تۆڕی زاراوەپارێزیی وشەدان
سەرجەم فەرهەنگەکان
فەرهەنگەکانی کوردی - کوردی
برادۆست (ئینگلیزی-کوردی)
برادۆست (کوردی - ئینگلیزی)
برادۆست (کوردی - عەرەبی)
برادۆست (کوردی - کوردی)
زاراوەکانی کۆڕ (کوردی - ئینگلیزی)
زاراوەکانی کۆڕ (کوردی - عارەبی)
سەلاحەدین
فەرهەنگۆکی کتێبی ئابووری سامولسن و نوردهاوس
فەرهەنگی خاڵ
فەرهەنگی زانستی سیاسی (ئینگلیزی- کوردی)
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - ئینگلیزی)
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - فارسی)
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - کوردی)
فەرهەنگی کوردستان
قاموس کردي الحدیث
قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی
مەردۆخ کوردی - عارەبی
مەردۆخ کوردی - فارسی
مەردۆخ کوردی - کوردی
نالی
هەنبانە بۆرینە (کوردی - فارسی)
هەنبانە بۆرینە (کوردی - کوردی)
گۆڤەند و زنار
X
وشە
پوخت
پێشگر
ناوگر
پاشگر
سەروا
دەرئەنجام: 3
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - کوردی)
ناسینەوەی دووفاکتۆ/نیمچەسەربەخۆ
لە
پێوەندی
نێودەوڵەتیدا
بە
مانای پەسندکردنی دەوڵەتێکە
لە
لایەن
دەوڵەتێکی
دیکە
و کردنەوەی
سەری
پێوەندی
و
پابەندی
دوولایەنە
لە
نێوانیان
بۆ
ماوەیەکی دیاریکراو
یا
بێ
سنوور
. دووفاکتۆ
لە
ڕوانگەی
یاسا
نێودەوڵەتییەکاندا
بە
دوو
جۆر
دێتە ئاراوە:
1) ناسینەوەی واقیع
کە
بریتییە
لە
دان
پێدانان
بە
هەبوونی
دەوڵەت
یان
وەڵاتێکی
نوێ
، لەگوێن دەوڵەتێکی
سەربەخۆ
و بتوانێ
بۆ
بەکارهێنانی
هێز
و
دەسەڵات
لە
قەڵەمڕەوی وەڵاتەکەی خۆیدا.
ئەم
جۆرە ناسینە،
بەری
تەسکە
چونکە
ئاستی پێوەندییەکان
لە
دۆخێکی نزمدا دەمێنێتەوە و
پێوەندی
دیپلۆماسی
لە
نێوانیاندا ناکرێتەوە.
2) ناسینەوەی قانوونی de jure
کە
بریتییە
لە
ناسینی
دەوڵەت
یان
وەڵاتێکی
نوێ
، لەگوێن دەوڵەتێکی
سەربەخۆ
و بەتوانێ
لە
بەکارهێنانی
هێز
و
دەسەڵات
لە
قەڵەمڕەوی وەڵاتەکەی خۆیدا و ڕاپەڕاندنی
پەیماننامە
نێودەوڵەتییەکانی
خۆی
.
ئەم
جۆرە ناسینە، کۆی
پێوەندی
دیپلۆماسی
و پارێزراویی نوێنەرانی
سیاسی
لەخۆدەگرێ.
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - کوردی)
نیمچە دەوڵەت
ئەم
زاراوە
بەو
دەوڵەتانە دەگوترێ
کە
پێشتر
ژێردەستە
بووبێتن و لەجوملەی وەڵاتانی کۆڵۆنی
لە
ئەژمار
دەهاتن
بەڵام
لە
ئەنجامی پرۆسەی سڕینەوەی
ئیستیعمار
،
نیمچە
سەربەخۆییەکیان بەدەستهێناوە.
ئەم
دەوڵەتانە خاوەنی
هەموو
میکانیزمێکی فەرمانڕەوایی و حاکمییەت
بوون
بەڵام
بێ
بەهرە
بوون
لە
ئیرادەی
سیاسی
و
دەسەڵات
و هێزی ڕێکخراوەیی
بۆ
پیادەکردنی
ئاسایش
و
خۆش
گوزەرانی و
داکۆکی
کردن
لە
مافی
مرۆڤ
.
لە
ڕاستیدا
نیمچە
دەوڵەتەکان،
تەنیا
بەناو
دەوڵەت
لە
ئەژماردێن.
