«حمسـ.» تمـ: ئیێخسیری «لە حەق لامەدە هەر حەق ببێژە» «ژاری ئەسیری و دیلی مەچێژە» «سەلام- ٦٢»

«نا.» ۱- نیشانە و بەڵگەیەکی بوونی شتێک لەوەختێکا و لە شۆێنێک پێشان بدات. «دیدەم هەموو شۆراوە بە شووراوی سریشکم» «لەم لەوحە نیگارینە، نە عەین و نە ئەسەر ما» «نالی: گمـ- ۹» ۲- شوێن پێ، چێ پێی ئینسان و گیانداری تر. «وەک نافە کە بووبێ لە غەزاڵی خۆتەنی گوم» «خۆی بێ ئەسەر و ماوە لە ئاهوو ئەسەری سوم» «ئەدەب: گمـ_۴۴» ۳- ئەنجام و نەتیجەی کارتێکردنی شتێ یا کارێ لە کەسێ یا شتێکی دیکە.: هەرچی نەسیحەتی دەکەین بێ ئەسەرە ٭هەتەر.

«مستـ. متـ.» کارتێکردن: ئەم کارەساتەشی بەسەرهات کەچی هیچ ئەسەری لێ نەکردووە. ٭تەئسیر.

«نا.»، «کعر.» پێ ناخۆشی، دڵگرانی. «حەسرەت و داخ و ئەسەف، سەد ناڵە و ئاهـ و فغان» «بۆ ڕەئیسی شێخ و سادات و ئەمیری کوردەکان» «سەلام- ۱۵۷» : زۆر جێگەی ئەسەفە تۆ ئەم قسەیە دەکەی. ٭ئەفسووس، داخ.

«مستـ. لا.»، «کعر» دەربڕینی داخ و ئەفسووس، نیشاندانی پێناخۆشی لە کار و کردەوە و ڕووداوێک.: ئەسەف دەکەم کە هێشتا نەمتوانیوە تێی بگەیێنم، ئەسەفی دەکرد کە هەرچی دەکا بۆی حیساب ناکرێ.

«نا.» کەس، کەسان، کەسەکان: ئەو جۆرە ئەشخاسە کەڵکی ئەم کارانەیان پێوە نییە. «پەندی پێشینیان ڕووحی مەولەوی» «تاریخ و ئەشخاس کوردی دڵ قەوی» «سەلام- ١٤٦»

«نا.»، «کعر.» ناوی وەزارەتێکە لا حکوومەتی عێراقدا «ئێستا بۆتە ئەشغاڵ و ئیسکان» سەرپەرشتی ڕێگاوبان و پردان دەکا و بەسەر دروست کردنی خانووبەرەی دەوڵەتی ڕادەگا. «تا لە ئەشغاڵا بە سەد مننەت بە ڕۆژی شەش قڕان» «ئیشی جاددەم پێ سپێرا، مولتەجی و بێچارە بووم» «سەلام- ۱۰۵»

«شقی.»، «نا.» ۱- دڕ و بێ حەیا۲. - شڵتاغ باز، شەڕ فرۆش. ۳- خۆبەئازازان، ملهوڕ. ۴- ئەوەی گوێ ناداتە دابی کۆمەڵایەتی و هەرچی ویستی دەیکا و خۆی بەسەر خەڵکیدا دەسەپێنێ. ۵- دز و ڕێگر.: دەک بە زیادی خێرێ نەبێ خۆ ئەم هەتیوە پیسەی کوێخا بارامیش لێمان بۆتە ئەشقیا، ئەم دنیایە بۆ وای لێهاتووە هەر دەمڕووتێ دووعانەی لە باخەڵی خۆیدا دیت دەبیتە ئەشقیا و جاددە نایکێشێ. «غەرەز لەم جرت و پرت و فاک و فیکە» «ئیتاعەی ئەشقیایە و دەفعی ئەشڕاڕ» «ڕەزا- ۲۲»

«حمسـ.» کارێکی پیاوی ئەشقیا دەیکا، ئەوەی لە ئەشقیایان بووەشێتەوە: ئەشقیایی پیشەی ئەوانە نییە کە شەرمیان بە خۆیانە.

