تۆڕی زاراوەپارێزیی وشەدان



بایینجانی
[[بایینجان/١-ب+٣-ئی]]
«ست.»، «مک.» ڕەنگی بەڕەنگی توێکڵی بایینجانی ڕەش، بنەوشی تاریک.
برنجه جاڕ
[[١-برنج+٣-ئه/٢جار]]
«نت.» ئەو مەزرایەی برنجی لێ چێندراوه پاش دروونه وەی مەرەزە. *برنج جاڕ. مەرەزە جاڕ.
1-برنجۆک
[[١-برنج+٣-ئه/٢+جار]]
«نت،.»، «کعر.» کوانێکی سەخت و بە ئێشه له جێگای زۆر ناڕەحەت «بەتایبەتی لە پەنجه» دێت* ٢- موو «کم.» تێبــ.- تەنیا مامۆستا تۆفیق وەهبی ئەم وشەی نووسیوه.
2- برنجۆک
[[؟]]
«نت.»، «کعر.»، «شتێکی تەنکی کون کونی جوانه ژنان ئەیکەن به کراس و دەسماڵ. «تم: خا. ج١، ل- ١١٦» .
ئاسنجاو
[[ ؟ ]]
«نتـ.»، قاپ و قاچاغی مس و زەرد یە هەر مەعدەنێکی تر کە لە ماڵێکا هەبێ: ئاسنجاوی ئەم ماڵە باری ئێسترێکە. * «هلـ.» هیربار.
ئاو هەڵێنجان
[[ئاو+هەڵ «پێبفـ.» +هێنجان «فعـ.» ]]
«مستـ. متـ.» ۱-بە دۆڵچە ئاو لە کارێز و چاڵاو هەڵکێشان: چاڵاو کە مشکی تێکەوت دەبێ حەوت ستڵ ئاوی لێ هەڵێنجن «هەڵ هێنجن» ئینجا پاک دەبێتەوە. ۲- بە قاپ یا ئاوگەردان ئاو لە دەفرێک بەتاڵ کردن.: ئاوی سەر مەنجەڵی گوڵاو، کە گەرم بوو، بە ئاوگەردان هەڵی دێنجن.
ئینجا
[[ئین + جا (جار)]]
(بنت.) تم: ئەوجا، ئەمجار. ((... ئەو حەوزە پڕ ئەکەن لە ئاو و بۆنی خۆشی، ئینجا خۆیانی پێ ئەشۆن)) (بلە: ژان-٣٨). تێبــ.- کەرتی یەکەمی ئەم وشەیە (ئین) شێوەیەکی دیکەی ٠ئیم)ی ئاوێستاییە.
ئینجار
(بنت.) تم: ئەمجار، ئەوجا.
ئینجارەکانێ
[[ئینجار + ئە + کە (ئم: تەعریف) + ئان +ئێ]]
(بنت.) تم: ئەمجار. ئەوجا.
ئینجارەکە
[[ئینجار + ئە +کە (ئم.)]]
(بنت.) تم: ئەمجار. ئەوجا.
ئینجانە
[[؟]]
(نا.)، (کعر.) قاپێکی سواڵەتە بنەهوڵی تێدا دەچنن. * (کئێر.) گوڵدان.
ئینجاکوو
[[ئینجا + کوو+کەوا]]
(بنت.) تم: ئەمجار. ئەوجا.
ئینجاکوونێ
[[ئینجاکوو + ئان + ئێ]]
(بنت.) تم: ئەمجار. ئەوجا. تێبــ.- وا دێتە بەرچاو کە (ئینجاکوو) بۆ حاڵەتی (مفڕەد) و (ئینجاکوونێ) لە حاڵەتی (جەمع)دا بەکارهاتبێ، ئەگەرچی ئێستا هیچ فەرقیان ناکرێ.
ئینجیل
[[یۆنانی]]
(نا.) کتێبــ.ی ئاسمانی عیسا پێغەمبەرە و چوار بەشە: ئینجلی لۆقا، ئینجیلی مەتی، ئینجیلی مەڕقۆس، ئینجیلی یووحەننا و زانایانی دینی ئیسلام باسی یەکێکی تریش دەکەن کە ئینجیلی (بەڕنابا)یە. هەر چوار بەشەکەی لە مەهاباد بە موکریانی کراوە بە کوردی و هەروەها بە لەهجەی باکووری و جنووبی زمانی کوردیش هەیە. تێبــ.- ئەم وشەیە لە ( ئیڤانگێلیۆن)ی یۆنانی ڕا بە مەعنای (مزگێنی، خەبەری خۆش) کراوە بە عەرەبی.
ئینجەت
[[محر. عا.: حجە]]
(نا.) بەهانە، بیانوو، پەڵپ. ((ئەگەر پیاو پیاوی بکوژێ، ئەفەر چووە ماڵێی نابێ دەگەڵی بە ئینجەت بێ)) (تحفە: ج٢-١٢٦). * ئەنجەت، حەنجەت، هەنجەت.
ئەسکنجە
[[؟]]
«نا.» «مکـ.» شوێنی پێکەوە نووسانی ئێسقانی ڕانی ئادەمیزاد دەگەڵ بەشی سەرەوەی لەشی «سیمـ.» ئەشکنج.
ئەسکەنجەبین
[[ئەسک+ئەنگەبین]]
«نتـ.»، «کئێر.» شەربەتێکی مزرە لە سرکە و هەنگوین سازدەکرێ. تێبــ.ینی: آ» ئەم وشەیە لە پێشدا «سکەنگەبین» بووە و کراوە بە عەڕەبی، چونکوو لە زمانی عەڕەبیدا «ابتدا ساکن» نابێ کردوویانەتە «اسکنجبین» و سەرلە نوێ گەڕاوەتەوە ناو زمانی کوردی و فارسی، لە فارسیدا «ا» یەکەیان دیسان لێ فڕێ داوە بەڵام لە کوردیدا هەر وەک فارسی دەنگی «گ» بۆتە «ج» و «ا» کەش هەر ماوەتەوە. ب» ژابا «۲۴۰و۲۴۴» و معین «فەرهەنگ: جـ۲- ۱۹۰۰» وشەی «سک» یان بە «سرکە» مەعنا لێداوەتەوە. ج» حەوت بەش هەنگوین «ئێستا قەند و شەکریش» دەگەڵ چوار بەش سرکە تێکەڵاو دەکەن و دەیکوڵێنن، ناوبەناو تۆزێکی دەخەنە نێوان دوو پەنجەرە و نەختێک دەیسوونەوە ئەگەر هەودا هەودا بوو «کێشی هات» ئەوا دایدەگرن و پاش سارد بوونەوە دەیکەنە شووشە یا هەر دەفرێکی ترەوە و هەڵی دەگرن، وەختی خواردنەوە بە دڵخواز ئاوی تێ دەکەن، لەگەڵ «کاهوو» ش دەخورێ. ٭ئەسکەنجەمین.
ئەسکەنجەمین
«نتـ.»، «مکـ.» تمـ: ئەسکەنجەبین.
ئەشکنجە کێشان
[[ئەشکنجە+کێشان]]
ئەشکنجەدان
[[ئەشکنجە+دان «فعـ.» ]]
«مستـ. متـ.» تمـ: ئەشکەنجە کردن.