تۆڕی زاراوەپارێزیی وشەدان



بۆنخۆشکەرە
گیایەکە وشکی دەکەن بۆ ناو جلکان
سەرچاوە: فەرهەنگی خاڵ
بۆنخۆشی
بوونی شت بەبۆنخۆش
بۆنخۆشی
خوشبویی
بۆنخۆشی
بۆنی کەمرۆ پەسندیەتی
بۆنخۆشی
بۆنخۆشی، بۆوەشی
بۆنخۆیی(هەورا)
باسمە، بێخووێیی، دەردێکی بە ئاڵۆشە بەچاو دەکات
بۆگنخاو
بۆنی دانەوێڵەی شەدار و ڕزیو
بەشەنخووەش(باک)
سەرچاوە: گۆڤەند و زنار
تنخواه
[ا ]
(تەنخا - tenxah)
سەرمایه، پولی نەغد، زێڕو زیو، سەروەت و سامان.
سەرچاوە: گۆڤەند و زنار
تنخواەگردان
[ا. مر ]
(تەنخاهی گەردان - tenxahîgerdan)
ئیحتوباری بزاو، پارەیەک که له قاسەی دایەره دابنرێ تا له کاتی پێویستدا خەرج بکرێ.
سەرچاوە: فەرهەنگی خاڵ
توونخانە
سەرچاوە: فەرهەنگی خاڵ
توونخانە
توونخانە
ئاگردانی گەرماو
توونخانە
تونگخانە، توونی گەرماوێ
تۆتالیتاریزم + پاوانخوازی
فراگیرندگی + توتالیتاریسم
تۆتالیتاریزم + پاوانخوازی
تۆتالیتاریزم + پاوانخوازی
ئەم زاراوە لە ڕیشەی لاتینی (totus) بە مانای «گشت» وەرگیراوە. بەو ڕێباز و ئەندێشە سیاسی و ئایینی و ئەخلاقییانە دەگوترێ کە هیچ سنوورێک لەنێوان ژیانی کۆمەڵایەتی و ژیانی تاکەکەسی قاییل نابێت و بۆی هەیە تەواوی کەلێن و قوژبنی ژیانی خەڵک بپشکنێ و دەستی تێوەربدات. هەڵبەت ئەوە لە بیر نەکەین کە پاوانخوازی، لە خۆیدا ئایدیۆلۆجیایەکی تایبەت نییە بەڵکوو تایبەتمەندی ئایدیۆلۆجیکی سیستەمگەلێکی وەک کۆمۆنیزم و فاشیزم و نازیسم لە ئەژمار دێت.
تۆتالیتاریزم، یەکەم جار لە دوای ساڵی 1923، واتە ئەو ساڵەی کە مۆسۆلینی لە ئیتالیا دەسەڵاتی بە دەستەوە گرت، بۆ ناوبردەکردنی ئەو سیستەمە کۆمەڵایەتی و سیاسییەی کە دەیویست لەم وەڵاتەدا پیادەی بکات بە کار براوە و پاشان دەماودەم بڵاو بۆتەوە.
بەگشتی ئەو ڕژێمانەی کە هەڵگری خەسڵەتی تۆتالیتەرین، ئەم تایبەتمەندییانە لەخۆ دەگرن:
1ــ کۆنتڕۆڵی دەوڵەت بە سەر هەموو کاروبارێکی کۆمەڵایەتی و ئابووریدا.
2ــ پاوانکردنی دەسەڵاتی سیاسی بە دەستی حیزبی دەسەڵاتدار.
3ــ لابردنی هەموو جۆرە شێوازێکی چاودێریی دیموکراتی لە کۆمەڵگەدا.
4ــ پەنابردن بە تیرۆر بۆ سەرکوتکردنی هەر چەشنە نەیارییەک.
5ــ قۆرخکردنی حیزب و دەوڵەت لە لایەن تاکە کەسێکەوە.
6ــ هەوڵدان بۆ پێکهێنانی کۆمەڵگەیەک بە پێوانەکانی ئایدیۆلۆجی حیزبی دەسەڵاتدار.
7ــ خستنەگەڕی هەموو هێزەکانی کۆمەڵگە لە پێناو ئامانجەکانی حیزب و دەوڵەت و ئیفلیجکردنی سەربەخۆیی تاکەکەسی.
سەرچاوە: فەرهەنگی خاڵ
تەنخوا