تۆڕی زاراوەپارێزیی وشەدان



بۆمبی باڵدار
نت.»، «کئێر.» جۆرێک تەقەمەنییه که لە خۆیەوه- بێ ئەوەی به فڕۆکە فڕێ بدرێ یا بەتۆپ و... بهاوێژرێ- دەچێته سەر شوێنی مەبەست و بەسەریا دەتە قێتەوه. تێبــ.- یەکەم شتی لەم بابەته ئەڵمانیای نازی ساڵی 1944 دایهێناوه و ئەوسا به ناوی «ڤ-2» ناوبانگی دەرکرد.
بۆندار
[[بۆن+دار «پب» ]]
«ست.» هەرشتێکی بۆنی خۆشی لێ هەڵبستێ:: تووتنی بۆندار، برنجی بۆندار.* بۆنخۆش، بیندار.* «بک.» بیهندار تێبــ.ینی: لەم وشەیەدا «بۆن» وەکوو «بەئۆزی» ئاوێستایی به موتڵەقی مانای «بۆنی خۆش» ه.
ئابشار
[ [١- ئاب/ ١+ شار «ند.» ]، [فر] ]
«نتـ.»، ١- تمـ: ئاوشار □ «ئەم بەچاو «در» و بە سەر لەعلی «هدیة» بۆدەبا «ئەو بەتف دەیکا بە میزابی شکستەی ئابشار» «نالی: مقبل - ١٥» ٢- چوونی تۆپ لە یاری «والیباڵ» دا، بە هەڵمەت و تاو بۆ مەیدانی بەرامبەر و شۆڕبوونەوەی بە ڕژدی بە کەنار تۆڕەکەدا * «کعر.» کەبباسی «عا.».
ئاخدار
«سفا.» ١- ئاخ هەڵکێش، کەسێکی ئاخ هەڵبکێشێ ٢- «کنـ.» کەسێ خەم و خەفەتی هەبێ، دڵ بریندار. □ ئاخ، چراخ! چ ئاخ؟ ئاخ بەی ئاخدارێ. چون من خاترخار، خەمبار، داخدارێ «مەولەوی: مکبـ - ٥٥».
ئادار
[[ سوریانی] ]
«نا.» شەشەمین مانگی ساڵ بە حیسابی سوریانی و سێیەمێن مانگە بە حێسابی ڕۆمی، ئاخر مانگی زستان بە حیسابی نەورۆز «٢١» ڕۆژی ئەم مانگە وەبەر خۆی ئەدات. □ «مانگی ئادارێ، ببارێ هەتا گوێی دارێ، هیچی نامێنێ هەتا ئێواری». * ئازار، مارت، مارس، هادار «ژابا ـ ٤».
ئاردەمشار
[[ ئارد + ە ـ ئە١/ + مشار] ]
«نتـ.» وردەی دار و تەختە کە پاش بڕینەوەیان بە مشار، ئەکەوێتەوە.
ئاریکار
«نا.، سفا.»، «بکـ.» کەسێکی دەستی یەکی تر بگرێ و لە جێ بە جێ کردنی ئیشێکا کۆمەگی پێ بکا. *هاریکار، یاریدەدەر، تمـ: ئاجودان.
ئازار
[[ پهـ: ئازار ]]
«نا.» ١- ئێش، ژان: سوورەکوان ئازاری زۆرە، ئەم مناڵە لەو جێگە بەرزەڕا کەوتەخوار کەچی ئازاری نەگەیی. ٢- نەخۆشی گیانداران جگە لە ئینسان: مریشکەکان ئازاریان تێکەوتووە. ٣- نەخۆشی ئادەمیزاد، ئەوانەی زوو تەشەنە دەکەن و خەڵک زۆر دەکووژن «تاعوون، کولێڕا...» تێبــ. ــ مەڵبەندی سابڵاغ، ساڵی ١٣٣٦ی کۆچی کۆلێڕای تێکەوتووە ئێستاش بە «ساڵی ئازاری» مەشهوورە. ٤- ئەزێت، جەزرەبە، عەزاب، ئێش و ژانێکی پیاو لە پاش ماندووبوون، لێدان و کارکردن هەستی پێدەکا. □ «بنوویسن وەبان سەنگی مەزارم، شەهیدی عەشقم مەدەن ئازارم». «فۆلکلۆڕ».
ئازار
[[ = عا.: ئازار، لە سوریانی] ]
«نا.». «کعر.» تمـ: ئادار.
ئازیەت بار
«ستـ.» کەسێکی مردووی لێ مردبێ. تازیەدار.
