تۆڕی زاراوەپارێزیی وشەدان
سەرجەم فەرهەنگەکان
فەرهەنگەکانی کوردی - کوردی
برادۆست (ئینگلیزی-کوردی)
برادۆست (کوردی - ئینگلیزی)
برادۆست (کوردی - عەرەبی)
برادۆست (کوردی - کوردی)
زاراوەکانی کۆڕ (کوردی - ئینگلیزی)
زاراوەکانی کۆڕ (کوردی - عارەبی)
سەلاحەدین
فەرهەنگۆکی کتێبی ئابووری سامولسن و نوردهاوس
فەرهەنگی خاڵ
فەرهەنگی زانستی سیاسی (ئینگلیزی- کوردی)
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - ئینگلیزی)
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - فارسی)
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - کوردی)
فەرهەنگی کوردستان
قاموس کردي الحدیث
قامووسی زمانی كوردی - زەبیحی
مەردۆخ کوردی - عارەبی
مەردۆخ کوردی - فارسی
مەردۆخ کوردی - کوردی
نالی
هەنبانە بۆرینە (کوردی - فارسی)
هەنبانە بۆرینە (کوردی - کوردی)
گۆڤەند و زنار
X
وشە
پوخت
پێشگر
ناوگر
پاشگر
سەروا
دەرئەنجام: 1635
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - فارسی)
جیهانی سێهەم
جهان
سوم
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - ئینگلیزی)
جیهانی سێهەم
Third
world
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - کوردی)
جیهانی سێهەم
زاراوەی جیهانی
سێهەم
،
یەکەم
جار
لە
لایەن
ئابووریناسێکی فەڕەنسی
بە
ناوی«ئالفرێد سوویی»
بەکار
براوە.
ئەم
زاراوە
لە
ساڵەکانی 1950
تا
1960 ڕەواجی
پەیدا
کرد
و مەبەستیش
لەو
وەڵاتە
ئاسیایی
و ئەفریقاییانە
بوو
کە
تازە
سەربەخۆییان
بەدەست
هێنابوو.
هەروەها
ئەو
وەڵاتانەشی دەگرتەوە
کە
نە
لە
ڕیزی وەڵاتانی پێشکەوتووی سەرمایەداریدا دەگونجان و
نە
لە
ڕیزی وەڵاتانی پێشکەوتووی کۆمۆنیستیدا.
پێناسەگەلێکی دیکەش
لەبری
ئەم
زاراوە
بەکار
براوە
کە
بریتین
لە
: وەڵاتانی
دواکەوتوو
، وەڵاتانی
کەمتر
پێشکەوتوو
، وەڵاتانی
ڕوو
لە
پەرەسەندن
.
خەڵکی
وەڵاتانی جیهانی
سێهەم
، بەزۆری خەریکی کشتوکاڵن و
لە
دێهاتەکاندا ئەژین و
بۆ
کاری
بەرهەمهێنان
زیاتر
لە
شێوازی
کۆنباو
کەڵک
وەردەگرن.
لەم
ساڵانەدا بزاڤێکی
سیاسی
نێونەتەوەیی
لەم
جۆرە وەڵاتانە پەرەی
سەند
کە
لە
دووی
شوناسێکی
تایبەتی
سیاسی
و ئەخلاقی
بووە
بۆ
ڕووبەڕووبوونەوە
لە
بەرانبەر
دوو
بلۆکی
ڕۆژهەڵات
و ڕۆژاوادا.
بە
ناوبانگترین ڕێبەرانی
ئەم
بزاڤە بریتیبوون
لە
: جەواهیرلەعل نێهرۆ
لە
هێندستان، جەمال عەبدولناسر
لە
میسر
، ئەحمەد سۆکارنۆ
لە
ئەندونیسیا و تیتۆ
لە
یۆگوسلاڤیا.
هەندێ
لەمانە
هیوادار
بوون
بە
پێکهێنانی«هێزێکی
سێهەم
» بلۆکێکی
دیکە
لە
بەرانبەر
دوو
بلۆکەکە دابمەزرێنن.
چینییەکان
بە
پەسندکردنی بیرۆکەی
سێ
جیهان
،
ئەم
زاراوەیان
برەو
پێدا
. بەڕای
ئەوان
جیهانی
سێهەم
، جیهانی
حەقیقی
و
دژی
ئیمریالیزمە.
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - فارسی)
جیهانیگەری + جیهانیبوون
جهانی
شدن
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - ئینگلیزی)
جیهانیگەری + جیهانیبوون
Globalization
سەرچاوە:
فەرهەنگی زانستی سیاسی (کوردی - کوردی)
جیهانیگەری + جیهانیبوون
ئەگەرچی
وشەی جیهانی
global
) -
گلۆڤەر
(مێژوویەکی
سەدان
ساڵەی
هەیە
بەڵام
زاراوەی (
globalization
)
لە
ساڵی 1960 بەدواوە بڕەوی پەیداکردووە.
