وشەدان

سەرچاوە: فەرهەنگۆکی کتێبی ئابووری سامولسن و نوردهاوس

Inflation (or inflation rate)

هەڵاوسان (یان ڕێژەی هەڵاوسان). ڕێژەی هەڵاوسان بریتییە لە ڕێژەی سەدیی بەرزبوونەوەی ساڵانەی ئاستی گشتیی نرخ. هەڵاوسانی هەرە بەرز (یان دەرئاسا) (hyperinflation) ئەو هەڵاوسانەیە كە ئێجگار زۆر بەرز دەبێتەوە (بۆ نموونە، 1000، 1 میلیۆن و تەنانەت بە ڕێژەی 1 میلیارد لە ساڵدا). هەڵاوسانی زۆر بەرز (Galloping inflation) بریتییە لە ڕێژەی سەدیی 50 یان 100 یان 200 لە ساڵدا. هەڵاوسانی لەسەرخۆ (یان نەرمەهەڵاوسان) (Moderate inflation) واتە بەرزبوونەوەی ئاستی نرخ نابێتە هۆی لەڕێدەركەوتنی زۆری نرخ و داهاتی ڕێژەیی.

سەرچاوە: فەرهەنگۆکی کتێبی ئابووری سامولسن و نوردهاوس

Average tax rate

نیونجی نرخی باج. سەرجەم باجە كە بەسەر سەرجەم داهاتدا دابەش دەكرێت، هەروەها پێیشی دەڵێن ڕێژەی باجی كاریگەر (effective tax rate).

سەرچاوە: فەرهەنگۆکی کتێبی ئابووری سامولسن و نوردهاوس

Core rate of inflation

ڕێژەی هەڵاوسانی بنەكی (كرۆك). ئەو هەڵاوسانەیە كە لە پاش لابردنی كاریگەریی ڕەگەزە ناجێگیرەكانی وەك نرخی خۆراك و وزە دەمێنێتەوە. ئەم چەمكە زیاتر لە لایەن بانكیی ناوەندییەوە لە كاتی بەئامانجكردنی هەڵاوساندا بە كار دەهێنرێت.

سەرچاوە: فەرهەنگۆکی کتێبی ئابووری سامولسن و نوردهاوس

Discount rate

ڕێژەی داشكاندن، ڕێژەی سوود (ڕێژەی سوود یان ڕێژەی سوودی بانكی فیدراڵ ڕزێڤ). (1) ئەو ڕێژە سوودەیە كە بانكی فیدراڵ ڕزێڤ (بانكی ناوەندی) لەسەر ئەو قەرزانەی دادەنێت كە بە بانكە بازرگانییەكانی دەدات. (2) ئەو نرخە (یان ڕێژەیە) كە بۆ هەژماركردنی بەهای هەنووكەیی هێندێک دارەت بە كار دەهێنرێت.

سەرچاوە: فەرهەنگۆکی کتێبی ئابووری سامولسن و نوردهاوس

Effective tax rate

ڕێژەی باجی كاریگەر. سەرجەم ئەو باجەیە كە ڕێژەیەكە لە سەرجەم داهات یان دەفری باج (بنەمای باج، tax base)، پێیشی دەڵێن ڕێژەی نێونجی باج (average tax rate).

سەرچاوە: فەرهەنگۆکی کتێبی ئابووری سامولسن و نوردهاوس

Exchange rate

نرخی دراوگۆڕینەوە. سەیری نرخی دراوگۆڕینەوەی بیانی بكەن.

سەرچاوە: فەرهەنگۆکی کتێبی ئابووری سامولسن و نوردهاوس

Exchange-rate system

سیستەمی نرخی دراوگۆڕینەوە. واتە ئەو یاسا و ڕێسا و ڕێوشوێن و دامەزراوانەی كە كردار پێدانی نێوان وڵاتان ڕێك دەخەن. لە ڕووی مێژووییەوە، گرنگترین سیستەمەكانی نرخی دراوگۆڕینەوە بریتین لە: سیستەمی دراوگۆڕینەوەی ڕێسای (ستەندەری) زێڕ، سیستەمی بریتۆن ودز و سیستەمی دراوی گۆڕینەوەی نەرمی ئێستا.

