تۆڕی زاراوەپارێزیی وشەدان
سەرجەم فەرهەنگەکان
فەرهەنگەکانی کوردی - کوردی
برادۆست (ئینگلیزی-کوردی)
برادۆست (کوردی - ئینگلیزی)
برادۆست (کوردی - عەرەبی)
برادۆست (کوردی - کوردی)
زاراوەکانی کۆڕ (کوردی - ئینگلیزی)
زاراوەکانی کۆڕ (کوردی - عارەبی)
سەلاحەدین
فەرهەنگۆکی کتێبی ئابووری سامولسن و نوردهاوس
فەرهەنگی خاڵ
فەرهەنگی زانستی سیاسی (ئینگلیزی- کوردی)
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - ئینگلیزی)
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - فارسی)
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - کوردی)
فەرهەنگی کوردستان
قاموس کردي الحدیث
قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی
مەردۆخ کوردی - عارەبی
مەردۆخ کوردی - فارسی
مەردۆخ کوردی - کوردی
نالی
هەنبانە بۆرینە (کوردی - فارسی)
هەنبانە بۆرینە (کوردی - کوردی)
گۆڤەند و زنار
X
وشە
پوخت
پێشگر
ناوگر
پاشگر
سەروا
دەرئەنجام: 24
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - کوردی)
ئاسایشی گشتی
بنەڕەتی پاراستنی
ئاشتی
نێونەتەوەیییە
کە
هەوڵ
و دەوڵی هاوتەریبی وەڵاتان
بە
تایبەت
هەوڵی ڕێکخراوە نێونەتەوەییەکان و لەسەرووی هەموویانەوە
نەتەوە
یەکگرتووەکان، زامنیەتی.
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - فارسی)
ئاسایشی گشتی
امنیت
جمعی
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - ئینگلیزی)
ئاسایشی گشتی
Collective
security
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - کوردی)
ئیرادەی گشتی
تیۆرییەک
لە
بارەی
پێوەندی
تاک
و
دەوڵەت
و بنەماکانی
دەوڵەت
لە
بەرانبەر
تیۆری
کۆن
کە
سەرچاوەی دەسەڵاتی
دەوڵەت
وەکوو
«مافێکی خواوەندی» لەئەژمار
دێنێ
. بەپێی
ئەم
تیۆرییە سەرچاوەی دەسەڵاتی
دەوڵەت
ئیرادەی گشتیی خەڵکە و
لە
هەر
سیستەمێکی سیاسیدا
دەبێ
خواستی
هەموو
شارۆمەندان
لە
بنیاتنانی
ئەو
سیستەمەدا
لە
بەرچاو
بگیرێت. ئیرادەی
هەموان
، گشتێکی
تێک
تەنراوە
کە
بڕیارەکانی ئاوەزمەند و
ڕاست
و ڕەوایە و بەپێی
بەرژەوەندی
هەموان
و لەسەرووی
خواستی
تاکەکەسەوەیە.
ئەم
تیۆرییە
لە
جیهانی ئەمڕۆدا گرینگییەکی
زۆری
پێدراوە.
چونکە
زۆربەی سیستەمە سیاسیەکان
خۆیان
بە
نوێنەر
و فەرمانبەری ئیرادەی گشتی دەزانن و
ئەم
چەمکەش لەژێر سەردێڕی «ئیرادەی
نەتەوە
» و ئیرادەی
گەل
و … ناوبردە دەکەن.
ئەم
تیۆرییە
لە
لایەن
فەیلەسوفی فەرەنسی «
جان
جاک ڕۆسۆ»،
لە
کتێبی پەیماننامەی کۆمەڵایەتیدا
بە
تێر
و تەسەلی
باس
کراوە
. «ڕۆسۆ»
ئەم
کتێبە
بە
پرسێک
لە
کێشەی
دەوڵەت
دەستپێدەکات
کە
:
چۆن
دەوڵەت
بنیات
دەنرێ و
کێ
بنیاتی
دەنێ؟
هەر
خۆشی
لە
وەڵامدا دەڵێ:
دەوڵەت
دەرئەنجامی کۆبوونەوەی کەسانێکە
کە
بە
خواستی
خۆیان
دەست
لە
دۆخی
ئازادی
«
سروشتی
» بەردەدەن و پێمل ئەبن
بە
کۆتوبەندی ڕێسایەکی
سیاسی
و یاساکانی.