فەرهەنگی
وێبستێر،
یەکەم
فەرهەنگێکی
موحتەبەر
بوو
کە
لە
ساڵی 1961
ئەم
زاراوەی
پێناسە
کرد
.
بەم
حاڵە بەرفراوانی «جیهانگەری»
وەهایە
کە
گەیشتن
بە
پێناسەیەکی
پڕ
پێست
و گونجاو
دژوار
ئەنوێنێ.
ئەم
پێناسەی
ژێرەوە
، کۆی
پێناسە
و بۆچوونی
چەن
کەسێکی پسپۆڕە
لەم
بارەوە:
جیهانگەری، بریتییە
لە
پڕۆسەی پەستاوتنی
کات
و
شوێن
کە
بەو
پێیە خەڵکانی
جیهان
کەمتاکورتێک
بە
وشیارییەوە
لە
کۆمەڵگەی جیهانیدا تێوەگلێن.
بە
واتایەکی
دیکە
ڕەوتێکە
کە
بەو
پێیە تاکەکەس و
کۆمەڵگە
لە
پانتایەکی جیهانیدا
یەک
دەگرنەوە.
لە
پێناسەیەکی دیکەدا جیهانگەری، پڕۆسەیەکی ئاڵۆزە
کە
دەوڵەتە نەتەوەییەکان زیاتر
لە
جاران
پێکەوە
گرێ
دەدا
و تیۆری
دیموکراسی
تووشی
کێشە
و قەیرانێکی
نوێ
دەکات. کاریگەریی جیهانگەری
بە
سەر
دیموکراسی
و حاکمییەتی نەتەوەیی
لەم
پرسیارانەدا
خۆی
دەردەخات:
ئایا
حکوومەتە دیموکراتییەکان،
وەک
جاران
دەسەڵاتیان
بە
سەر
کاروباری ناوخۆی وەڵاتەکەیان ئەشکێ
یا
ئەوەی
شارۆمەندان
بە
حکوومەتێک
دەنگ
ئەدەن
کە
نەتوانێ
بڕیارەکان
جێبەجێ
بکات؟
چونکە
دەسەڵاتی
ڕاستەقینە
بەدەست
بازاڕی
دۆلار و کۆمپانییە فرەنەتەوەییەکان و
بانکە
نێونەتەوەییەکانەوەیە!
ئایا
لەنێوان هاووەڵاتیانی وەڵاتێک
لەگەڵ
ئەو
کەسانەی دەکەونە
ژێر
کاریگەریی سیاسەتەکانی حکوومەتی نەتەوەیی، وێکچوویی و هاوشێوەیییەک
لە
ئارادایە؟ (
بۆ
وێنە
سیاسەتی
یارمەتیدان
یا
پاوەجێکردنی دامەزراوە ئەتۆمییەکان) .
ئایا
دەکرێ
دەزگە
نێونەتەوەییەکان،
بۆ
وێنە
«سندووقی دراوی نێونەتەوەیی» و«بانکی جیهانی»
بە
شێوازێکی دیموکراتیک
بەڕێوە
ببرێن؟
بەگشتی
دوو
ڕوانگەی
جیاواز
لە
بابەت
جیهانگەری
لە
ئارادایە: ڕوانگەی
یەکەم
، نەیارانی
ئەم
پڕۆسە
لە
ئەژمار
دێن
و ڕوانگەی
دووهەم
لەگەڵیا هاودەنگن. نەیاران پێیان
وایە
کە
جیهانگیری و یەکپارچەبوونی
جیهان
زیاتر
لە
ئەفسانە
دەچێ و
ئەم
زاراوە
بە
پاڵنەری سیاسییەوە داهاتووە.
لەم
ڕوانگەوە شتێکی
ئەوتۆ
لە
جیهاندا
ڕووی
نەداوە و جیهانگەری دیاردەیەکی
نوێ
نییە
و
ئەم
هەلومەرجەی
ئێستە
زیاتر
لە
بارودۆخی سەدەی
نۆزدە
دەچێ
بە
واتایەکی
دیکە
ئەم
ڕەوتە دەوامەی مێژووە.
لە
بەرانبەر
ئەم
ڕوانگەدا هەندێکی
دیکە
دەڵێن
جیهانگەری
هەموو
شتێکی خستۆتە
ژێر
کاریگەریی خۆیەوە و پێکهاتەی
دەوڵەت
و ماهییەتی سیستەمی ئابووریی وەڵاتانی
تووشی
وەرچەرخان
کردووە. تیۆری دانەری بەناوبانگی
ئەم
بۆچوونە، کینچی ئۆمایی
لە
ژاپۆنـە
کە
پێی
وایە
:
دەوڵەت
ــ نەتەوەکان
بەرەو
تیاچوون
دەڕۆن و
پێشبینی
دەکات
لە
30 ساڵی داهاتوودا 100
تا
300
دەوڵەت
ــ
شار
،
بەدی
بێت.