سەرچاوە: فەرهەنگۆکی کتێبی ئابووری سامولسن و نوردهاوس

Expected rate of inflation

هەڵاوسانی چاوەڕێكراو، چەسپاو. پڕۆسەی بەردەوامی هەڵاوسانە و ئەو كاتە ڕوو دەدات كە پێشبینی بكرێ هەڵاوسان بەردەوام دەبێ و گرێبەست و لێكدانەوەكانی خەڵك (پێشبینییەكانی خەڵك) بەپێی ئەم ڕێژەی هەڵاوسانە بێت.

سەرچاوە: فەرهەنگۆکی کتێبی ئابووری سامولسن و نوردهاوس

Federal funds rate

ڕێژەی سوودی فیدراڵ. ئەو ڕێژە سوودەیە كە بانكەكان لە بەرامبەر بەكارهێنانی یەدەگی بانكەكان بۆ ماوەیەكی كورت (overnight) بە یەكتری ئەدەن.

سەرچاوە: فەرهەنگۆکی کتێبی ئابووری سامولسن و نوردهاوس

Fixed exchange rate

نرخی دراوگۆڕینەوەی جێگر. سەیری نرخی دراوگۆڕینەوە بكەن.

سەرچاوە: فەرهەنگۆکی کتێبی ئابووری سامولسن و نوردهاوس

Foreign exchange rate

نرخی دراوگۆڕینەوە. ئەو نرخەیە كە وڵاتێك دراوەكەی بە دراوی وڵاتانی تر دەگۆڕێتەوە. بۆ نموونە، ئەگەر 10 پێزۆی مەكسیك بە 1 دۆلاری ئەمەریکا بكڕی، ئەوا نرخی دراوگۆڕینەوە بۆ پێزۆ دەبێتە 10. ئەگەر وڵاتێك نرخی دراوگۆڕینەوەكەی دیاری بكات و هەوڵ بدات ئەو نرخە ڕابگرێت، ئەوا سیستەمی دراوگۆڕینەوەی جێگیری هەیە. ئەگەر نرخی دراوگۆڕینەوە بە هۆی خواست و خستنەڕووی بازاڕەوە دیاری بكرێت، ئەوا پێی دەڵێن نرخی دراوگۆڕینەوەی نەرم.

سەرچاوە: فەرهەنگۆکی کتێبی ئابووری سامولسن و نوردهاوس

Interest Rate

ڕێژەی سوود. ئەو نرخە یان ئەو بڕە پارەیە كە لە بەرامبەر پارەی قەرزكراودا بۆ ماوەیەكی دیاریكراو دەدرێت، كە بە گشتی بەپێی ڕێژەی سەدیی ساڵانە دەخرێتە ڕوو. كەواتە، ئەگەر ڕێژەی سوود ساڵانە 10% بێت، ئەوا لە بەرامبەر 1000 دۆلار قەرزدا، دەبێ ساڵانە 100 دۆلار سوود بدرێت.

سەرچاوە: فەرهەنگۆکی کتێبی ئابووری سامولسن و نوردهاوس

Labor-force participation rate

ڕێژەی بەشداری هێزی كار. ڕێژەی ئەو كەسانەی دەكەونە ناو هێزی كارەوە لە بەرامبەر گشت دانیشتوانی 16 ساڵ و سەرەوەی 16 ساڵدا.

سەرچاوە: فەرهەنگۆکی کتێبی ئابووری سامولسن و نوردهاوس

Managed exchange rate

نرخی دراوگۆڕینەوەی كارگێڕیكراو. سیستەمێكی نرخی دراوگۆڕینەوەیە كە لە ئێستا زۆر باوە و بە كار دەهێنرێت. لەم سیستەمەدا، وڵات جاروبار بۆ جێگیركردنی دراوەكەی دەستوەردان دەكات، بەڵام نرخێكی جێگیر و بەرامبەر (parity) ڕاناگەیەنێت.

سەرچاوە: فەرهەنگۆکی کتێبی ئابووری سامولسن و نوردهاوس

Marginal tax rate

ڕێژەی باجی سنوورەكی. تایبەتە بە باجی داهات، ڕێژەی دوایین دۆلاری داهاتە كە بۆ باج دەڕوات. ئەگەر سیستەمی باج هەڵكشێن بێت، ئەوا ڕێژەی باجی سنوورەكی زیاترە لە ڕێژەی نێونجی باج (average tax rate).