چونکە
پاش
ئەوەی
مرۆڤ
ژیانی
سروشتی
و کێویی
خۆی
بەجێهێشت و پێی
نایە
ژیانێکی کۆمەڵایەتیییەوە، گۆڕانێکی گەورەی
بە
سەرا
دێت
.
ئینجا
زۆر
و
ستەم
و هەڵشاخانی غەریزی
جێی
خۆی
ئەدا
بە
عەداڵەت
و
داد
و
بە
پێچەوانەی
ڕابردوو
لە
بەرانبەر
یاسا
ئەخلاقییەکاندا
چۆک
دادەدات.
کەواتە
بنیاتنەری
دەوڵەت
، ئیرادەی گشتییە و
هەر
ئەم
خواستەیە
کە
باڵادەست
و یاسادانەرە.
بەم
بۆنەوە ملکەچکردن
بۆ
یاسا
شتێکی حاشاهەڵنەگرە
چونکە
یاسا
ئازادی
بۆ
هەمووان
دەستەبەر
دەکا
و
ئەگەر
کەسێک
بێ
قانوونی بکات، ئەبێ
بە
زۆرەملی
لە
بەرانبەر
یاسادا چۆکی پێدابدرێ.
بە
حوکمی
ئەم
گوشارەیە
کە
ئازادییەکەی
پێ
ئەبەخشرێتەوە.
تاک
لەناو
کۆمەڵگەی
سیاسی
و
بە
فەرمانی
قانوونە
کە
شوناسی
ئەخلاقی
بە
دەست
دەهێنێ.
چونکە
لە
بێسەرەوبەرەیی
ڕزگار
دەبێ
و
پابەندی
ڕێسای
ئەخلاق
و
ماف
دەبێ
و کڵاوی
خۆی
دەکاتە
قازی
کردارەکانی
خۆی
.
چەندە
ڕێسای
سیاسی
لەگەڵ
ئیرادەی گشتی هاوتەریب بێت، ئەوەندەش
تاک
هەلومەرجی گەشەی
ئازاد
و
ڕاستەقینە
و ڕێگەی
بەرەو
فراژووتنی
خۆی
باشتر
ئەدۆزێتەوە.
بەم
پێیە
لە
ڕوانگەی «ڕۆسۆ»وە کۆمەڵگەی
سیاسی
، خاوەنی ئیرادەیەکی
ڕەها
و
بێ
هەڵە
و
بێ
بەدیلە.
پاش
«ڕۆسۆ» چەمکی ئیرادەی گشتی،
بۆتە
بابەتی
سەرەکی
چەند
فەلسەفەی
سیاسی
بەڵام
ئەم
فەلسەفانە
لایەنگری
دیموکراسی
و دەسەڵاتی گشتی
نەبوون
.
بۆ
وێنە
«هێگڵ»، فەیلەسوفی گەورەی
ئەڵمانی
لە
کتێبی «فەلسەفەی
حەق
» ، ستایشی «ڕۆسۆ» دەکات کاتێک، «
ئیرادە
بە
بنەڕەتی
دەوڵەت
»
لە
قەلەم
دەدا
،
بەڵام
لە
لایەکی دیکەوە
لۆمەی
دەکات کاتێک،
بە
«
خواستی
گشتی» ناوبردەی دەکات
چونکە
زمانحاڵی
خۆی
لە
کۆنگرەی گشتیدا دەدۆزێتەوە. «هێگڵ» دەڵێ:
ڕەنگە
گومانیان
وا
بێ
کە
ئەو
شتەی
دەوڵەت
ڕادەگرێ، «
زۆر
» بێت،
بەڵام
لە
ڕاستیدا ڕاگری
دەوڵەت
هەمان
هەستی
تەکوزییە
کە
هەموان
لێی
بەهرەوەرن.
دەوڵەتی
«هێگڵ»،
ڕۆح
یان
خواستێکی باڵاترە
لە
ڕۆح
و
خواستی
شارۆمەندان و دەزگەکانی
دەوڵەت
کە
درێژە
دەدات
بە
ژیانی
شارۆمەندان.
ئەو
شتەی
کە
شارۆمەندان
بەرەو
دەوڵەت
ڕادەکێشێ ڕەگەزی عەقڵە
لە
ئیرادەکانی ئەواندا.
