تۆڕی زاراوەپارێزیی وشەدان



ئابڕووبەرە
[ [ئابڕوو + بەر «لەبردن» +٣- ئە/٢ ]
(سفا.) ١- کەسێکی ببێتە مایەی ڕیسوا بوون، یەکێکی کاری وا بکا شەرەفی یەکێک یا چەند کەسێکی تری پێ بچێ. ٢- کار و کردەوەیەکی پیاو سووک بکا یا عەیبەی بێنێتە سەر.: دایکم! ئەم مناڵە ئابڕووبەرەیە لە چی دەگێڕی، کچێ وەرە دانیشە هەی ئابڕووبەرە!
ئابڕووتکان
«مستـ.. لا.» تمـ: ئابڕوچوون.
ئابڕووتکاو
«سمفـ.» کەسێکی نامووسی چوو بێ، تووشی سووکی و سەرشۆڕی بوو بێ. □ «ڕۆژی تەرزە، چەندە مینای دڵشکێن و سەرشکێن» «ڕۆژی باران، چەند شڕە، بێ عیسمەت و ئابڕووتکاو» «نالیی: گمـ»
ئابڕووچوون
«مستـ.. لا.» سووک بوون لە ناو کۆمەڵا، بێ قەدر و حورمەت بوون لەبەر چاوی خەڵک. *ئابڕووتکان.
ئاغابانوو
«نتـ.»، «مکـ.» قوماشێکی لۆکەیه، یا دێغ دێغی ڕەش و سپییە یا گۆل گۆل بە ئەندازەیێکی تایبەتی و چوارگۆشە دروست دەکرێ و پیاوان لەسەری دەبەستن، لە هێندێک شوێن لە باتی ڕەش و سپی، سوور و سپی باوە. * جامانه، جامانی، جەمەدانه، جەمەدانی. 2 - هەر ئەو قوماشەیە و تۆزێ باشتره، بە ئەندازەی تایبەتی بڕبڕ نەکراوە و چەشنی قوماشی تر بە تۆپه، ژنان دەیکەن بە کراس. * ئاغەبانوو.
ئاوی بابەقەتار
«نتـ.»، «مکـ.» ئاوی کانییەکە لە موکریان، خەڵک لایان وایە خواردنەوەی کۆخە و کۆخەڕەشە چاک دەکاتەوە و لە هەموو لایێکەوە بۆی دەچن و دەیهێنن. تێبــ. ــ بابەقەتار خۆی «چاک» ێکە لە دێی «خوراسانە» ٣٠/٢٠ کیلۆمەتر دوور دەکەوێتەوە ڕۆژهەڵاتی «مەهابات» و کانیاوەکە نیزیکی ئەم «شەخس» ەیە.
ئاکابر
[ [=عا.: ئه‌کابر «ئه‌کبه‌ر» = گه‌وره‌کان] ]
١- «سـ.» «مکـ.» پیاوی بە ساڵاچوو * ئیختیار ٢- «نا.» پیاوی گەورە و بەڕێز لە کۆمەڵدا *ئەشڕاف، ئەعیان.
ئاکابرانە
[[ ئاکابر +ئانه‌/١]]
«عا. کو.»، «بنتـ.» ١- ئەوەی لە پیاو ئاکابر دەوەشێتەوه، کارێکی پیاوی ئاکابر بیکا. ئەم کوڕە بەم مناڵی خۆیەوە کارێکی هێندە ئاکابرانەی کردووه، پیاو سەری سووڕ دەمێنێ. ٢- بە شێوەی پیاوی ئاکابر، وەکوو ئاکابران.: کوڕم تۆزێ ئاکابرانە دانیشە ئەم جوڵە جوڵەت لە چیە ؟
ئاگابوونەوە
«مستـ. لا.» وەخەبەر هاتن لە خەو یا مەستی، وەهۆش هاتنەوە لە بێ هۆشی، کە بەسەر یەکێکا هاتبێ جا لەبەر هەرچێکی بێت: خەوی زۆر سووکە لە خشپەی پێ ئاگای دەبێتەوە. پیاوی سەرخۆش بۆ ئاو خواردنەوە ئاگای دەبێتەوە. ئەو نیوەڕۆیە دلێر هێشتا ئاگای نەبۆتەوە. کە عەمەلیاتیان کرد شەو و ڕوژێکی پێچوو یاڵڵا ئاگای بۆوە. * ئاگاهی «هو.» بە ئاگا هاتن، وەئاگا هاتن.