پایەبەرز، پیاوماقووڵ لەناو کۆمەڵدا، نەجیب زادە، خانەدان. «سەت پیاوی گەورەی لێ لە ناو بردین» «دووسەت ئەشڕافی لێ دروست کردین» «سەلام- ۷۰»

«نتـ.»، «کئێر.» ۱- پارەیێکی زێڕی دەوڵەتی ئێرانە ئی زەمانی قاجارەکان، لە کوردستان زیاتر بۆ خشڵی ژنان دەکار کراوە، سێ جۆرە: دە هەزاری «یەک تمەنی» مسقاڵێک زێڕ، پێنج هەزاری نیومسقاڵ زێڕ، دوو هەزاری، چارەگە مسقاڵێک. «هەرگا دیم هیلال ئەو ئەبرۆی سی وەنگ» «یەسیم ئەسرین، یە ئەشڕەفی ڕەنگ» «مەولەوی: مکبـ- ۲۴۷» ٭سووڕە شایی. ۲- ناوی گوڵێکی دەست چێنە، گوڵەکانی زەرد و خڕن وەک ئەشڕەفیی زێڕ دەچن. ۳- «هلـ.» گوڵەباغ، گوڵی گوڵاو. ۴- ناوە بۆ ئافرەت.

«نا.» تمـ: ئەسرین. تێبــ.ینی: ئەم وشەیە هەرچەندە فارسی ڕووتە بەڵام لە شێعری کلاسیکی کوردیدا زۆر دەکار کراوە. «هێندە ڕاوەستا لە داوێن، ئاوی فرمێسکی فیڕاق» «بۆیە وێستا ئەشکی دیدەم، قەترەیێکە و سەد حوباب» «ئەدەب» «لە دڵدا چونکە هەر خوێنم دەخوا غەم» «بە تەدریج ئەشکی خوێنینم دەکا کەم» «سالم: گمـ- ٨٦» «ئەشکم لەگەڵ عەشقمە تفڵێکی فەهیمە» هۆشم لەکن خۆشمە پیرێکی نەزانە» «نالی»

«نا.»، «سیمـ.» تمـ: ئەسکنجە. «... هەستی گەرماییەکی کرد لە ئەشکنجییا...» «_: ژان- ۲۰».

«مستـ. لا.» تووشی ئازار و ناڕەحەتی بوون.

«مستـ. متـ.» تمـ: ئەشکەنجە کردن.

«مستـ. متـ.» ۱- ئازاردانی کەسێک بە ئامارازی تایبەتی. ۲- ناڕەحەت کردنی کەسێ بە قسە و توانج. ٭ئەشکەنجە دان.

«نا.»، «سنـ.» تمـ: ئەشکەوت.

«نتـ.»، «مکـ.» ۱- گۆشتاوێکی خەست و خۆڵە کە جاروبار پیوازیشی تێدەکرێ و هیچی تر. ۲- «سنـ.» پیازاو، کاروان ئاشی «تمـ: مخـ. جـ۱- ۵۸». تێبــ.ینی: بەشی دووەمی ئەم وشەیە «ئەنە»، بە لای منەوە هەر «ئێنە» یە کە دەبێتە پاشبەندی ناوی گەلێ چێشتان: ترخێنە، لەپێنە، ماشێنەنیسکێنە و... و.... و بەشی یەکەمیشی «ئەشک» ڕەنگە دەگەڵ «۲- ئاش/۲» پێوەندێکیان هەبێ.

«نا.» ۱- هڵۆڵایی سروشتی شاخ و چیا کە لە ئەنجامی گۆڕانەکانی «جێۆڵۆجی» لە زۆر کۆنەوە هەن و ئادەمیزاد پێش ئەوەی فێری، خانوو دروست کردن بێ، تێیاندا ژیاوە.: ئەشکەوتی شانەدەری بە ناوبانگە، ئەشکەوتی کەرەفتوو لە کوردستانی ئێرانە. ۲- ئەو شوێنانەی ئادەمیزاد، لە ڕەوەز و زەرد و ماهان وەکوو وەتاغ دروستی کردوون: ئەشکەوتی «فەقرەقا» لە نیزیکی مەهاباد دەستکردی «ماد» ەکانە، ئەشکەوتی قیسقەپان لە دێی «زەرزی» نیزیکی «چەمی ڕەزان» ە. ٭ئەشکەفت، «بکـ.» شکەفت، غار، «هو» مەڕ.

«نتـ.» بنەگۆزە و دیزی شکاو کە هێشتا ئەوەندەی پێوە مابێ ئاو یا شتی تری تێ بکرێ بۆ هەر مەبەستێک بێ. هس.: سواڵەت.