە سوورەی بە شێلمانانەوە دەی بینین بۆ ئەوەیە. * «بکـ.» هاسن، هەسن، حەسن «تمـ: کفـ ــ ٣٤٤» تێبــ. ــ ١ ــ پوورداوود ئاوێستایی ئەم وشەیەی بە «ئەیەنگە» داناوە «یگد: جـ ٢، ل ـ٨٦» ژابا بە «هەئۆسەفنە» «تمـ: ژابا ـ ٤٣٩» هەر ژابا خۆی بە تەنیشت وشە ئاوێستایێکەوە پرسەکێکی «؟» داناوە. دوکتۆر معین لە زمان «بار تۆلە» ڕا «ئەیەهـ» دەگێڕێتەوە «تمـ: بورهان، جـ ١، ل ـ ٧٠» بە لای منەوە ئەوەی پوور داوود نیزیکترە لە ڕاستی. ئەگەرچی من وای بۆ دەچم کە «ئەسەنگهە» بە مانای «بەرد» ئەم وشە ئەوێستایییە بێ کە «ئاسن» و «سەنگ» لێ کەوتبێتەوە. پەهلەوییەکەی بە ڕای زۆران هەر «ئاسن» ە. ٢- دەنگی «س» لە وشەی ئاسن و لک و پۆپەکانیدا «س» ی تەواو نیە بەڵکوو دەنگێکە لە نێوان «س» ی کوردی و «ص» عەرەبی، پێویستی بە لێکۆڵینەوە هەیە.

«نتـ.»، قاپ و قاچاغی مس و زەرد یە هەر مەعدەنێکی تر کە لە ماڵێکا هەبێ: ئاسنجاوی ئەم ماڵە باری ئێسترێکە. * «هلـ.» هیربار.

«نتـ.، ستـ.» ئەو کەسەی ئاسن لە کورەدا سووردەکاتەوە و دەیکوتێ و ئامرازی جۆر بە جۆری «گاسن، پێمەرە، ناڵ...» لێ دروست دەکا: وەستا سمایلی فەرهادی ئاسنگەرێکی باش بوو، هۆ کابرای ئاسنگەر تا ئێرە وەرە. * ئاهینگەر «بکـ.» هاسنگەر «ژابا ــ ٤٣٩»، هاسنکەر «کفـ ــ ٣٠٠».

«حمسـ.» ١- پیشە و کاری ئاسنگەر ٢- «کنـ.» تەقە تەقی زۆر.: منداڵینە ئەوە چیە دەڵەی ئاسنگەری دەکەن.

«کنـ.» کاری بێ نەتیجە کردن، چونکوو هەتا سوور نەکرێتەوە چەکوچ کاری لێ ناکا.

«ستـ.» هەر شتێکی لە ئاسن دروست کرابێ.: کاڵە و گۆچانی ئاسنین. ئەسپەئاسنینە.

«نتـ.» تەل و بزمار و لەت و پەتی مەکینە شکاو، هەر شتێکی تریش کە لە مەعدەن دروست کرابێ و بێ کەڵک بووبێ: ئەم هەموو ئاسنە واڵەیە چیە لێرە کۆت کردۆتەوە. «عا.»

«سمفـ.» ١- حەساوەوە. ٢- بێ خەم و خەفەت. ٣- بێ قڕە و بڕە، بێ جموجۆل، ئارام و بێدەنگ. ٤- بێ گیروگرفت، دوور لە ناڕەحەتی.: چایەکی خوادەوە و جگەرەیێکی کێشا ئاسوودە بوو، تا چاوی پێ نەکەوت دڵی ئاسوودە نەبوو، خۆزگەم بە خۆی کە منداڵی نیە چا نیە ئاسوودەیە، مناڵینە ئاسوودە دانیشن، چابوو مرد بۆ خۆی ئاسوودە بوو. تمـ: ئاساییشت.

«مستـ. لا.» ١- لە کۆڵ بوونەوەی گیروگرفت. ٢- ماندووحەسانەوە.

«مستـ. متـ.» ١- گیروگرفت لە کۆڵ یەکێک کردنەوە. ٢- بارسووک کردن و حەساندنەوەی «ماددی و مەعنەوی» کەسێک. ٣- «کنـ.» کوشتن و لە ناو بردن: بیبەن ئاسوودەی کەن «بیکووژن».

١- حاڵەتی بێ گیروگرفتی. ٢- سەر سووکی و بێ قڕە و بڕەيی. ٣- ئاڕامی و بێ شەڕ و شۆری.

«سـ.» تمـ: ئەسپایی. بە ئاسپایی: «بنتـ.» تمـ: بە ئەسپایی.

«نا.» ١- گیاندارێکە کاوێژ دەکا، دەست و قاچی باریک و درێژن، چاوی ڕەش و جوانە، خێرا ڕاکردنی بە ناوبانگە، گۆشتی ناسک و خۆشە. ٢- «مجـ.» خێرا، تیژڕۆ، خۆشبەز: ئەسپەکەی شامار دەڵەی ئاسکە، حەمین برووسکە هێندە خێرایە هەر دەڵەی ئاسکە. تێبــ. ــ ئەم وشەیە لە «ئاسوو» ی ئاوێستایی بە مەعنای خێرا و چاپوک کەوتۆتەوە.

«نتـ.» ناوە بۆ کچان «= ئاسکی پچووک» * «جنـ.» ئاسی. جەیران، خەزاڵ.

١- ئەو شوێنەیە کە وا دێتە بەر چاوان ئاسمان لەوێ بڕاوەتەوە و بە زەوییەوە نووساوە و لە دوای ئەوەوە چاوی ئینسان هەتەر ناکا.: مانگ سەری لە ئاسۆ هێنایە دەر. ٢- «مجـ.» مەیدان و بەرینایی کار و چالاکی، لە هەموو بابەتێک.: ئاسۆی زانین و تێگەییشتنی ئادەمیزاد هەروا بەرز ئەبێتەوە، ئاسۆی سیاسی ڕۆژهەڵات تاریکە. ٣- «مجـ.» سنووری دوو چلۆنایەتی کۆمەڵایەتی.: ئازادی و بەختەوەری نەتەوەی کورد وا لە پشت ئاسۆی برایەتی کورد و عەرەب. ٤- ناوە بۆ کوڕان. تێبــ. ــ مانای ٢ و ٣ تازە داتاشراون و زیاتر لە نووسینی سیاسیدا بە کاردێن. * ئاسۆگ.

«نتـ.»، «مکـ.» تمـ: ئاسۆ.

«نا.» یەکێکە لە پێنج ئیشکانییە گەورەکانی دنیا، بە تەواوی لە بەشی «نیوەی باکووری» کورەی زەویدا هەڵکەوتووە، لە هەموو ئیشکانییەکانی تر گەورە ترە و ٤٤ میلیۆن کیلۆمەتری چوار گۆشە پانە و لە هەمووانیش خەڵکی زۆر تر تێدایە. «١٩٠٠ میلیۆن کەس، لە ساڵی ١٩٦٩ ــ تمـ: لاڕووس ــ ١٠٤٢».

«نتـ.» تمـ: ئاش.