بەم
جۆرە ئیرادەی گشتی
کە
لە
لایەن
«ڕۆسۆ»وە چەمکێکی
ڕەها
و
بێنیاز
لە
تاک
سەیر
کراوە
دەگات
بە
«هێگڵ»
کە
دەوڵەت
وەکوو
بوونێکی
پابەند
بە
ڕەوتی
جووڵەی مێژوویی«رۆحی
ڕەها
»
سەیر
دەکرێت.
ئەم
تیۆرییە
بەدەر
لە
ئاوەزی
مرۆڤ
سەرەنجام
لە
سەدەکانی 18 و 19 ئەبێتە ژێرخانی تیۆرییە دیموکراسییەکان و
لە
سەدەی بیستەمدا ئەبیتە
هۆی
بەدیهاتنی ڕژێمە توتالیتارەکان.
«ڕۆسۆ»،
کۆمەڵگە
سیاسییە ئایدیاڵییەکەی
خۆی
بە
کۆمەڵگەیەکی
بچووک
دەزانی
کە
تێیدا
هەموو
خەڵک
بە
بەشداریکردنی
ڕاستەوخۆ
، ئیرادەی
خۆیان
بەکار
دەهێنا.
بەڵام
لە
شۆڕشی
مەزنی
فەرەنسەدا ـــ
کە
«ڕۆسۆ»
لە
باری
فیکرییەوە کاریگەریی
لەسەر
ڕێبەرەکانی دانابوو ـــ پیادەکردنی ئیرادەی گشتی شێوەی پەرلەمانی
بە
خۆوە
گرت
و
هێدی
هێدی
لەبری
ئەم
چەمکە «
خواستی
نەتەوە
»
یان
«
خواستی
نەتەوەیی»
بەکار
هێنرا.
پاشان
بە
گەشەسەندنی
ناسیۆنالیزم
و سوسیالیزمی
نوێ
، ئیرادەی گشتی
بە
ناوی
«
خواستی
نەتەوەیی»
یان
«
خواستی
کۆمەڵ
»
پیرۆز
کرا
،
تا
ئەو
شوێنەی
کە
ئێستە
لە
هەموو
جیهاندا دەسەڵاتی دەوڵەتەکان
بەم
ناوە
دەرکراوە و زۆربەی
شەڕ
و
کێشە
سیاسییەکان
بەم
ناوە
پاساو ئەدرێت.
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - فارسی)
ئیرادەی گشتی
ارادەی عمومی-
خواست
همگانی
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - ئینگلیزی)
ئیرادەی گشتی
General
will
سەرچاوە:
زاراوەکانی کۆڕ (کوردی - عارەبی)
ئەزموونی هەڵاواردانی گشتی
اختیار
التصنیف العام
سەرچاوە:
زاراوەکانی کۆڕ (کوردی - ئینگلیزی)
ئەزموونی هەڵاواردانی گشتی
General
classification
test
سەرچاوە:
زاراوەکانی کۆڕ (کوردی - عارەبی)
تاوگیری گشتی
الانفعالیة العامة
سەرچاوە:
زاراوەکانی کۆڕ (کوردی - ئینگلیزی)
تاوگیری گشتی
General
emotionality
سەرچاوە:
زاراوەکانی کۆڕ (کوردی - عارەبی)
تەیاری گشتی
الاستعداد العام
سەرچاوە:
زاراوەکانی کۆڕ (کوردی - ئینگلیزی)
تەیاری گشتی
General
aptitude
سەرچاوە:
زاراوەکانی کۆڕ (کوردی - عارەبی)
ڕاڕەوی خۆشایەتیی گشتی
مذهب
اللذة العامة
سەرچاوە:
زاراوەکانی کۆڕ (کوردی - ئینگلیزی)
ڕاڕەوی خۆشایەتیی گشتی
Hedonism / Universalistic, Utilitarianism
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - فارسی)
ڕای گشتی
افکار
عمومی
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - ئینگلیزی)
ڕای گشتی
Public Opinion
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - کوردی)
ڕای گشتی
پەرچەکرداری زۆربەی
خەڵک
لە
بەرانبەر
ئەو
بابەت
و ڕووداوانەی
کە
لە
کۆمەڵگەدا
زۆر
گرینگن
یان
لانێکەم زۆرینەی
خەڵک
بە
گرینگی دەزانن.
ڕای
گشتی، بیروبۆچوون و هەڵسەنگاندنی
هاوبەشی
گرووپێکی کۆمەڵایەتییە
لەمەڕ
بابەتێکی جێگای سەرنجی گشتی
کە
لە
کاتێکی
دیاریکراو لەنێوان زۆرینەی جەماوەردا
بەرجەستە
بووبێت.
