تۆڕی زاراوەپارێزیی وشەدان



ئەز
[[ستـ: ئەزێم، پهـ: ئەز]]
«ز.»، «بکـ.» زەمیری پچڕاوە بۆ یەکەم کەسی مفڕەد. تێبــ.ینی: ا» «تەنیا لە حاڵەتی فاعیلیدا، بەڵام بۆ زەمانی «ڕابردوو» ی فیعلی متعدی دەکار ناکرێ[هبێد- ۴۷]، ب» زیاتر لە حاڵەتی فاعیلیدا بەکار دەبرێ، پەهلەویی ئەشکانییە[فرە وشی: پفا- ٦۳] ج» لە مەڵبەندی لەهجەی ناوەندیی زمانی کوردیدا لە ناوچەی ڕەواندز و شنۆ و دەور و بەریان هێشتا ئەم زەمیرە، کەم و زۆر لە برەو دایە و وەکوو ناوچەکانی دیکە لە بیر نەچۆتەوە. د» غەزەلێکی نالی کە شەش شێعرە، قافیەکانی «ئەز» ە و لە هێندێک مەتەڵۆکە و قسەی پێشینیانیشدا دەبیندرێ. «ئەزم هەڵدەبەزم»، «ئەگەر دیتی ئەزم، نەیدی دزم» «خاوی بێ خاوی دوو زوڵفی خاوم ئەز» «چاوە چاوی یەک غەزالە چاوم ئەز» «نالی: گمـ- ۲۱»
ئەزبۆلە
[[ئەز=ئاز+بۆ «بۆن» +لە «ئم: پچووکی» ]]
«نتـ.» تمـ: ئەز بێ.
ئەزبێ
[[ئەز=ئاز+بێ=بێن=بۆن]]
«نتـ.» «سنـ.» گیا و گۆڵ و داو و دەرمانێ کە بۆ بۆن خۆش کردنی تام و بۆن دەکرێتە ناو چێشتانەوە ٭ئەزبۆلە، هەزبێ، هەزبێلە، بەهارات. هس.: ئازووقە، ئەزوا.
ئەزبەنیی
[[ئەز+بەنی «بەندی» ]]
«نتـ.»، «بکـ.» من بەندەی تۆ. تێبــ.ینی: وشەیەکە بۆ ڕێز لێگرتن و بە گەورە زانینی کەسێک، لە قسەکردنا بەکار دەهێنرێ. ٭ئەز خوڵام، ئەز گۆری، قوربان.
ئەزخوڵام «غوڵام»
«نتـ.»، «بکـ.» من غوڵامی تو تمـ: ئەزبەنی.
ئەزمان
[[پهـ: ئوزڤان]]
«نا.»، «مەنگوڕایەتی، بکـ.» تمـ: زمان. «جنو.» زوان.
ئەزموو
«نمفـ: ئەزموون» تەجرەبەکراو، تاقی کراوەوە. «دۆی ئەزموو لە ماستی نائەزموو چاترە»
ئەزموون
[[ستـ: ئائیزما، پهـ: ئازمووتەن]]
«مستـ. متـ.»، «باڵەکایەتی» تەجرەبە کردن، تاقی کردنەوە. «... بێ ئەوەی بم ئەزمووی، چۆن دەڵێی بە کار نایەی؟»
ئەزوا
«نا.»، «کئێر.» جەوی یا شیرەی گیایەکە، لە شوێنی گەرم دەڕوێ، ڕەنگی زەرد یا زەردێکی مەیلە و ڕەشە، تامی تاڵ و ناخۆشە، بۆ دەرمانی «ڕەوانی» و «کرم» و نەخۆشی جەرگ بەکاری دێنن، بۆ ڕەنگ کردنی خوری و ئاوریشم کەڵکی لێ وەردەگرن، ئەم گیایە لە تیرەی گوڵە سوێسنەیە. تێبــ.ینی: جاران لە کوردە واری بە ئەندازەی دەنکە نۆکێکیان دە پەڕە سیغارەوە دەپێچا، وەکوو «حەب» بۆ «ڕەوانی» و «سەفرا» قووتیان دەدا. *عا.:سەبر.
ئەزگۆریی
[[ئەز+گوڕ+ئی]]
«نتـ.»، «بکـ.» تمـ: ئەزبەنی.
ئەزیز
«سـ.» تمـ: ئازیز. «یاڕەب گوزەران کا بە سەفا وەختی ئەزیزت» «پەیوەستە لە دەوری چەمەن و گەردشی باغا» «ڕەزا- ۳»
ئەزیەت
[[=عا.: اذیە]]
«نا.» ڕەنج، ئازار، زەحمەت. ٭ئەزێت، عەزێت.
ئەزیەت خواردن
[[عا. کو.]]
«مستـ. لا.» تمـ: ئەزیەت کێشان.
ئەزیەت دان
[ [عا. کو.] ]
«مستـ. متـ.» ۱- ئێشاندنی لەشی کەسێک یا گیاندارێک بە لێدان و دارکاری و ئەوجۆرە شتانە. ۲- ماندوو کردنی ئینسان یا هەر گیاندارێک، بە کار پێکردن و هات و چۆ پێکردن. ۳- چەوساندنەوەی کەسێک بە هەرجۆرێک بێ. «جارێک من پێم وت خۆتم نیشان دە» «فەرمووی نامبینی خۆت ئەزیەت مەدە» «پیرە مێرد- ۴۲۱» ٭ئەزێت دان، ئەزیەت کردن، عەزێت دان.
ئەزیەت کردن
[ [عا. کو.] ]
«مستـ. متـ.» تمـ: ئەزیەت دان. «وە یادت مەیۆ شەوەکەی لێو جۆ» «ئەزیەت کردن من، مەکە و لاوەی توو» «فۆلکلۆر»
ئەزیەت کێشان
[[عا. کو.]]
«مستـ. متـ.» قبووڵ کردنی ڕەنج و ئازار، ماندوو بوون، خۆ ماندوو کردن بە کارێکەوە یا کەسێکەوە.: تۆ خوا ئەزیەت مەکێشە بگەڕێوە ٭ئەزیەت خواردن، ئەزێت کێشان، عەزێت کێشان.
ئەزێت
[[عا.]]
«نا.» تمـ: ئەزیەت. «... لە پاشا لەوانە بوو بشمزانیایە ئاگادارم نەکردنایە، بۆ ئەوەی تووشی ئەزێتی بە پیرەوە هاتنتان نەکەم.» «_: ژان- ۲۷».
ئەزەل
[[=عا.: ازل]]
«نا.» زەمانێکی بێ سەرەتا، ڕۆژگارێکی بێ ئەندازە کۆن. //ئەبەد. «بڕۆ ببینە: سەر لەوحەی قەزا» «چی بوو لە ئەزەل، نووسی بەر لە بوون» «سەلام: خەییام- ۱۰۲» «سیاهەی دەفتەر، میرزای ئەزەلەن» «زیادی و نوقسان، ڕزق و ئەجەلەن» «مەولەوی: مکبـ- ۴۲۴»
ئەزەلی
[[=عا.]]
«سـ.» ۱- سفەتێکە لە سفەتەکانی خودا: بەو خودایەی ئەزەلی و ئەبەدییە. ۲- هەر شتێکی پەیدابوونی سەرەتای نەبێ.