تۆڕی زاراوەپارێزیی وشەدان



جیهانبینی
ڕەگی ئەم وشە ئەڵمانییە و بە مانای«روانین بۆ جیهان»ــە. لە فەرهەنگی فەلسەفی ئەڵمانیدا بە مانای وێنایەکی گشتییە لە جیهان و بە پێگە و هەڵوێستی ئینسان لەناو خۆیدا لێکدراوەتەوە. جیهانبینی ڕوانین و تەفسیرێکی تایبەت لە گەردوون و ژیان دەدا بەدەستەوە.
لە زاراوەدا بریتییە لە دەزگەی تیۆری و مەفهوومی و وێناندنی جیهان. بە مانایەکی بەربڵاو هەموو تیۆرییەکانی ئینسان لە بارەی جیهانی دەوروبەر، هەر لە تیۆری و بیرۆکە فەلسەفی و کۆمەڵایەتی و سیاسیەکانەوە بگرە هەتا ئەخلاق و هونەر و زانستە سرووشتییەکان دەگرێتەوە. بەڵام مانا جەوهەری و کاکڵەکەی بریتیە لە تیۆری و بیر و بڕوای فەلسەفی.
بەگشتی جیهانبینی، سێ ڕێچکەی لێ بۆتەوە:
ـــ جیهانبینی زانستی
ـــ جیهانبینی فەلسەفی
ـــ جیهانبینی ئایینی
ڕەشبینی سیاسی
نەخۆشیەکی دەروونی و عەقڵیە کە هەر کەسێک تووشی بێت، هەست بە ستەم و چەوساندنەوە دەکات و پێی وایە خەڵکانی دیکە بۆ لەناوبردنی ئەو نەخشە و پیلان دەکێشن. ئەم نەخۆشییە حاڵەتێکی کۆمەڵایەتیش لەخۆ دەگرێ کە بەو پێیە گومان دەکرێت کاروبار و ڕووداوە گرنگە سیاسی و کۆمەڵایەتییەکان بە دەستی نادیار و پیلانی سیاسەتی بیانی بەڕێوە بچێت. هەندێ جار ئەم زاراوە لەگەڵ تێوری یا وەهمی پیلان بە یەک مانا لێکدراوەتەوە.
کابینە
بە واتای ئەنجومەنی وەزیران و نووسینگە و سکرتاریەتە و بە گوێرەی پێویست لە هەر سێ حاڵەتدا بەکاردێت بەڵام پتر بۆ ئەنجومەنی وەزیران و هەندێ جاریش لەجیاتی حکومەت بەکاردەبرێت. ماهییەتی کابینە لە وەڵاتاندا جیاوازە. لە بریتانیا ئەندامانی کابینە لە لایەن سەرۆک وەزیرانەوە هەڵدەبژێردێن کە لە بەرانبەر مەجلیسی عەوامدا بەرپرسیارن. لە وەڵاتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا، ئەندامانی کابینە لە لایەن سەرۆک کۆمارەوە هەڵدەبژێردرێن و هەموان لە بەرانبەر ئەودا بەرپرسیارن. سەرۆکی کابینە بە سەرەک وەزیران، ڕاوێژکار و سەرۆکی دەوڵەت ناوی دەرکردووە.
گوبینیزم
بیروبڕوای ژۆزف گۆبینۆ (1882ـــ 1816) دیپلۆمات و ڕۆژهەڵاتناسی فەرەنسی کە لە کتێبەکەی خۆی بەناوی «نایەکسانی ڕەگەزی مرۆڤ»، لەسەر بنەمای باڵادەستی ڕەگەزی ئاریایی دایڕشتووە. ئەم بیروبڕوایە دواتر کاریگەری زۆری لەسەر «ئەفسانەی باڵادەستی ڕەگەزی نۆردیک» و فەلسەفەی ئەڵمانیای نازی دانا.