ئەم
دەوڵەتانە
ئەگەرچی
بەپێی ڕێساکانی سیستەمی نێودەوڵەتی
لە
دوای ساڵی 1945 دامەزراون
بەڵام
بێتوانا و
ناڕەوا
و لاوازن.
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - کوردی)
نیمچەدیموکراسی
ئەم
زاراوە
بۆ
پێناسە
کردنی
ئەو
وەڵاتانە
بەکار
براوە
کە
ڕووەو گەشەسەندنن.
لە
نیمچە
دیموکراسیدا
ژیانی
سیاسی
،
نە
بە
تەواوی
دیموکراتیە
نە
تۆتالیتەری.
ئەم
وەڵاتانە
هێشتا
هەر
لە
گێژاوی پرۆسەی مۆدێرنە و
هەنگاونان
لە
سوننەتەوە
بۆ
مۆدێرنیتەدا
مۆنج
دەخۆن و کێشمەکێشی
ئەم
هەلومەرجە،
لە
جێگیربوونی
هەردوو
سیستەمەی
دیموکراسی
و تۆتالیتاریزم
بەرگری
دەکات.
هەروەها
پێکهاتەی
کۆمەڵایەتی
کۆنباو و کەلتووری سوننەتی
لێک
ترازاو
بواری دامەزرانی سیستەمی
سیاسی
مۆدێرن ناڕەخسێنێت. سەرمەشقی
ڕێکخستن
لەم
وەڵاتانەدا بریتییە
لە
سێ
شۆڕشی
مێژوویی
فرەنسی و شۆڕشی پیشەسازیی و شۆڕشی سۆڤیەت. هەرکامێک
لەم
شۆڕشانە
بە
جۆرێک بوونەتە
سەرمەشق
بۆ
پێکهاتەی
سیاسی
ئەم
وەڵاتانە.
بۆ
وێنە
لە
شۆڕشی فرەنسا، بیرۆکەی
یاسا
و حاکمییەتی نەتەوەیی و
دیموکراسی
وەرگیراوە،
لە
شۆڕشی پیشەسازیی بیرۆکەی گەشەسەندنی
ئابووری
و مۆدێرنە و
لە
شۆڕشی سۆڤیەتیش، دەوڵەتێکی بەزەبر و
زاکوون
و
دەسەڵاتدار
بۆتە
سەرمەشق
و ئایدیالی حکوومەت.
هەموو
ئەم
بیرۆکە و
سەرمەشقانە
ئاوێتە
بووە
لەگەڵ
پێکهاتەیەکی
خۆماڵی
بە
قەبارەیەکی ئیستبدادی و یەزدانگەرا و باوکسالارەوە.
بە
گشتی
بۆ
پیادەکردنی
دیموکراسی
لە
وەڵاتانی ڕووەوگەشەسەندن،
چەندین
کۆسپ
و
تەگەرە
لە
بەردەمدایە
کە
بریتین
لە
:
- دەسەڵات و
شەوتی
پیاوماقووڵان و گەورەپیاوان
کە
دیموکراسی
بەدژی بەرژەوەندییەکانی
خۆیان
دەزانن.
-
هەژمۆنی
بەها
و بایەخە موتڵەقەکان و بەهێزبوونی نەریتەکان.
- مانەوەی هێزە دەسەڵاتدارە کۆنەکان،
بۆ
وێنە
دەرباری
شا
و
سوڵتان
.
-
دەزگە
بەهێزە ئایینیەکان و هێزی
سەربازی
.
-
نەبوونی
چینی
مامناوەندی
بازرگان
و
پیشەسازی
.
- قووڵبوونی
ئاریشە
و
لەمپەرە
ئەتنیکی و
ئایینی
و کەلتوورییەکان.
سەرەنجامی کۆبوونەوەی
ئەم
هۆکارە گرنگانە
لە
وەڵاتانی ڕووەو گەشەسەندن،
بۆتە
هۆی
سەرهەڵدانی
نیمچە
دیموکراسییەکی
سەقام
نەگرتوو
کە
هەمیشە
دەوڵەتەکانیان
لە
بەینی
ئۆتۆکراسی
و ئۆلیگارشی و پۆپۆلیزم و تۆتالیتاریزم و دیموکراسیدا
لە
هەلاجان
دەهێڵێتەوە.