سەرچاوە: فەرهەنگۆکی کتێبی ئابووری سامولسن و نوردهاوس

National saving rate

ڕێژەی پاشەكەوتی نیشتمانی. بریتییە لە سەرجەم پاشەكەوت، هیی تایبەتی و گشتی كە دابەشی پوختەی بەرهەمی ناوخۆ دەكرێت.

سەرچاوە: فەرهەنگۆکی کتێبی ئابووری سامولسن و نوردهاوس

Natural rate of unemployment

ڕێژەی سروشتیی بێكاری. هەر وەك چەمكی تاونەگرتنی بەرزبوونەوەی ڕێژەی هەڵاوسانە (NAIRU).

سەرچاوە: فەرهەنگۆکی کتێبی ئابووری سامولسن و نوردهاوس

Nominal (or money) interest rate

ڕێژەی سوودی ڕواڵەتی (یان پارە). ڕێژەی سوودە كە بە دارەتی جیاواز دەدرێت. ئەمەش هەر دۆلار دەستكەوتێكی (سوودێكی) ساڵانەی هەر یەكەی دۆلاری وەبەرهێنراوە. بەراوردی بكەن لەگەڵ ڕێژەی سوودی ڕاستەقینە، كە سوودی ساڵانەیە بەپێی شمەك كە بۆ هەر یەكەی شمەكی بەرهەمهێنراو دەگەڕێتەوە.

سەرچاوە: فەرهەنگۆکی کتێبی ئابووری سامولسن و نوردهاوس

Nonaccelerating inflation rate of unemployment (NAIRU)

تاونەگرتنی ڕێژەی بەرزبوونەوەی بێكاری (NAIRU). ئەو ڕێژەی بێكارییە كە بە ڕێژەیەكی جێگیر بەرز دەبێتەوە. لە NAIRUدا، هێزەكانی بەرزبوونەوە و نزمبوونەوەی ڕێژەی هەڵاوسانی نرخ و هەقدەست لە هاوسەنگیدان، كەوابوو هیچ مەیلێك بۆ گۆڕانی هەڵاوسان (بەرزبوونەوە) لەئارادا نییە. NAIRU ئەو ڕێژەی بێكارییە كە تێیدا چەماوەی درێژخایەنی فیلیپس، ستوونییە.

سەرچاوە: فەرهەنگۆکی کتێبی ئابووری سامولسن و نوردهاوس

Personal saving rate

ڕێژەی پاشەكەوتی تاكەكەسی. ئەو ڕێژەی داهاتی داشكاوی تاكەكەسییە كە بۆ پاشەكەوتی تاكەكەسی تەرخان دەكرێت و بەپێی ڕێژەی سەدییە.

سەرچاوە: فەرهەنگۆکی کتێبی ئابووری سامولسن و نوردهاوس

Flexible exchange rates

نرخی دراوگۆڕینەوەی نەرم. ئەو سیستەمەی نرخی دراوگۆڕینەوەی نێوان وڵاتانە كە بەپێی لایەنەكانی بازاڕی تایبەتی دەگەڕێ (بۆ نموونە، بە هۆی خواست و خستنەڕووەوە) و حکومەت لە دانانی نرخ یان ڕەچاوكردنی شێوازێكی نرخی دەراوگۆڕینە دەستوەردان ناكات و هێندێک جار بەم سیستەمە دەڵێن نرخی دراوگۆڕینەوەی گەڕا (floating exchange rates). ئەگەر حکومەت هیچ چەشنە دەستوەردانێك لە بازاڕی دراوگۆڕینەوەدا نەكات، ئەوا بەم سیستەمە دەڵین سیستەمی نرخی دراوگۆڕینەوەی گەڕای پاك (pure flexible exchange-rate systems).

سەرچاوە: فەرهەنگۆکی کتێبی ئابووری سامولسن و نوردهاوس

Floating exchange rates

نرخی دراوگۆڕینەوەی گەڕا. سەیری نرخی دراوگۆڕینەوەی نەرم بكەن.

تۆڕی زاراوەپارێزیی وشەدان