ڕای
گشتی، دەنگدانەوەی ڕەهەندی
کۆمەڵایەتی
مرۆڤە
کە
دەتوانێ
لە
پرۆسەی گۆڕانی بارودۆخەکان کاریگەریی دابنێت. پێشینەی ئاگەداربوون
لە
ڕای
گشتی دەگەڕێتەوە
بۆ
چالاکییەکانی جۆرج گالۆپ
لە
ساڵانی1930
لە
ئەمریکا
.
لەم
وەڵاتەدا
زیاد
لە
هەموو
وەڵاتێکی دیکەی
جیهان
،
هەوڵ
دەدرێت
لە
ڕای
گشتی ئاگەدار
بن
.
ئێستە
ڕای
گشتی
لە
زۆربەی وەڵاتان بەهای
پێ
دەدرێت و
بۆتە
کانگایەکی ڕاستەقینەی
دەسەڵات
و ڕێژەی گرینگی
پێدان
بەم
بابەتە
پەیوەستە
بە
ئاستی گەشەسەندن و پەروەردەی
سیاسی
کۆمەڵگە
.
ئەو
دامودەزگەیانەی
کە
لەسەر
ڕای
گشتی
دەور
دەبینن بریتین
لە
:
کتێب
،
ڕۆژنامە
،
ڕادیۆ
و تەلەفیزیون و ئامێری نوێی ئەنتەرنێت.
بەم
بۆنەوە دەوڵەتەکان
هەوڵ
ئەدەن
بە
کەڵکوەرگرتن
لەم
ئامێرانە و بەرنامەی سەتەلایت (
مانگی
دەسکرد
) و تەلەفیزیۆن، سەرنجی
ڕای
گشتی
بەرەو
لای
خۆیان
ڕاکێشن.
لە
زۆربەی وەڵاتان
لە
گەرمەی هەڵبژاردنەکاندا
هەندێ
دامودەزگەی ڕاوەرگرتن
هەیە
کە
زۆرجار
بە
دروستکەری
ڕای
گشتی
لە
قەڵەم
دەدرێن.
بۆ
وێنە
لەو
کاتانەدا ڕادەگەیەنن
کە
فڵانە
پاڵێوراو
70% دەنگەکانی
جەماوەر
بەدەست
دەهێنێ
کە
ئەمە
ڕاستەوخۆ
کاردەکاتە
سەر
ڕای
گشتی و پێگەی
ئەو
پاڵێوراوە
لەناو
خەڵکدا
بەهێز
دەکات.
ئەم
زاراوە
لە
زۆربەی وەڵاتان
بەکار
دێت
و مانای بیروڕا و بۆچوونی خەڵکە دەربارەی بابەتێکی
تایبەت
.
هەڵبەت
بۆچوونی زۆربەی
خەڵک
دەربارەی بابەتەکان
هەمیشە
هەقیقی و بێخەوش دەرناچێ چوونکە
لە
ڕاوەرگرتنەکاندا بیروڕای
هەموو
خەڵک
چ خەڵکانی ڕووناکبیر و
خوێندەوار
و چ خەڵکانی
ساکار
و
نەخوێندەوار
بە
یەک
چاو
سەیر
دەکرێن.
لە
لایەکی دیکەوە
چونکە
زۆربەی
خەڵک
زانیاری
تێروتەسەلیان
لەمەڕ
بابەتە جۆراوجورەکان
نییە
و لەژێر کاریگەریی
هەست
و سۆزدا
بڕیار
دەدەن،
هەر
بۆیە
زۆرجار دەرەنجامەکانی
ڕای
گشتی
بە
ڕاست
دەرناچێ.
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - فارسی)
کۆمەڵی گشتی
مجمع
عمومی
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - ئینگلیزی)
کۆمەڵی گشتی
General Assembly
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - کوردی)
کۆمەڵی گشتی
کۆمەڵی
گشتی، بەشێکی
گرنگ
و
سەرەکی
ڕێکخراوەی
نەتەوە
یەکگرتووەکانـە
کە
هەموو
ئەندامانی
نەتەوە
یەکگرتووەکان تێیدا نوێنەریان
هەیە
. ژمارەی ئەندامانی
کۆمەڵی
گشتی
تا
سێپتەمبەری 1977، گەیشتە 149
وەڵات
.