بە
باوەڕی
ئانتۆنی گیدێنز، تیۆری
دووهەم
نزیکترە
لە
واقیع.
ئەو
دەڵێ
جیهانگەری
بە
تایبەت
لە
بەستێنی ئابووردا
بە
گوتەی
ئابووری
ناسی
بەناوبانگ
،
دانی
کواخ،
هێدی
هێدی
بەرەو
ئابوورییەکی بێبارست دەڕوا. ئابووریی
سووک
لە
ئاستی جیهانیدا
پەیوەستە
بە
دانوستان
و بازرگانیکردن
بە
زانیاری
نەک
بازرگانیکردنی
کاڵا
و
شمەک
.
گیدێنز، پڕۆسەی جیهانگەری
بە
بەرهەمی بەیەکادرانی
نەزمی
هەمیشەیی
و
شوێن
و
کات
لە
قەڵەم
دەدا
و پێی
وایە
ئەم
ڕەوتە
بە
مانای ئاڵوگۆڕکردنی
هەموو
دەزگەکانی کۆمەڵگەیە و
ئەم
وەرچەرخانە
هەر
لە
بەستێنی
ئابووری
ڕوو
نادات
بەڵکوو
لە
ئاستی پێوەندییەکاندا دەقەومێ
بە
چەشنێک
کە
دەوڵەت
و
نەتەوە
و
ژیانی
کەسەکی
ئێمە
دەخاتە
ژێر
کاریگەرییەوە.
د.حسەین عەزیمی، تیۆری
داڕێژی
ئابووری
و
پەرەسەندن
لە
ئێران
دەڵێ
: جیهانگەری
بە
واتای هاوسانبوونەوەیەکی
سادەی
کەلتوورەکان
نییە
بەڵکوو
بە
واتای
ئەوەیە
کە
پێوەندی
کەلتوورەکان خێراتر
دەبێ
و لێکحاڵیبوون و فاماندنی
فەرهەنگی
نەتەوەکان
زیاد
دەکات.
بەڵام
ئەوەندی
مێژوو
نیشانی
داوە، وادیارە وێکچوویی
هەمە
لایەنەی
فەرهەنگی
ڕوو
نادات و
جیهان
کەلتوورێکی
تاقانە
بە
خۆیەوە نابینێت.
سەرچاوە:
هەنبانە بۆرینە (کوردی - فارسی)
جیو
زندگی
سەرچاوە:
هەنبانە بۆرینە (کوردی - کوردی)
جیو
ژیان
،
ژی
،
هەبوون
سەرچاوە:
نالی
جیوار
دراوسێیەتی.
بۆ
جیواری
حەق
لە
هەر
جێ
صیدقی نیییەت کافییە
من
لە
(
بیت
اللە
)
ئینشەڵڵا
(بأذن
اللە
)
دەڕۆم
سەرچاوە:
فەرهەنگی کوردستان
جیوار
بار
سەرچاوە:
فەرهەنگی کوردستان
جیوان(ئەردە)
جیبان
،
نووێن
،
پێخەف
سەرچاوە:
گۆڤەند و زنار
جیوب
[ا. ع ]
(جویوب - cuyûb)
یەخە
، بەڕک.
سەرچاوە:
گۆڤەند و زنار
جیود
[ا. ع ]
(جویود - cuyûd)
گەردنان، ئەستۆیان،
ملان
.
سەرچاوە:
گۆڤەند و زنار
جیوش
[ا. ع ]
(جویوش - cuyûş)
سوپا
،
لەشکر
.
سەرچاوە:
فەرهەنگی خاڵ
جیوە
دەرمانێکی
شلی
جووڵە
جووڵکەری سپییە
بۆ
گەلێ
شت
بەکاردێنرێ
سەرچاوە:
گۆڤەند و زنار
جیوە
[ا ]
(جیڤە - cîve)
جیوە
، زیبەق،
جەوی
.
سەرچاوە:
مەردۆخ کوردی - فارسی
جیوە
جیوه،
زیوه
، زیوَک،
ژیوه
، آبَک،
سیماب
.
سەرچاوە:
مەردۆخ کوردی - کوردی
جیوە
زیوە
. [کانزایەکە.]
سەرچاوە:
مەردۆخ کوردی - عارەبی
جیوە
فَرَار، رَجراج، طَیّار، زِئبَق، زیبَق، سَحاب، اُبُق.
سەرچاوە:
هەنبانە بۆرینە (کوردی - فارسی)
جیوە
جیوه
انگُم
15
16
17
18
19
20
21