تۆڕی زاراوەپارێزیی وشەدان



ئارد
[[ پهـ.. ئارت] ]
«نا.» ١- ماددەیەکە لە هاڕێنی گەنم پەیدا دەبێ و دەکرێ بە نان. ٢- هاڕاوەی هەموو دانەوێڵەیێکی تر وەکوو: جۆ، برنج، گەنمەشامی، نۆک... ٣- وردە و خاکەی هەندێ شت بێجگە لە دانەوێڵە: ئاردی بەهاروو، ئەم ئاردە نانی باش لێ دێ. * «بکـ.» ئار. ئەرڤان «ژابا- ٦» تێبــ. - ئەم وشەیە بە تەنیایی هەر هاڕاوەی گەنم دەگەیێنێ ئەگەر مەبەست شتێکی تر بێ پێویستە ناوی ماددەکەشی بخریتە سەر: ئاردی جۆ، ئاردەنۆک، ئاردەتوو، ئاردەمشار.
ئارداوی
[[ ئارد+ ئاوی] ]
«ستـ.» حاڵی کەسێکی تۆزی ئاشی لێ نیشتبێ و سپی بچێتەوە. ● «شانی خۆی ئارداوی دەکا» «کنـ.» ئەو کەسەیە کارێکی نە کردبێ، بەڵام وای نیشان بدا کردوویە. ئەو کەسەی لە هیچی نەبوو خۆی تاوانبار پیشان دەدا.
ئارداوێژ
[[ ئارد + هاوێژ «هاویشتن» ] ]
«نتـ.» کاری فڕێ دران و هاتنەدەری ئارد لە نێوان دوو بەرداشی ئاشەوە: ئارداوێژی ئاشی ئاگر چاترە لە ئاشی ئاو «زۆتر دەهاڕێ» * ئاردەشان.
ئاردماڵک
[[ ئارد + ماڵ «ماڵینەوە» + ئک] ]
«نتـ.» ئامرازێکە «تۆپەڵێ پەڕۆ و پاڵ» پاش تەواو بوونی کاری ئاش و ڕاوەستانی، دەوروبەری بەرداشەکەنی پێ دەماڵنەوە و خاوێنی دەکەنەوە.
ئاردوڕۆن
«نتـ.»، «سنـ.، سیمـ.» خواردەمەنییەکە کە لە «ئارد» و «ڕۆن» و کەمێ شەکر یا دۆشاو، دروستی دەکەن و دەیدەن بە ژنی زەییستان تاتینی بێتەوە بەر. * «مکـ.» میوانی.
ئاردکێش
[ [ئارد +کێش «کێشان» ] ]
«نتـ.» ئامرازێکە وەکوو بێڵ و خاکەناز لە ئاشا بۆ کۆ کردنەوەی ئارد و دوورخستنەوەی لە دەوری بەرداشەکان بەکاردێت.
ئاردەبارە
[ [ئارد + ه ـ ئە/١ + بار + ە ـ ئە١/ ]]
«نتـ.»، «سیمـ.» هەندێک ئاردە زیاد لە مزەی ئاش، ئاشێر دەیدا بە ئاشەوان* ئاردەوارە، «مکـ.» قڕەمزە. تێبــ. ـ «بارە» کە لەم وشەیەدا هاتووە دوو ڕێی دەچێتێ، یەکیان کە بە مانای «بەهرە» و ئەویتریان «بار + ە ـ ئە / ١» بێ کە ئەو دەمە مانای وشەکە دەبێتە «هەقی بار کردنی ئارد»، بەلای منەوە ئەمەیان نیزیکترە لە ڕاستی.
ئاردەبرنج
[[ئارد+ ە ـ ئە ١برنج] ]
«نتـ.» برنجی هاڕاوە
ئاردەبێژ
[[ ئارد + ە ـ ئە١/ + بێژ] ]
«ستـ.» شتێ زۆر ورد هاڕابیتەوە، وەک ئاردی دابێژراو وا بێ. تێبــ. - تەنیا مامۆستا وەهبی ئەم وشەیەی نووسیوە، خاڵ و مردۆخ و گیو باسیان نەکردووە. هس.: ئاڵەبێژ.
ئاردەتوو
[[ ئارد + ه ـ ئە١/ + توو] ]
«نتـ..» تووی وشکی کڕەکراو. تێبــ. - لە هەورامان توو ئیشک دەکەنەوە و کڕەی دەکەن «تازۆر ورد نەبێ» وەکوو مێوژ و میوەی ئیشکی تر هەڵدەگیرێ بۆ خواردنی زستان یا بۆ فرۆتن، یەکێکە لە حاسڵاتی هەورامان.
ئاردەجۆ
«نتـ.» هاڕاوەی جۆ
ئاردەشان
[[ئارد + ە ـ ئە١/ + شان «وەشاندن» ] ]
«نتـ.»، «سنـ.، هو.» تمـ: ئارداوێژهەنی چیش واچوون، چۆن مەکەرۆ، چوون گەرد ئاردەشان، ئاسیای گەردوون «مەولەوی: مکبـ ـ٢٤٩».
ئاردەمشار
[[ ئارد + ە ـ ئە١/ + مشار] ]
«نتـ.» وردەی دار و تەختە کە پاش بڕینەوەیان بە مشار، ئەکەوێتەوە.
ئاردەنۆک
[[ ئارد + ە ـ ئە١/ + نۆک] ]
«نتـ.» هاڕاوەی نۆک.
ئاردەوا
[ [ئارد + ە ـ ئە/١ + وا «= با = چێشتی شل و تراو» ] ]
«نتـ.»، «سنـ.» شۆربای ئاردی گەنم * پەڵوو، پەڵوولە.
ئاردەوارە
«نتـ.»، تمـ: ئاردەبارە.
ئاردەڵ
«نا.»، «سنـ.» پێش خزمەت، فەڕڕاش، گزیر، یاساوڵ. تێبــ. ـ ١: فەرمان بەرێک بووە لە بەردەستی والییەکانی ئێرانیدا، فەرمانەکی والی هەرچی بووبن بە دەستی ئەو جێ بە جێ کراون. ٢- بە قسەی دوکتۆر معین ئەم وشەیە «ئۆردیناریتسێ» ی ڕووسییە، لە کوردی و فارسیدا وای بەسەرهاتووە * ئەردەڵ، «کعر.» وەردیان.
ئاردەڵان
«نتـ.» تمـ: ئەردەڵان.
ئاردەڵووکە
[[ ئارد + ئەڵ + ئووکە] ]
«نتـ..» ١- ئاردێ کە لە ناو قووڵکەی ئاش دەمێنێتەوە. □ کاسە بۆیە لازمە تا ئاردەڵووکی دەربدا سەوڵی بۆیە لازمە نەک جۆگەلەی بیبا بە تاو «نالی: گمـ.» ٢- جۆرێ بەفرە، کلووی وردە کە دەستی لێ بدرێ وەکوو جوورەکانی تری بەفر دەست تەڕ ناکا و بە هاسانیش تۆپەڵ نابێ.
ئارمانج
«نا.»، «بکـ.» تمـ: ئامانج.