لە
ساڵی 2002، ژمارەی ئەندامان گەیشتە 191
وەڵات
.
هەر
وەڵاتێکی
ئەندام
، دەتوانێ
بە
پێنج
نوێنەری
هەمیشەیی
و
پێنج
نوێنەری
یەدەکی
لە
کۆبوونەوەکانی ساڵانەی کۆمەڵدا
بەشداری
بکات
بەڵام
هەر
وەڵاتێک
یەک
دەنگی
هەیە
. کۆبوونەوەکان، ساڵی
جارێک
لە
سێهەمین
سێ
شەممەی
مانگی
سێپتەمبەر
گرێ
دەدرێ
بەڵام
سکرتێری گشتی دەتوانێ
لەسەر
داوای ئەنجومەنی
ئاسایش
یا
زۆرینەی ئەندامەکان داوای بەستنی کۆبوونەوەی
نائاسایی
بکات.
کۆمەڵی
گشتی،
تاکە
دەزگەی
سەر
بە
نەتەوەیەکگرتووەکانە
کە
هەموو
وەڵاتان نوێنەریان تێیدا
هەیە
و بەپێی جاڕنامەی
نەتەوە
یەکگرتووەکان
بە
تەنیا
یا
لەگەڵ
ئەنجومەنی
ئاسایش
، دەتوانێ ئەندامی بەشەکانی
دیکە
دەست
نیشان
بکات.
جگە
لەمەش
هەموو
دەزگەکانی
سەر
بە
نەتەوە
یەکگرتووەکان
دەبێ
هەموو
ساڵێک ڕاپۆرتی چالاکییەکانی
خۆیان
پێشکەش
بە
کۆمەڵی
گشتی بکەن.
بە
گشتی بڕیاردان
لەمەڕ
کێشە
و ڕووداوە گرنگەکان،
وەک
پێشنیاز
و
ئامۆژگاری
دەربارەی
ئاشتی
و ئاسایشی جیهانی، هەڵبژاردنی ئەندامانی ئەنجومەنی
ئاسایش
،
دەرکردن
یا
هەڵپەساردنی ئەندامەکان و …
بە
دەنگی
دوو
لەسەر
سێی ئەندامانی
کۆمەڵە
بە
ئەنجام
دەگات.
بەپێی جاڕنامەی
نەتەوە
یەکگرتووەکان،
کۆمەڵی
گشتی
لە
چارەسەرکردنی
ئەم
کێشە
نێودەوڵەتیانەی خوارەوەدا
بەشداری
دەکات:
1ـــ
ئەو
کێشە
نێودەوڵەتیانەی
کە
پێوەندییان
هەیە
بە
نەهێشتنی
چەک
.
2ـــ
ئەو
کێشە
نێودەوڵەتیانەی
کە
هەڕەشە
لە
ئاشتی
و ئاسایشی نێودەوڵەتی دەکەن.
3ـــ
ئەو
کێشانەی
کە
پێوەندییان
هەیە
بە
پاراستنی
ئاشتی
و ئاسایشی نێودەوڵەتی، مادامێکی
لە
لایەن
ئەندامێکی نەتەوەیەکگرتووەکان
یا
ئەنجومەنی ئاسایشەوە
داوا
بکرێ.
4ـــ
ئەو
کێشانەی
کە
زیان
بە
باری
خۆشگوزەرانی گشتی و پێشکەوتنی کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی دەگەیەنن.
5ـــ
ئەو
کێشانەی
کە
لە
بەردەم
سەقامگیر
بوونی
پێوەندییە نێودەوڵەتییەکان
ئاستەنگ
دروست
دەکەن.
سەرچاوە:
زاراوەکانی کۆڕ (کوردی - عارەبی)
نیشانە گشتییەکان
السمات العامة أو المشترکة
سەرچاوە:
زاراوەکانی کۆڕ (کوردی - ئینگلیزی)
نیشانە گشتییەکان
Common traits
سەرچاوە:
نالی
گشتیی. ئیصغا
گوێشلکردن.
دیوانی
گەرمی
باری
خودایە،
بە
پایە
عام
ئیصغایی خەڵقە، ساعەتێکی عەرضی مەحضەرە
سەرچاوە:
گۆڤەند و زنار
سرانگشتی
[ا. مر ]
(سه ر ئه نگوشتی - ser enguştî)
شتێ بکرێته
سه
ری
قامک
وه
کو
موستیله ی
درومان
، جۆره خۆراکێکه.