ئینشابەند
[[ئینشا + بەند]،[عا. کو.]]
(نافا. سفا.) ١- ئەو کەسەی نامە و مەقالە و... بە ڕێکوپێکی دەنووسێ. ٢- کەسێکی بە کەسێ یا شتێ هەڵدەڵێ. ((ئینشابەند شەرح شیرین ئەرمەن)) ((بەی تەور کەرد ئینشای حاڵات کۆکەن)) (خانا-٣٥١).
ئینقیلابی
[[عا. کو.]]
(ست. کئێر.) ١- ئەو کەسەی شۆڕش هەڵدەگیرسێنێ، ئەوەی بە جۆرێ لە جۆران پشتی شۆڕش دەگرێ. *شۆڕشگێڕ، (کعر.)، سەوری. ٢- هەر کارێ یا شتێ کە پێوەندی بە شۆڕشەوە هەبێ. * شۆڕشگێڕانە.
ئەسحابە
[[=عا.: اصحاب] ]
(نا.) ١- هاوڕێیانی پێغەمباری ئیسلام، ئەو کەسانەی بە زەمانی پێغەمبەر ڕاگەیشتوون. ئەسحابەی سپی سەیرانگایە کە لە نزیک شاری ماهاباد. ٢- (مج.) پیاوی چاک. هەردەڵەی ئەسحابەیە.
بابا
(نا.)، (کک) ١- تم: باپیر. ٢- کەس، شەخس. بابایەکی وەکوو شێرۆ چی بەسەر ئەو جوورە کارانە داوە. ئێمە بابایەکی فەقیرین دانوومان دەگەڵ ئەوان ناکوڵێ. ٣- تم: بابە.
بابابردۆڵە
[[بابابردوو+ ئەڵە]]
(سمف.) تم: بابردەڵە. تێبــ.- لەم وشەیەدا (و)ی وشەی (بابردوو) دەگەڵ (ئە)ی (ئەڵە) تەرکیب بووە و (ئۆ)ی لێ پەیدا بووە. تەنیا خوالێخۆش بوو مامۆستا گیو ئەم وشەیەی لە (مەهاباد)ا نووسیوە.
بابان
[[باب + ئان]]
(نت.) ماڵە باوکی ئافرەتێک. تێبــ.- آ) ئەم وشەیە ئەگەرچی لە باری زمانەوانییەوە جەمعی (باب)ە، بەڵام بەم مانایە دەکار ناکرێ و ناگوترێ: (بابانی ئەفراسیاو هەمووی پیاوی چاک بوون) و بۆ ئەم مەبەستە (باب و باپیر)، بەکاردیت. ب) ئەم وشەیە بەم مانا مەجازیەشی کە بە تەواوی وەکوو حەقێکی لێهاتووە، تەنیا بۆ ئافرەت دەگوترێ. * باوان.
بابان وێران
(سمف.) کەسێکی ماڵە بابی وێران بووبێ. تێبــ.- ئەم وشەیە لە ناو ئافرەتاندا دەکار دەکرێ و شەرتیش نییە کە ئەو ژنەی بەم سفەتە ڕووی قسەی تێدەکرێ بە ڕاستی تووشی بەڵایەکی وا بووبێ.
بابانت خرا (پ) بێ
(کن.) تووک و نزایە و تەنیا لە ناو ژناندا باوە، گەلێ جار هەر وەکوو قسەیەکی ئاسایی دەگوترێ و لە دڵان گران نایە، بەڵام لە کاتی دەمەقاڵی و شەڕە دەندووکێدا بە (جنیو) حیساب دەکرێ و شەڕەکە بەتین تر دەکات. * بابانت شیوێ، بابانت کوێر بێتەوە.
بابانت شێوێ
(کن.) تم: بابانت خرابێ.
بابانت کوێر بێتەوە
(کن.) تم: بابانت خرابێ.