ئاسەوار
[[ ؟ ]]
«نتـ.»، «مکـ.» نیشانەیێکی ماددی کە لە کەسێ، خێزانێ، عەشیرەتی یا نەتەوەیێک و گیاندارانی تر دەمێنێتەوە و بەڵگەی بوونیانە.: هەیهوو! چەند لە مێژە مردووە هەر ئاسەواریشی نەماوە. گەلێک نەتەوە لە مێژوودا ناویان هەیە بەڵام ئێستا ئاسەواریان بڕاوەتەوە. □ «کشە، کش!، ڕەببی ئاسەوارت بڕێ» «ڕستەیێکە بۆ دەرکردنی مریشکان بە کار دێت».
ئافتاوەدار
[[ ئافتاوه‌+ دار ]]
«نتـ.» خزمەتکارێکی لە دیوەخانی میران و ئاغایان و دەربارەی پاتشایان، بۆ هەڵگرتنی ئافتاوە و ئاو بە دەستی خەڵکدا کردن، تەرخان کرابوو. □ «من کەمتر کەنیز پەرەستار تۆم» «من ئافتاوەدار، خزمەتکار تۆم» «خانا - ٢١٩»
ئاقار
[[؟]]
«نا.»، «مکـ. سنـ.» دەوروبەر، نیزیکان، جێگەو شوێن: لەوان ئاقارانە. لە ئاقاری ماڵی خۆیان، لە ئاقاری «چوارتا» تووشی کاروانە کە بووین. هس.: «عا.» عقار.
ئامیار
[[٢- ئام + یار]]
«نتـ.»، «هو.» ئاواڵ، ڕەفیق، هاوڕێ □ «چون بەی تەوردەوڵەت ئامیارتەن + ستارەت سەعدەن فەلەک یارتەن» «خانا ــ ٢٦٥».
ئاودار
«ستـ.» ۱_شوێنێ کە ئاوی زۆر بێ.: شارباژێڕ وڵاتێکی ئاودارە. ۲_میوەی تەڕ و تازە کە ئاوی زۆر هەبێ: بە سێ پرتەقاڵان پەرداغێ ئاویان نەبوو. کەچی کابراش دەیکوت زۆر ئاودارن. ۳_جەواهیراتی چاک و بەردی بە قیمەت کە بریق و باقی هەبێ.: ئەم یاقووتە زۆر جوان و ئاودارە. ۴_ڕەنگی زەرقی و بەرقی و بە ورشەوورش. ٭۲_ئابدار
ئاوشار
[[ئاو+شار «ند.» ] ]
«نتـ.» ۱- ئەو شوێنەیە کە ئاوی چەم و ڕووباران، لە بەرزیڕا ڕژد و بە خوڕ دەڕژێنە خوار، هەڵدێرانی ئاو لە شوێنێکی بەرز و ڕژدەوە.: ئاوشاری بێخاڵ لە کوردستانە. ئاوشاری هەرە گەورەی دنیا، نیاگاڕایە. ٭ئابشار. بافڵ. «بکـ.» تاڤگە. تاف. تافگە. قەڵبەزە. تێبــ.ینی: ئەم وشەیە مەڕدووخ نووسیویە و لە «آبشار» ی فارسیڕا شێوەی کوردی دراوەتێ، ئەو هاوتایانەی کە بۆی نووسراون هەمووی بۆ ئەم مەبەستە بەکار دێن کە ئاوشار پێشانی دەدا، بەڵام شەرت نییە ئاوشاری «نیاگاڕا» و «بێخاڵ» بن.
ئاوی بابەقەتار
«نتـ.»، «مکـ.» ئاوی کانییەکە لە موکریان، خەڵک لایان وایە خواردنەوەی کۆخە و کۆخەڕەشە چاک دەکاتەوە و لە هەموو لایێکەوە بۆی دەچن و دەیهێنن. تێبــ. ــ بابەقەتار خۆی «چاک» ێکە لە دێی «خوراسانە» ٣٠/٢٠ کیلۆمەتر دوور دەکەوێتەوە ڕۆژهەڵاتی «مەهابات» و کانیاوەکە نیزیکی ئەم «شەخس» ەیە.
ئاژەڵدار
[[ ئاژەڵ+ دار ]]
«سفا.» کەسێکی ئاژەڵی هەبێ، خاوەنی حەیوانی وردە * مەڕدار.
ئاکار
«نمس.»، «مکـ.» ١- خوو، ڕەوشت ٢- کردەوە: ئاکاری باش نیه، لە ئاکاری ڕازی بوون.