Social darwinism

تیۆرییەکی کۆمەڵایەتی و مێژوویییە کە لە لایەن چارلز داروین (1809ــ1882) ئاڕاستە کرا و باس لە پڕۆسەی گەشەسەندنی سروشتی«جۆرەکان» دەکات. ناوبراو لە کتێبە بەناوبانگەکەی بە ناوی سەرچاوەی ڕەگەزەکان، بۆ سەلماندنی بونیادی گەشەی بوونەوەرە زیندووەکان، بەپێی هەندێ بەڵگە پێی وابوو کە بوونەوەرەکان لەژێر کاریگەریی هەلوومەرجێکی دیاریکراودا گۆڕانیان بەسەرا دێت. بۆ نموونە مرۆڤی بە بەرهەمی فراژووتن و گەشەکردنی ڕەگەزێکی مەیموون دادەنا.
بنیاتی ئەم تیۆرییە لە باری مێژوویییەوە، پابەندی بنەمای «خەبات لە پێناو ژیان» دایە. ئەم ڕەوتە لە سروشتەوە گوازراوەتەوە بۆ ناو ڕەگەز و نەتەوەکان. لەم جەنگەدا «شیاوترینەکان»، واتە «بەهێزەکان» دەمێننەوە. ئەم تیۆرییە لە کۆتایی سەدەی نۆزدە و بەرایی سەدەی بیست، بووە بنەمایەکی ئایدیۆلۆجیکی بۆ ململانێی زلهێزەکان و دەسپێکێک بۆ شەڕی دەسەڵاتداریەتی ئیمپریالیزم. ئەم تیۆرییە لەگەڵ ڕەگەزپەرستی* ئاوێتە بووە بۆ نموونە لەسەر کەسایەتی هیتلەر، پێش ساڵی 1914 کاریگەریی دانا و دواتر بەشێک لە فەلسەفەی نازیسمی پێک هێنا.

(دارقینیست - dar vinist)

لایه نگرانی تیوری داروین.

(دارقینیسم - darvinism)

تیوری چارلزروبرت داروینی ته بیعه تناس و فه-یله سوفی ئینگلیزی دەربارەی دروستبوون و گه شه كردن و پەره سه ننی گیانله بەران و رووه کان. ئەم زانایه بوچوو نەکانی خوی له کتیبه کانیا بەتایبەتی له کتیبی ئەسلی ئه نواع¬دا شه رح و شروقه کردووه.

(دانیش فوروز - dani , furuz)

هه لگیرسینەری زانست، روناکی به خشی زانست.

(دانیش فروش - danig frug)

زانا، دانا، کەسیک که زانایی خوی به رووی خه لكیدا بدات.

(دانیش پەرقەر - dani , perver)

زانست په روەر، رەو اجدەری زانست.

پەپووسڵێمانە

لەسەر چتێک کۆبوونەوە و کەڵەکە کردن٬ تێوەرهاتن٬ پێوەربوون٬ داڕژانی باڵندان و گیان لەبەرانە لەسەر چتێکی.

(ئەردە.): داپرووسقان

چشم پوشی

چاوپۆشی لێ کردن

دالان دروازە.

ڕاڕەوی سەرداپۆشراوی ناو ماڵ

دِهلیز، دِهلیزالدَّرب.

ددانی ڕێک و سپی

(درەقا - derva)

زەرورەت، پیویستی، ئیحتیاج.

(دورقاخ - durvax)

مەحکەم، قایم، ته ندروست، ساغلەم، بی¬عەیب، چابوو نەوه له نەخوشی، هەستانەوه له نەخوشی.

(باد.،موک.): بەرگدروو، دروومان

(باد.،موک.):بەرگ دروون